TRI.NH CO^NG SO+N: "Tru+o+'c tie^n la` su+. a'm a?nh..."

[AnHai Doan <anhai@cs.washington.edu>]

DDa(ng tre^n ba'o TTCN (Vietnam), dda(ng la.i tre^n VHNT:

        TRI.NH CO^NG SO+N: "Tru+o+'c tie^n la` su+. a'm a?nh..."

LGT: Vo+'i mo^.t nha.c si~ dda~ sa'ng ta'c ho+n 600 ca khu'c - ma` pha^`n
lo+'n ddu+o+.c ye^u thi'ch ngay tu+` khi ra ma('t la^`n dda^`u-la('m lu'c
ngu+o+`i ta pha?i tu+. ho?i su+'c ma.nh na`o dda~ ddu+a o^ng ddi dde^'n
nhu+~ng bo+` co~i tuye^.t vo+`i cu?a sa'ng ta.o kho^ng ngu+`ng a^'y? 
 

                              ---oOo---

        Trong trie^'t ho.c Ma^.t to^ng co' no'i dde^'n kha'i nie^.m ve^` su+.
bu`ng no^? y' thu+'c; tu+o+ng tu+., sa'ng ta.o cu?a con ngu+o+`i cu~ng co'
nhu+~ng gia^y phu't bu`ng no^? nhu+ va^.y.  Ta^'t nhie^n tru+o+'c ddo' ta
pha?i mang na(.ng trong ta^m tri' nhu+~ng y' tu+o+?ng, hi`nh a?nh, trie^'t ly'..
lie^n quan dde^'n dde^` ta`i ca^`n sa'ng ta.o .

        Trong sa'ng ta'c ca khu'c cha(?ng ha.n, tru+o+'c khi vie^'t ra
mo^.t ba`i ha't, to^i cu~ng pha?i suy nghi~ ve^` no' ra^'t la^u.  Khoa?ng
tho+`i gian ddo' la` vo^ ha.n ddi.nh, co' the^? la` mo^.t nga`y, mo^.t
na(m hay la^u ho+n nu+~a.  Dde^'n khi ta'c pha^?m hoa`n toa`n ro~ ra`ng
trong dda^`u thi` vie^.c che'p ra co' the^? chi? trong phu't gia^y.  Ddo'
chi'nh la` gia^y phu't bu`ng no^? quan tro.ng nha^'t cu?a sa'ng ta.o, no'
vo+~ ra ta^'t ca? nhu+~ng gi` chu+a gia?i quye^'t ddu+o+.c co`n do^`n la.i
trong dda^`u ba^'y la^u.  Ne^'u chi? nhi`n va`o tho+`i gian ta'c pha^?m
ddu+o+.c ghi la.i - co' the^? la` mo^.t gio+`, mo^.t nga`y - ngu+o+`i ta
co' the^? cho ra(`ng vie^.c sa'ng ta.o tha^.t nga('n ngu?i va` de^~ da`ng,
nhu+ng co' ai tu+o+?ng ddu+o+.c ra(`ng ta^'t ca? nhu+~ng ddie^`u ddo' dda~
ddu+o+.c ti'ch luy~ qua na(m tha'ng. Ba^'t cu+' ta'c pha^?m na`o cu~ng
pha?i nhu+ the^' ca?.  Sa'ng ta'c na`o kho^ng ddu+o+.c pha'c tha?o
tru+o+'c trong y' thu+'c nhu+ va^.y, thi` khi no' ra ddo+`i cu~ng cha(?ng
co' gia' tri. gi`. 

