Re: [CUL] Ho. va` te^n

[Hong Lam Vu <vuh000@goofy.zdv.Uni-Mainz.de>]

Hi ca'c ba'c Aiviet, TTHoa`ng, Ddo^~ Hu`ng, Hiep Nguyen, et al,

> The^' co`n Tu+o+'ng qua^n Cao Lo^~, thi` la` ngu+o+`i Ta`u co' pha?i kho^ng
> theo thuye^'t cu?A anh Hoa`ng.

Nhu~ng ca'i te^n cu?a ca'c nha^n va^.t li.ch su+? VN hie^.n nay ta ddo.c
dduo+.c la` dda~ dduo+.c phie^n a^m tu+` te^n ba?n ddi.a sang chu+~ Ha'n.
Cu+' theo ca'ch nghi~ cu?a ba'c thi` o^ng Ma~ Kha('c Tu+ (Marx), Ly' Ninh
(Lenin), Ky` Dda.i La^m (Stalin) cho dde^'n Ma.nh Ddu*'c Tu+ Cu+u
(Montesquieu), Lu+ Thoa (Roussaeu), ru`i ca? Lo^. Mie^u (Romeo) va` Duy
Lie^.t (Juliet) dde^`u la` ng` Ta`u he^'t.

Ng` VN nay chi? co`n giu+~ te^n Ha'n-Vie^.t, kho^ng co`n te^n No^m, nhu+ng
la`ng ma.c VN thi` nhie^`u la`ng va^~n co`n te^n No^m. Vi' du. la`ng Bu`ng
(Phu`ng) que^ o^ng Phu`ng Kha('c Khoan, la`ng Mo.c (Nha^n Mu.c) co' bu'n
Mo.c, v.v. Que^ o^ng Duo+ng Die^n Nghe^. bo^' vo+. o^ng Ngo^ Quye^`n la`
la`ng Duo+ng Xa' co' te^n No^m la` la`ng Gia`nh. Ra^'t nhie^`u ho. cu?a
nguo+`i VN chi? nga^~u nhie^n tru`ng vo+'i ho. cu?a ng` Ta`u, vi` chu+~
Ta`u chi? cho phe'p phie^n a^m ra^'t ha.n che^'. Nhie^`u ho. cu?a ng`
Vie^.t la` la^'y tu+` te^n la`ng (hoa(.c nguo+.c la.i), nhu+ng ca? hai
(ho. va` te^n la`ng) dde^`u co' go^'c No^m ma` nay ta kho^ng co`n giu+~
la.i dduo+.c nu+~a.

Mo^.t vi' du. kha'c la` ho. Le^. Ho. na`y chi? pho^? bie^'n o+? VN va`
mo^.t va`i to^.c go^'c La.c Vie^.t nhu+ nguo+`i Le^ (Ly') o+? dda?o Ha?i
Nam TQ. To^.c na`y xu+a go.i la` to^1.c Le^, da^n cu~ng dda so^' la^'y ho.
Le^, sau chuye^?n da^`n go.i la` Ly', da^n cu~ng chuye^?n sang ho. Ly',
nhu+ng chu+~ Ly' na`y kha'c vo+'i chu+~ Ly' thi.h ha`nh o+? TQ (mo^.c
na(`m trw^n tu+?).

Mo^.t chuye^.n cu~ng da'ng dde^? y' la` sau khi kho+?i nghi~a tha`ng
co^ng, o^ng Phu`ng Hu+ng ddo^?i sang ho. Ddo^. Ho. na`y duo+`ng nhu+
kho^ng co' o+? TQ (Theo cu. Ddoa`n Ddu+'c Nha^n).

Ngay ba?n tha^n su+? TQ cu~ng dda^`y da^~y nh~ ho. kho^ng go^'c Ha'n, vi'
du. ho. A^u Duo+ng go^'c Ddo^.t quye^'t (Turk). 


