Gio+'i thie^.u n~ truye^.n tha^.t nga('n (fwd)

[AnHai Doan <anhai@cs.washington.edu>]

Cha`o ca'c ba'c. Ho^m qua co' dda(ng ma^'y "truye^.n tha^.t nga('n"
nhu+ng chu+a co' lo+`i gio+'i thie^.u tu+? te^'. Ho^m nay cho^m ddu+o+.c 
lo+`i gio+'i thie^.u cu?a mo^.t ba'c VXL o+? be^n DDu+'c ddo.c ma` gia^.t 
mi`nh. Te' ra la` li.ch su+? xoay quanh ca'i te^n va` vu. thi "truye^.n 
tha^.t nga('n" na`y no' cu~ng lo^i tho^i, da`i do`ng va(n tu+. va` ha^'p 
da^~n la('m chu+' dda^u co' nhu+ da^n "vo~ bie^`n" nha` chu'ng to^i 
tu+o+?ng. Tha^.t la` phu.c ca'c ba'c "nhai va(n nha^'m chu+~" nha` 
An-na-mi't chu'ng ta :-). Nghe ma^'y tu+` "truye^.n tha^.t nga('n" dda~ 
tha^'y ca'i chu? dde^`, ca'i ca^u chuye^.n no' nga('n cu~n co+~n,
nga('n he^'t sa'ch vo+? kho^ng co`n gi` dde^? ba`n nu+~a; the^' 
ma` ca'c ba'c va^~n ta'n ddu+o+.c ra tha`nh mo^.t ba`i lua^.n
"tha^.t da`i" :-). Mo+`i ca'c ba'c nghe "ta'n" tru+o+'c khi ddo.c tie^'p
n~ truye^.n tha^.t nga('n tie^'p theo.

Ha?i.
-------------------------

V. X. L. 

tuye^?n cho.n, gio+'i thie^.u & di.ch

"Truye^.n tha^.t nga('n". Ca'i te^n nghe la` la., ngo^` ngo^., hay
ddu+o+.c nha('c dde^'n trong vo`ng va`i na(m tro+? la.i dda^y. Xu+a
kia, chu+a tha^'y ai du`ng no' dde^? chi? mo^.t loa.i hi`nh va(n ho.c.
Go.i te^n mo^.t ta'c pha^?m va(n xuo^i theo dung lu+o+.ng tu+` ngu+~,
ca^u chu+~ trong ddo', ta dda~ co': truye^.n nga('n, truye^.n da`i
(tie^?u thuye^'t), truye^.n vu+`a (ddoa?n thie^n tie^?u
thuye^'t). Chi?  mo^.t truye^.n "tha^.t" da`i, ta du`ng mo^.t tu+`
Ha'n-Vie^.t: tru+o+`ng thie^n tie^?u thuye^'t. Chu+' kho^ng no'i:
truye^.n tha^.t da`i!

Tre^n kia, to^i dda~ vie^'t: "truye^.n tha^.t nga('n" nghe cu+' ngo^`
ngo^.. Chi'nh vi` ca'i tu+` "tha^.t", o+? dda^y a'm chi? mo^.t
su+. qua' ddo^.. Trong toa'n ho.c, ta dda~ bie^'t kha'i nie^.m "cu+.c
tri.", tu+'c la` nhu+~ng gia' tri. lo+'n, hay nho? ho+n ca'c "ddo^`ng
su+." cu?a chu'ng trong mo^.t khoa?ng nha^'t ddi.nh na`o ddo'. Tha`nh
thu+? trong tru+o+`ng ho+.p na`y, cu~ng pha?i a^'n ddi.nh cu. the^?:
mo^.t truye^.n "da`i" co+~ bao nhie^u va^~n co`n ddu+o+.c trong khuo^n
kho^? "truye^.n tha^.t nga('n"?