        Ddo^i khi co' ai ddo' tha^'y to^i lang thang tre^n pho^', ddu+'ng
nga('m mo^.t bu+'c tranh hay che tay nhi`n mo^.t ngo.n na('ng; cu+'
tu+o+?ng la` cho+i, nhu+ng ddo' la` nhu+~ng lu'c tri' o'c to^i ddang loay
hoay vo+'i dde^` ta`i ma` mi`nh ddang suy tu+o+?ng.  Tre^n 600 ca khu'c
to^i vie^'t - vi' du. nhu+ ba`i "Hoa xua^n ca" hay "Quy`nh hu+o+ng" -
dde^`u ra ddo+`i nhu+ va^.y, tu+` mo^.t ho^.i ngo^. ki'n dda'o giu+~a to^i
va` cuo^.c ddo+`i trong mo^.t di.p nga^~u nhie^n na`o ddo'.  Nhi`n tha^'y
mo^.t a'nh na('ng, mo^.t gio.t mu+a hay mo^.t ngu+o+`i con ga'i tre^n
ddu+o+`ng, trong to^i bo^~ng co' the^? vo+~ va.c nhu+~ng ca?m gi'a c
cuo^'i cu`ng a^.p dde^'n, kho+i mo+?, hoa`n thie^.n cho mo^.t ca'i mo+'i. 
Muo^'n ddu+o+.c nhu+ va^.y to^i pha?i la`m mo^.t chu+'ng nha^n cu?a na('ng
mu+a, cu?a sa'ng chie^`u, so+'m to^'i. Nhu+~ng ca'i tu+o+?ng chu+`ng
la(.ng le~ ddo' dda^`y su+'c so^'ng va` ban ta(.ng cho mi`nh vo^ va`n
nhu+~ng ddie^`u sa^u sa('c.  To^i cu~ng la`m chu+'ng nha^n ve^` nhu+~ng
ngu+o+`i gia`, em be', nhu+~ng ngu+o+`i thie^'u nu+~, su+. ha.nh phu'c,
ca'i che^'t, su+. so^'ng.  Mo^~i khi ghi nha^.n nhu+~ng hi`nh a?nh ddo'
va`o tri' nho+', to^i bao gio+` cu~ng bi. giam, bi. va^y trong nhie^`u
gio+` phu't nghi~ ve^` con ngu+o+`i va` soi ro.i la.i mi`nh dde^? hi`nh
tha`nh mo^.t ca khu'c. 

        Cu~ng co' nhu+~ng ta'c ddo^.ng tu+o+?ng chu+`ng la` ba^'t ngo+`
a^.p dde^'n, ta.o mo^.t nie^`m ca?m hu+'ng.  Nhu+ng ha~y nga^~m nghi~ ma`
xem, ne^'u kho^ng co' su+. tu+ duy, nuo^i du+o+~ng tu+` tru+o+'c thi` ca?m
hu+'ng cha(?ng the^? na`o tra`o da^ng le^n ddu+o+.c.  Ngu+o+.c la.i, su+.
ngo+~ nga`ng do ca'i mo+'i ba^'t ngo+` a^.p dde^'n chi? co' the^? ta.o
ne^n su+. tro^'ng ro^~ng, vo^ ho^`n, hoa(.c chi? ddo+n thua^`n ghi che'p
la.i chu+' kho^ng la` sa'ng ta.o . 