 > >   To^i kho^ng theo thuye^'t Ddo^ng Nam A' la('m
dda^u. > 
> Da^n La`o kho^ng co' ho. Da^n o+? tre^n Cao nguye^n cu~ng kho^ng co' ho.
> Anh Hu`ng Nu'p la` la^'y bu+`a ho. DDinh o+? dda^u ddo'.
> 

Ai ba?o ba'c la` da^n La`o kho^ng co' ho.? Da^n La`o cu~ng te^n truo+'c
ho. sau nhu+ nguo+`i Tha'i va^.y. O^ng Kaysone Phomvihane (Thu?
tuo+'ng La`o) bo^' Vie^.t me. La`o, ho. la` Phomvihane, chi'nh la` tu+`
te^n bo^' o^ng ma` ra (thuye^'t na`y tui chu+a kie^?m chu+'ng dduo+.c).

Da^n tre^n Ta^y ngue^n cu~ng co' ho., nhu+ng ho. ddu+'ng sau te^n va`
truye^`n ho. theo do`ng me. Mo^.t so^' to^.c nhu+ Va^n kie^`u xu+a kho^ng
co' ho., sau na`y tha?y dde^`u la^'y ho. Ho^` cu?a Ho^` chu? ti.ch. O^ng
Nu'p hi`nh nhu+ ng` Bana, tui kho^ng ro~ ta.i sao la.i ho. Ddinh. Nhu+ng
ca'c da^n to^.c Giarai, E^dde^ thi` co' ho. dda`ng hoa`ng kho^ng ca^`n ng`
Kinh "khai ho'a". Vi' du. Y Ngo^ng Niekdam la` o^ng Ngo^ng ho. Niekdam.

Da^n Khme thi` la.i ho. truo+'c te^n sau, nhu+ ng` Vie^.t. Rie^ng o+? Nam
bo^., ng` Khme bi. chi'nh sa'ch ddo^`ng hoa' cu?A nha` Nguye^~n, buo^.c
pha?i la^'y mo^.t so^' ho. nha^'t ddi.nh nghe sa(.c mu`i... Ha'n nhu+ ho.
So+n, ho. Tha`nh, v.v. Chi'nh sa'ch na`y la` cu?a Minh Ma.ng. Nguo+`i
Cha(m cu~ng chi.u chung so^' pha^.n.

Da^n Malay thi` theo tui bie^'t kho^ng chi'nh xa'c la('m, kho^ng co' ho.
ma` chi? co' te^n va` te^n cha (kie^?u Islam), vi' du. Mahathir bin
Mohammad la` o^ng Mahathir con o^ng Mohammad. Ne^'u nhu+ ng` Vie^.t chi,u
a?nh huo+?ng Ta`u trong ho. te^n thi` ng` Malay chi.u a?nh huo+?ng Islam.

>   Nho'm Hu`ng (ba`ng) thi. ddi tu+` Nam Trung hoa to+'i va` ddo^ ho^.+ 
> khai hoa' cho to^.c da^n theo va(n ho'a Dda`o Thi.nh va` dda(.t ho. cho ho.

Hi` hi` ba'c ba('t chuo+'c anh David Cooperfield dda^'y a`?

> Ai la` da^n ta thi` cu~ng kho' no'i. Ho. Tru+o+ng ho. DDo^~ dde^`u la` 
> ho. Ta`u ca?.

Ho. Ly' cu?a Ly' Ninh, ho. Ma~ cu?a Ma~ kha('c Tu+ dde^`u la` ho. Ta`u ca?


> > > da^n Ba'ch Vie^.t -Do^ng Nam A') Ta`u cu~ng go.i la` Shen Nong chu+'
> > > kho^ng la` Nong Shen.
> > > 

Dda so^' ho.c gia? dde^`u ddo^`ng y' Tha^`n No^ng la` vi. tha^`n nguo+`i
Ha'n vay muo+.n cu?a local culture. Tuy co`n tranh ca~i cu. the^? la` vay
cu?a to^.c na`o: Hmong-Yao (Me`o-Dao), Ta`y-Tha'i, hay Ta.ng-Mie^'n.

La^m.
PS: Ba'c Hiep Nguyen da~ tra? lo+`i ba'c Ai Viet ho^. tui ca'i msg truo+'c
related to Nuo+'c non, non nuo+'c ru`i, tui kho^ng tra? lo+`i la.i nu+~a.