[TTCN 25/5] Ky` So+n, lo`ng hie^'u ho.c giu+~a nu'i ru+`ng

["proxy098@hotmail.com" <proxy098@hotmail.com>]

Ky` So+n, lo`ng hie^'u ho.c giu+~a nu'i ru+`ng

     Quo^'c lo^. 7 cha.y ngu+o+.c theo do`ng so^ng Lam va` do`ng Na^.m
Mo^. ga^`n 300km la` dde^'n Ky` So+n, mo^.t huye^.n mie^`n nu'i re?o cao
cu?a Nghe^. An va` la` mo^.t trong chi'n huye^.n nghe`o nha^'t
nu+o+'c...To^i dde^'n Ky` So+n sau vu. tai na.n khu?ng khie^'p o+?
Tru+o+`ng pho^? tho^ng da^n to^.c no^.i tru' ca^'p I, II Chie^u Lu+u,
mo^.t tai na.n la`m ddau lo`ng ngu+o+`i: qua? bom bi na(`m du+o+'i lo`ng
dda^'t tu+` 30 na(m tru+o+'c dda~ no^? giu+~a sa^n tru+o+`ng la`m cho
ba?y em ho.c sinh nho? che^'t, 37 em kha'c va` mo^.t co^ gia'o bi.
thu+o+ng...Ba`i ba'o Bom no^? o+? Ky` So+n, ba?y em tho+ che^'t giu+~a
tho+`i bi`nh (Tuo^?i Tre? so^' 47 nga`y 26-4-1997) dda~ dde^'n vo+'i
ba.n ddo.c va` ba.n ddo.c kha('p no+i dda~ chia se? vo+'i Ky` So+n... 
Nhu+ng Ky` So+n kho^ng pha?i chi? ddau vi` tra'i bom no^? trong sa^n
tru+o+`ng! DDo'i a(n, thie^'u ma(.c va` be^.nh ta^.t la` nhu+~ng gi`
to^i dda~ tha^'y trong ca'c ba?n la`ng dda~ ddi qua: ba?n Na(n, ba?n
La(`n, ba?n Ho^`i Suo^i, ba?n Ho^`i Ba('c...o+? dda^u to^i cu~ng tha^'y
nhie^`u ngu+o+`i phu. nu+~ mang ngay o+? co^? mi`nh mo^.t chie^'c
bu+o+'u lo+'n, nhu+~ng em be' xanh xao ga^`y o^'m. Anh Vi Tha'i Bi`nh,
pho' chu? ti.ch huye^.n, no'i dde^'n mo^.t con so^' a'm a?nh: 60% da^n
o+? huye^.n co`n thie^'u a(n tu+` bo^'n dde^'n ta'm tha'ng! Thie^'u a(n
thi` va`o ru+`ng dda`o cu? khoai, cu? ma`i...cu+' the^' ma` ke'o da`i
su+. so^'ng. 
o+? ba?n Ho^`i Suo^i, co' 25 ca(n nha` sa`n ra'ch na't. Na(m ngoa'i,
mo^.t to^? chu+'c nha^n dda.o ddem cho 25 chie^'c cha(n bo^ng, nha` na`o
cu~ng ca('t ra chia nhau ma` dda('p! Mu`a na`y o+? ba?n kho^ng co`n co'
gi` a(n, da^n ba?n ke'o nhau ddi xa la`m thue^, la`m mu+o+'n. Anh Moong
Va(n Nghe^., pho' chu? nhie^.m u?y ban Cha(m so'c va` ba?o ve^. tre? em
(UBCS-BVTE) huye^.n, cho bie^'t: ba?n chi? co`n ngu+o+`i gia` va` tre?
em. Ngu+o+`i gia` be^.nh ta^.t va` tre? em ta'm, mu+o+`i tuo^?i kho^ng
i't em va^~n co`n pha?i o+? truo^`ng...Hai mu+o+i no'c nha` sa`n o+?