Xa'c ddi.nh mo^.t ranh gio+'i, mo^.t ha.n che^' na`o ddo' trong va(n
tho+, la` ddie^`u du+o+`ng nhu+ ddi ngu+o+.c la.i ba?n ti'nh sa'ng
ta.o nghe^. thua^.t tu+. do cu?a va(n ho.c. The^' ne^n mo.i quy
ddi.nh, quy u+o+'c, ne^'u co', i't nhie^`u cu~ng mang ti'nh khie^n
cu+o+~ng. O+? Vie^.t-Nam, ra^`m ro^. va` ddu+o+.c nhie^`u ngu+o+`i
hu+o+?ng u+'ng trong ma^'y na(m tru+o+'c dda^y, la` cuo^.c thi
"Truye^.n tha^.t nga('n" do ta.p chi' "The^' gio+'i mo+'i" to^?
chu+'c, trong ddo' gio+'i ha.n ddu+o+.c dde^` ra la` 1000 a^m
tie^'t. Cu`ng lu'c ddo', "Kie^'n thu+'c nga`y nay", mo^.t ta.p chi'
kha'c, dda(.t ra mu.c "Truye^.n du+o+'i mo^.t 100 tu+`". Nhu+ ca'ch
no'i o+? nha`, ca? hai ta.p chi' dda~ "tha`nh co^ng to^'t dde.p" va`
qua? thu+.c, to^i ddu+o+.c ddo.c vo^ so^' tie^?u pha^?m ra^'t xinh
xa('n, go.n ghe~ va` ha`m su'c. Nghi~a la` du+o+'i 1000, tha^.m chi'
100 tu+`, va^~n co' the^? vie^'t hay! Ma(.c du`, ne^'u co' tha^?m
quye^`n, co' le~ to^i se~ lu+.a cho.n gio+'i ha.n mo^.t trang gia^'y
dda'nh ma'y chu+~ thu+o+`ng, kho^? A4. De^~ nhi`n va` tie^.n ho+n
trong vie^.c so ddo. nga('n da`i.

O+? ta, ngay tu+` tho+`i tie^`n chie^'n, Nguye^~n Co^ng Hoan, Nam
Cao... dda~ dde^? la.i nhu+~ng ta'c pha^?m ra^'t nga('n go.n, co^
ddo.ng. Nhie^`u nha` va(n ha?i ngoa.i cu~ng vie^'t truye^.n nga('n
mini, dda(.c bie^.t, tu+` na(m 1991, Vo~ Phie^'n dda~ ra ta^.p
"Truye^.n ra^'t nga('n" dda(.c sa('c. Va` tre^n the^' gio+'i, ngoa.i
tru+` ca'c nha` va(n chuye^n vie^'t mini ddu+o+ng dda.i, thi` tu+`
va`i tra(m na(m ve^` tru+o+'c, nhu+~ng Bo^` Tu`ng Linh,
Tche'khov... dda~ kho^ng la. la^~m gi` vo+'i the^? loa.i na`y. Nhu+ng
du` sao,"Truye^.n tha^.t nga('n" cu~ng la` mo^.t pha't kie^'n mo+'i
la. ddo^'i vo+'i nhie^`u ngu+o+`i.

