Ba'o Te^'t VN: DDa` la.t - xu+' HOA

[AnHai Doan <anhai@cs.washington.edu>]

Tu+` ba'o Te^'t DDinh Su+?u ta.i VN:

  DDa` la.t - xu+' HOA
  
   _Vo+'i ddo^. cao tre^n 1500m so vo+'i ma(.t bie^?n, tha`nh pho^' DDa` La.t ddu+o+.c thie^n
   nhie^n u+u dda~i cho mo^.t tie^?u vu`ng khi' ha^.u ly' tu+o+?ng. Nhie^.t ddo^. ha`ng na(m
   kho^ng vu+o+.t qua' 26oC, cu~ng kho^ng xuo^'ng du+o+'i 16oC. Ne^'u o+? Sa`i Go`n ba.n
   ddang pha?i xoay tra^`n ra vo+'i ca'i no'ng ha^`m ha^.p, thi` chi? sau 6 gio+` ddo^`ng ho^`
   vo+'i 28.000 dd tie^`n ve' xe kha'ch (hoa(.c 160.000dd vo+'i 45 phu't ma'y bay) ba.n
   se~ dda(.t cha^n le^n tha`nh pho^' nhie^`u do^'c, nhie^`u hoa, kho^ng he^` co' a(n ca('p va(.t
   na`y vo+'i mo^.t ba^`u tro+`i se se la.nh ma` kho^ ra'o nhu+ nhu+~ng nga`y dda^`u ddo^ng o+?
   Ha` No^.i. Va` ne^'u ba.n ngo^`i phi'a sau mo^.t cha`ng xe tho^` (xe ma'y o^m) cha.y do.c
   theo ddu+o+`ng Tra^`n Hu+ng DDa.o va`o buo^?i sa'ng xuye^n qua mo^.t va.t ru+`ng tho^ng,
   dde^? cho gio' lu`a va`o ma', va`o tai, ba.n se~ co' ca?m gia'c nhu+ ddang phie^u du o+?
   mo^.t khu ru+`ng tai-ga o+? mie^`n Vie^~n DDo^ng xa xo^i. _
   
   DDa` La.t la` nhu+ the^', cha? tra'ch no+i dda^y hi`nh tha`nh bie^'t bao dinh thu+. lo^.ng
   la^~y, nguy nga cua? nhie^`u tho+`i: phong kie^'n, thu+.c da^n cu~, thu+.c da^n mo+'i,
   va` nga`y nay, cu?a nhu+~ng o^ng chu? ddang la`m a(n pha^'t le^n... DDa` La.t xanh
   tu+o+i, mo+` su+o+ng, va` DDa` La.t co`n la` mo^.t tha`nh pho^' Hoa. Ha`ng tra(m loa`i hoa
   ddu+o+.c tro^`ng, ddu+o+.c kinh doanh, va` cu~ng co' ha`ng tra(m loa`i hoa da.i ddua
   chen. Ca^y gi` cu~ng la` hoa, tha^.m chi' ca? ca^y ke' dda^u` ngu+.a hoang da~ la` the^',
   cha(?ng ma^'y ai nhi`n tha^'y no' tro^? hoa bao gio+`, the^' ma` o+? dda^y no' cu~ng xo`e
   nhu+~ng bo^ng hoa ti'm nhu+ nhu+~ng chie^'c khuy a'o da. ho^.i dde^? thi tho^' cu`ng vo+'i
   ca'c loa`i tu+o+`ng vi, bi`m bi`m, ta^`m xua^n (tu+'c ho^`ng ma), loa ke`n, tra.ng
   nguye^n...
   