ba?n Ho^`i Suo^i thi` trie^`n mie^n thie^'u muo^'i, kho^ng i't nga`y
ngu+o+`i da^n Kh'Mu' o+? dda^y pha?i ddo^'t ca^y nu+'a a(n tro thay
muo^'i. Nhu+~ng va^.t du.ng tho^ng thu+o+`ng nha^'t ma` con ngu+o+`i
dda~ co' dde^? su+? du.ng ha`ng bao the^' ky? nay nhu+ ca'i che'n, ddo^i
ddu~a...gio+` dda^y nhie^`u ngu+o+`i da^n Ho^`i Suo^i dda~ kho^ng co`n.
Ga^`n pha^n nu+?a trong so^' 20 ngo^i nha` sa`n o+? dda^y dda~ pha?i
du`ng o^'ng nu+'a thay no^`i na^'u ca'i a(n. Ngay o+? ba?n Na(`n, mo^.t
ba?n na(`m ngay be^n quo^'c lo^. 7, khi mo^.t em ho.c sinh che^'t vi`
vu. tai na.n bom bi, cha em dda~ cha.y ra tru+o+`ng xin chi? mo^~i mo^.t
chie^'c chie^'u, co`n o^ng no^.i em thi` la^`n ra xa~ xin vay...chie^'c
chie^'u a^'y. Theo ba'o ca'o cu?a UBND huye^.n, "Nguo^`n dda^`u tu+ ho^~
tro+. da^n to^.c dda(.c bie^.t kho' kha(n" trong na(m 1996 dda~ cung
ca^'p ddo^` du`ng thie^'t ye^'u cho ba` con sa'u xa~ My~ Ly', Ba('c Ly,
Pha` DDa'nh, Na Loi, Keng DDu va` Ba?o Tha('ng nhu+ sau: 
- Co^'t va` vo? cha(n bo^ng : 120 ca'i. Ma`n: 120 ca'i. Chie^'u: 120
ca'i. 
- Soong nho^m 26cm: 120 ca'i...Ti'nh bi`nh qua^n mo^~i xa~ ddu+o+.c...20
ca'i! 
Ca'i a(n, ca'i ma(.c dda~ thie^'u thi` vie^.c ho.c cu?a ca'c em cu~ng
kho^ng ho+n gi`. Theo ba'o ca'o cu?a Pho`ng gia'o du.c huye^.n, "so^'
xa~ dda.t pho^? ca^.p gia'o du.c tie^?u ho.c va` xo'a mu` chu+~ trong
toa`n huye^.n la` 1/21 xa~". Gia'o vie^n thie^'u tra^`m tro.ng: o+?
ca^'p tie^?u ho.c, du` dda~ ghe'p 30 lo+'p va^~n co`n thie^'u ga^`n 100
gia'o vie^n, va` gia'o vie^n tie^?u ho.c tri`nh ddo^. 4+, 5+ va` 9+
chie^'m dde^'n 62%. Vo+'i ca^'p trung ho.c co+ so+? thi` trong to^?ng
so^' 34 lo+'p dda~ thie^'u dde^'n 50% gia'o vie^n ddu+'ng
lo+'p...Tru+o+`ng lo+'p cu?a ca'c em chu? ye^'u va^~n la` tranh tre:
ti'nh dde^'n he^'t na(m ho.c 1996-1997, toa`n huye^.n chu+a co' mo^.t
tru+o+`ng ho.c la^`u ddu'c na`o (ngoa.i tru+` Tru+o+`ng pho^? tho^ng
da^n to^.c no^.i tru' huye^.n). Chi? co' 487 pho`ng tranh tre va` 125
pho`ng ca^'p 4. Khi dde^'n Tru+o+`ng Chie^u Lu+u (no+i qua? bom bi
no^?), to^i tha^'y nhu+~ng pho`ng ho.c ba(`ng va'n cu~ na't, lo+.p
ngo'i. Mo^.t go'c ma'i cu?a mo^.t da~y pho`ng ho.c bi. to^'c ra tro^'ng
tro+n. Ho?i, anh Le^ Hu+~u Li.nh - hie^.u tru+o+?ng tru+o+`ng - no'i:
"Do^.t qua', pha?i do^`n ngo'i la.i, ne^n thie^'u ngo'i". DDo' la` ngo^i
tru+o+`ng ddu+o+.c xa^y du+.ng tu+` na(m 1974, tho+`i chie^'n tranh,
ma~i dde^'n ba^y gio+` chu+a mo^.t la^`n su+?a chu+~a...Co^ Lan, chu?