Cu~ng vi` "mo+'i" va` "la." ne^n "truye^.n tha^.t nga('n" ddu+o+.c
la('m ngu+o+`i hu+o+?ng u+'ng. Ca'c nha` va(n, nha` phe^ bi`nh va(n
ho.c co' uy ti'n nhu+ Nguye^~n Kha?i, Nguye^n Ngo.c, Le^ Ngo.c
Tra`... tham gia trong ban gia'm kha?o cuo^.c thi o+? nha`. Tre^n ba'o
chi', la('m ke? le^n tie^'ng co^? ddo^.ng the^? loa.i va(n "no'i i't,
go+.i nhie^`u, sa('c sa?o, co^ ddo.ng" (lo+`i Vu~ Tu' Nam)
na`y. Nguye^~n Quang Tha^n ta^m dda('c vo+'i "nhu+~ng ta'c pha^?m
nghe^. thua^.t bie^'t tu+. tro'i mi`nh trong mo^.t hi`nh ha`i nho?
be', bie^'t do^`n ne'n... mo^.t dung lu+o+.ng cu?a tho+`i dda.i ma`
nhie^`u khi mo^.t pho tie^?u thuye^'t ta^`m thu+o+`ng kho^ng la`m
no^?i". Da. Nga^n khoa'i thu+' va(n "nga('n ma` ddu?, luo^n tru+.c
die^.n vo+'i va^'n dde^`..., kho^ng ma`o dda^`u vo`ng vo hay hoa la'
ca`nh chu+~ nghi~a". Ngo^ Thi. Kim Cu'c vi' the^? loa.i va(n na`y nhu+
mo^.t "su+. ve'n khe'o cu?a ngu+o+`i nghe`o trong so^' tie^`n
nho?mi`nh co' ddu+o+.c". Ma.nh me~ nha^'t, Nguye^~n Kha?i kho^ng
cha^`n chu+` ma` to^n tha(?ng "truye^.n tha^.t nga('n" la` "va(n cu?a
va^.n ho^.i mo+'i", va` thu' nha^.n, o^ng - mo^.t ngu+o+`i ca^`m bu't
la^u na(m - cu~ng kho^ng vie^'t "tu+o+i, hay va` nga('n" ba(`ng mo^.t
so^' truye^.n du+. thi. Dda so^' nhu+~ng ngu+o+`i u?ng ho^. cho
ra(`ng, tho+`i dda.i tin ho.c, computer, internet, nhi.p ddo^. cuo^.c
so^'ng ta(ng le^n, hie^'m ai co' tho+`i gian va` ddie^`u kie^.n dde^?
sa'ng ta'c va` thu+o+?ng ngoa.n nhu+~ng ta'c pha^?m tru+o+`ng thie^n,
la('m lo+`i. Nga('n, go.n ma` ddu?, ha`m su'c, thi` cha(?ng nhu+~ng
cu~ng ddo`i ho?i su+. dda^`u tu+, li.ch la~m, co^ng su+'c cu?a
ngu+o+`i vie^'t, ma` "dda^`u ra", tu+'c ngu+o+`i ddo.c, cu~ng de^~
u+a, de^~ tha^'m ho+n. Nghi~a la` "thua^.n ca? ddo^i ddu+o+`ng": nha`
va(n va^~n ba?o dda?m cha^'t lu+o+.ng nghe^. thua^.t, ma` ngu+o+`i
"tie^u du`ng" nghe chu+`ng cu~ng xuo^i lo.t ho+n khi thu+o+?ng thu+'c.

Di~ nhie^n, cu~ng kho^ng i't ngu+o+`i hoa`i nghi. Bo' go.n trong mo^.t
khuo^n kho^? nha^'t ddi.nh, lie^.u co' chu+'a cho+?  no^?i, dda^`y
ddu? va` sa^u sa('c nhu+~ng y' tu+o+?ng pha?i co'? Gio+'i ha.n a^'y
co' la`m gia?m ti'nh sa'ng ta.o, tu+. do cu?a nha` va(n? Pha?i cha(ng,
chi? ne^n coi ddo' la` mo^.t thu+? nghie^.m ve^` su+. khe'o le'o va`
tinh xa?o trong su+. xe^'p dda(.t, ti'nh toa'n ca^u chu+~? Co`n co'
ngu+o+`i, cu+.c ddoan ho+n, cho ra(`ng "truye^.n tha^.t nga('n" la`
mo^.t thu+' va(n chu+o+ng tho+`i thu+o+.ng ddo+n thua^`n mang ti'nh
hi`nh thu+'c.