        "Mo^.t ho^m tha^'y ta la` la' co?, ngo^`i ha't ca ra^'t tu+.
do...", to^i co`n nho+' ca khu'c na`y va` su+. chie^m nghie^.m cu?a mi`nh
nhu+ la` su+. to^?ng ke^'t nhu+~ng gi` ma` to^i ca?m nha^.n ddu+o+.c tu+`
cuo^.c ddo+`i cu?a to^i, cu?a mo.i ngu+o+`i.  Thu+.c lo`ng ma` no'i, to^i
chi.u a?nh hu+o+?ng cu?a Albert Camus trong ba`i ha't na`y.  Trong ta'c
pha^?m "Ghi che'p o+? Algie^ri (Notes d'Alge'rie), o^ng ghi la.i nhu+~ng
tie^'ng cho' su?a ban dde^m, nhu+~ng bu+o+'c cha^n ddi ma` ai cu~ng co'
the^? mo^.t la6`n nghe tha^'y trong ddo+`i mi`nh nhu+ng kho^ng ma^'y
ngu+o+`i nhi`n ra ddu+o+.c ddie^`u gi` ddo' tu+` chu'ng.  Nga^~m la.i
ddo+`i mi`nh, to^i tha^'y to^i nhie^`u muo^.n phie^`n. Kho^ng hie^?u vi`
sao to^i dda~ ray ru+'t ve^` su+. ra ddi, o+? la.i cu?a cuo^.c ddo+`i tu+`
ra^'t so+'m.  To^i dda~ cho.n hi`nh tu+o+.ng la' co? dde^? vi' vo+'i
mi`nh.  Vi` sao la.i la` la' co?\? Co' the^? cuo^.c ddo+`i ro^.n ra`ng co'
qua' nhie^`u ddie^`u dde^? ta pha?i lu+u y', nhu+ng trong ddo' kho^ng
the^? kho^ng co' su+. go'p ma(.t cu?a nhu+~ng ddie^`u nho? nhoi.  Ngo.n
co?, la' ca^y hay ca^y dda dde^`u co' bo^?n pha^.n cu?a no' vo+'i cuo^.c
ddo+`i.  Co? co' bo^?n pha^.n co?, la' co' bo^?n pha^.n la'.  To^i kho^ng
mo+ u+o+'c gi` to lo+'n, ma` nghi~ mi`nh nhu+ mo^.t pha^.n co? he`n.  Vi`
he`n mo.n ne^n no' kho^ng pha?i to lo+'n va` bo^?n pha^.n na(.ng ne^` nhu+
ca^y dda , vi` va^.y no' tu+. do la('m.  Va` vi` sao la' co? la.i ha't? 
Ba`i ha't la` phu+o+ng tie^.n dde^? ba`y to? lo`ng mi`nh vo+'i cuo^.c
ddo+`i, co' gi` dde.p ho+n chie^'c la' co? nho? nhoi nhu+ng tu+. do ha't
ca vo+'i ddo+`i mi`nh?  Ru~ bo? nhu+~ng muo^.n phie^`n va` tha?nh tho+i
ddo+`i mi`nh, ddie^`u na`y dda~ a'm a?nh to^i tu+` la^u, la^u la('m ro^`i,
nhu+ng chi? dde^'n khi vie^'t ddu+o+.c nhu+~ng ca^u ha't nhu+ va^.y to^i
mo+'i tha^'t nhe. lo`ng.  Y' tu+o+?ng na`y quanh qua^?n trong to^i nhie^`u
na(m va` chi? ddu+o+.c gia?i to?a khi sa'ng ta.o vu.t dde^'n va` ba^.t
ddu+o+.c tha`nh nhu+~ng giai ddie^.u nhu+ va^.y . 

        To^i cu~ng muo^'n no'i vo+'i ca'c ba.n tre? sa'ng ta'c sau na`y,
ngoa`i su+. tu+ duy ve^` ta'c pha^?m, ve^` dde^` ta`i, co`n pha?i ta.o cho
mi`nh mo^.t ne^`n ta?ng trie^'t ho.c.  Chi'nh tu+` dda^y ma` trong ta'c
pha^?m cu?a mi`nh mo+'i co' ddu+o+.c su+. sa^u sa('c.  Ne^'u nhu+ i't
ddo.c sa'ch thi` mi`nh cha(?ng the^? na`o nha^.n the^m nhu+~ng chie^m
nghie^.m sa^u sa('c cu?a ngu+o+`i kha'c.  Mo^.t mi`nh mi`nh suy nghi~
tho^i thi` kho^ng ddu? vo^'n lie^'ng vo+'i cuo^.c ddo+`i.  Chi'nh to^i
cu~ng kho^ng the^? ddu+'ng ngoa`i con ddu+o+`ng a^'y ddu+o+.c... 

                                                TUA^'N KHANH ghi
                                                (TTCN 10/11/1996)