nhie^.m lo+'p 2B, cu+o+`i buo^`n no'i: "Mo^~i la^`n co' gio' ma.nh, to^i
pha?i ddu+a ho.c tro` cha.y ra kho?i lo+'p, so+. tru+o+`ng sa^.p dde`
ca'c em". Buo^?i chie^`u to^'i, ngay sau khi qua? bom bi no^? trong sa^n
tru+o+`ng, tre^n 100 em ho.c sinh ngu+o+`i da^n to^.c H'Mo^ng co' le~
tha^'y no+i no^.i tru' cu?a mi`nh kho^ng ma^'y an toa`n dda~ cu`ng nhau
cha.y tro^'n va`o ru+`ng. Nu+?a dde^m, trong co+n mu+a ru+`ng, ca'c
tha^`y co^ mo+'i ti`m ra ca'c em, ddu+a ve^`. 
Nhu+ng Ky` So+n va^~n co' nhu+~ng ta^'m gu+o+ng hie^'u ho.c ky` la..
Buo^?i sa'ng, o+? thi. tra^'n Mu+o+`ng Xe'ng, to^i dda~ ba('t ga(.p
mo^.t hi`nh a?nh co' le~ se~ kho^ng bao gio+` que^n ddu+o+.c: mo^.t em
be' bi. lie^.t hai cha^n bo` le^'t dde^'n tru+o+`ng...DDo' la` em Ma.c
Thi. Quye^n, da^n to^.c Tha'i, o+? ba?n Ho`a So+n, 14 tuo^?i, ddang ho.c
lo+'p 5 Tru+o+`ng tie^?u ho.c thi. tra^'n Mu+o+`ng Xe'ng. Ba?n Ho`a So+n
ca'ch tru+o+`ng em ho+n hai ca^y so^'. Nha` em trong ba?n, la.i ca'ch
con lo^. mo^.t ca'i khe. Nga`y nga`y bo^' me. em be^' em qua ca'i khe
dda^`y nu+o+'c kia, ro^`i em cu+' theo ma(.t ddu+o+`ng ma` bo`, bo` ma~i
dde^'n tru+o+`ng. Ho^m ga(.p em bo` dde^'n thi. tra^'n, to^i tha^'y em
du+`ng la.i, ha^'t chie^'c ca(.p ra'ch ddeo tho`ng xuo^'ng co^? ra sau
lu+ng, ro^`i go^'i dda^`u le^n tay nghi? trong gia^y la't. To^i ho?i em
mu+a gio' thi` sao? Em va^~n cu+o+`i no'i: "Co' ta^'m nilo^ng ma`...".
Nhu+~ng co+n mu+a ru+`ng ddo^? a`o xuo^'ng ma(.t ddu+o+`ng, vo+'i mo^.t
ta^'m nilo^ng nho?, em choa`ng le^n ngu+o+`i, chi? ddu? che ddu+o+.c
tha^n mi`nh va` chie^'c ca(.p, co`n dda^`u va` cha^n tay thi` ma(.c gio'
mu+a! Nhu+ng ddie^`u kho' kha(n vo+'i em dda^u pha?i nhu+~ng co+n mu+a,
ma` la` ca'i khe. Nhu+~ng ho^m bo^' me. em pha?i ddi ra^~y so+'m, em
cu?a em la` Ma.c Thi. Ye^'n, ddang ho.c lo+'p 3, lo^.i qua khe phi'a
tru+o+'c, co`n em bo` lo^.i theo sau...Bo^' me. thu+o+ng con ddu+'t
ruo^.t ddu+'t gan, nhu+ng ca'i ddo'i nghe`o cu+' ddeo dda(?ng, pha?i
va`o ra^~y va`o ru+`ng kie^'m cu? khoai, cu? ma`i ma` so^'ng, ne^n co'
ho^m cu+' dde^? em tu+. bo` dde^'n tru+o+`ng, co' ho^m co~ng em i` a.ch
tre^n vai. UBBV-CSTE huye^.n dda~ tro+. giu'p cho em ba(`ng mo^.t so^?