Ke^? ra, ai cu~ng co' pha^`n ddu'ng vo+'i ly' le~ rie^ng cu?a
mi`nh. Nhu+ng, cu~ng ne^n nhi`n chu't i't ra be^n ngoa`i. Trong ho^.i
ho.a, kie^'n tru'c, dda so^' ca'c nghe^. si~ pha?i sa'ng ta'c trong
mo^.t khuo^n thu+'c nha^'t ddi.nh (mo^.t khung tranh, mo^.t
be^. tu+o+.ng...). Trong ddie^.n a?nh, dda.o die^~n co' the^? da`n
du+.ng tu`y thi'ch, nhu+ng va^~n dda?m ba?o tho+`i gian 100-120 phu't
cho mo^.t cuo^'n phim. Ngay trong thi ca, ngu+o+`i anh em cu?a va(n
xuo^i, chu'ng ta ddu+o+.c bie^'t bao nhie^u ba`i ke^., phu', Ddu+o+`ng
thi... tha^.t nga('n go.n ma` chu+'a ddu+.ng kho^ng i't tho^ng tin,
tu+ tu+o+?ng.

The^m nu+~a. Ha~y coi la.i da^n to^.c mi`nh. Vie^.t Nam ta la` mo^.t
quo^'c gia be' nho?, vo^'n kho^ng co' nhu+~ng di ti'ch ddo^` so^., ky`
vi~, vo+'i truye^`n tho^'ng tu+ tu+o+?ng khie^m to^'n. Dda~ mo^.t
tho+`i, ta cu+' ddua ddo`i ca'c o^ng anh lo+'n Lie^n-xo^, Trung
Quo^'c, la`m nhu+~ng "co^ng tri`nh the^' ky?" vu+`a lo^' la(ng to^'n
ke'm, vu+`a cha(?ng ra dda^u va`o dda^u. Ngay trong ddi.a ha.t va(n
ho.c, tru+o+`ng ca, tie^?u thuye^'t tru+o+`ng thie^n cu?a ta cu~ng
chu+a dda.t ddu+o+.c ke^'t qua? dda'ng thuye^'t phu.c.

The^' thi`, pha?i cha(ng, cha(?ng nhu+~ng chi? ne^n coi "truye^.n
tha^.t nga('n" la` mo^.t thu+? nghie^.m ddo^?i mo+'i dda'ng khi'ch
le^. cu?a va(n gio+'i Vie^.t Nam, ma` ha~y cho no' mo^.t cho^~ ddu+'ng
rie^ng giu+~a ca'c the^? loa.i va(n ho.c dda~ ddu+o+.c cha^'p nha^.n
kha'c. Nhu+ng du` the^' na`o ddi nu+~a, "truye^.n tha^.t nga('n" luo^n
luo^n la` mo^.t tha'ch ddo^', mo^.t thu+? tha'ch kho^ng ddo+n gia?n
vo+'i ngu+o+`i vie^'t: sao cho tha^.t tinh gia?n, tha^.t go.n nhe.,
ma` va^~n ddu?, va^~n sa^u sa('c!

Lu.c la.i cho^`ng ba'o cu~ vo+'i nhu+~ng "truye^.n tha^.t nga('n"
du+. thi, chu+a dde^` te^n ta'c gia? (chi? co' ma~ so^'), to^i tha^'y
tha^.t thu' vi.. Se~ kho^ng co' nhu+~ng u+u tie^n, thie^n kie^'n
nha^'t ddi.nh da`nh cho ngu+o+`i mi`nh ye^u, ghe't. Chi? co' ve? dde.p
toa`n ve.n cu?a tie^?u pha^?m mo+'i ddo'ng vai tro` quan
tro.ng. Nhu+~ng truye^.n ma` to^i muo^'n chia se? vo+'i ca'c ba.n
du+o+'i dda^y, kho^ng ddu+o+.c bie^'t dde^'n va` co' tie^'ng vang nhu+
"Hoa muo^.n" (Phan Thi. Va`ng Anh) hay "Ddu+o+`ng Ta(ng" (Tru+o+ng
Quo^'c Du~ng)... Nhu+ng ddo^'i vo+'i to^i, chu'ng va^~n ra^'t dda'ng
ye^u vo+'i ti'nh ba^'t ngo+`, muo^n ma`u muo^n ve?, ho^`n nhie^n va`
tu+o+i tre?. Mo+`i ca'c ba.n va`o cuo^.c!
---------------