tie^'t kie^.m 600.000 ddo^`ng dde^? "em co' ddo^`ng la~i (mo^~i tha'ng
ddu+o+.c khoa?ng 6.000 ddo^`ng) the^m ky' tho'c,ky' ga.o! 
Khi dde^'n ba?n La(n, to^i va^~n cu+' bi. a'm a?nh bo+?i tie^'ng than
kho'c cu?a o^ng Lu+o+ng Va(n Hoa: "Ta co^' cho no' ho.c he^'t lo+'p 11,
12...Ai ngo+` no' bo? ta ma` ddi...". DDu+'a con nuo^i ma` o^ng dda~
ro't lo`ng ro't ruo^.t ra nuo^i tu+` khi no' mo+'i lo.t lo`ng dde^'n nay
dda~ 13 na(m tro+`i, du` tra?i qua nhu+~ng na(m tha'ng ddo'i kho^? o^ng
va^~n quye^'t cho no' dde^'n tru+o+`ng ho.c he^'t lo+'p no. dde^'n lo+'p
kia, gio+` thi`...O^ng va^~n cu+' nho+' ma~i: "DDi ho.c ve^`, no' va^~n
thu+o+`ng khoe vo+'i ta: bo^' o+i con ddu+o+.c 8 ddie^?m, 9 ddie^?m...".
U+o+'c mo+ cu?a mo^.t ngu+o+`i da^n to^.c mong cho con ho.c dde^'n no+i
dde^'n cho^'n dda~ tie^u tan. Bao nhie^u ngu+o+`i da^n to^.c Tha'i,
Kh'Mu', H'Mo^ng o+? no+i nu'i ru+`ng heo hu't na`y dda~ u+o+'c mo+ nhu+
va^.y, to^i kho^ng bie^'t he^'t. Nhu+ng theo so^' lie^.u cu?a Pho`ng
gia'o du.c huye^.n thi` so^' ho.c sinh dde^'n tru+o+`ng nga`y mo^.t
ta(ng le^n: na(m ho.c 1994-1995, so^' ho.c sinh ca^'p I chi? co' 9.686
thi` na(m 1995-1996 dda~ ta(ng le^n tre^n 11.000, va` na(m ho.c na`y
dda~ co' 12.226 em dde^'n tru+o+`ng. Lo`ng hie^'u ho.c a^'y da^`n da^`n
ro^`i ddu+a con so^' 1/21 xa~ pho^? ca^.p gia'o du.c tie^?u ho.c le^n
cao. Ro^`i em Quye^n se~ co' chie^'c xe la(n dde^? ddi dde^'n tru+o+`ng
thay vi` cu+' pha?i bo` le^ tre^n ma(.t ddu+o+`ng. Ro^`i ca'c em tho+
kha'c cu?a ca'c ba?n la`ng Ky` So+n se~ co' nhu+~ng chie^'c qua^`n la`nh
dde^? dde^'n tru+o+`ng va` co' ddu? co+m a(n...DDo' la` nhu+~ng ddie^`u
bi`nh thu+o+`ng trong cuo^.c ddo+`i na`y, nhu+ng vo+'i ddo^`ng ba`o Ky`
So+n la` nhu+~ng u+o+'c mo+ co`n qua' xa vo+`i ! 

HA`NG CHU+'C NGUYE^N