   mo^.t tha`nh pho^' hoa
   
   Trong mo^.t la^`n tro` chuye^.n vo+'i chu'ng to^i, o^ng Phan Hu+~u Gia?n, bi' thu+
   tha`nh u?y DDa` La.t cho bie^'t, tha`nh pho^' coi du li.ch va` no^ng nghie^.p la` hai
   the^' ma.nh. Nhu+ng du li.ch la` cu?a ti?nh La^m DDo^`ng, DDa` La.t ta^.p trung va`o
   no^ng nghie^.p...hoa! DDa` La.t co' khoa?ng 30 ha die^.n ti'ch tro^`ng hoa, ra?i ra'c
   trong ca'c ho^. da^n o+? ca'c phu+o+`ng 3,4,5,8,11,12, 10 va` xa~ Xua^n Tru+o+`ng,
   Xua^n Tho.. Ngoa`i ca'c loa.i hoa ddu+o+.c nhie^`u ngu+o+`i tro^`ng, de^~ tro^`ng, de^~ ba'n,
   DDa` La.t ddang pha't trie^?n ma.nh tro^`ng ddi.a lan xua^'t kha^?u, va` dda~ co' mo^.t Hie^.p
   ho^.i DDi.a Lan. Ma^'y na(m ga^`n dda^y, ca^y rau bi. nhie^`u su+'c e'p, ngu+o+`i tro^`ng rau
   cu~ng chuye^?n sang tro^`ng hoa co' a(n ho+n. Hoa DDa` La.t va^~n luo^n luo^n ha^'p da^~n
   ngu+o+`i tie^u du`ng, dda(.c bie^.t la` hoa ho^`ng (khoa?ng 30 loa`i), cu'c, lay-o+n,
   hue^., ca^?m tu' ca^`u, loa ke`n, tu+o+`ng vi...
   
   Rie^ng hoa ho^`ng, nga`y thu+o+`ng co' khoa?ng 5 va.n bo^ng ve^` TP.Ho^` Chi' Minh,
   sau ddo' le^n ma'y bay ra Ha` No^.i. Ta.i Ha` No^.i, co' mo^.t ngu+o+`i phu. nu+~ buo^n hoa
   o+? Qua?ng Ba' dda~ ddu+a sang Trung Quo^'c qua con ddu+o+`ng Mo'ng Ca'i 7000 bo^ng
   ho^`ng DDa` La.t. Su+. thu+.c, kho^ng ai bie^'t ddu+o+.c co' bao nhie^u hoa ddu+o+.c xua^'t
   kha^?u theo kie^?u ddo'. DDo' la` nga`y thu+o+`ng, co`n va`o di.p le^~, dda(.c bie^.t la` hai
   nga`y tie^u thu. nhie^`u hoa nha^'t trong na(m la` 8-3 va` 20-11, trong nga`y ddo',
   mo^.t ho^. tro^`ng hoa co' the^? thu ddu+o+.c 10 trie^.u ddo^`ng hoa(.c ho+n nu+~a. Ngu+o+`i
   tro^`ng hoa o+? DDa` La.t la` nhu+~ng ba` con co' que^ go^'c o+? Hue^', va` ga^`n dda^y co' ca?
   nhu+~ng cu+ da^n mo+'i tu+` Qua?ng Ba' (Ha` No^.i), Ha` Lu~ng (Ha?i Pho`ng), Sa DDe'c
   (DDo^`ng Tha'p)... dde^'n, ddem theo nhie^`u kinh nghie^.m quy' cu?a ddi.a phu+o+ng
   mi`nh.
   
   DDie^`u dda(.c bie^.t la`m ne^n the^' ma.nh cu?a hoa DDa` La.t la` co' quanh na(m, lu'c na`o
   cu~ng tu+o+i to^'t. Trong nhu+~ng na(m ga^`n dda^y, ddo+`i so^'ng cu?a nhie^`u ta^`ng lo+'p
   nha^n da^n da^`n ddu+o+.c ca?i thie^.n, nhu ca^`u va(n ho'a, tha^?m my~ ma` tru+o+'c dda^y khi
   ddo+`i so^'ng co`n kho' kha(n, nhie^`u ngu+o+`i cho la` phu` phie^'m thi` nga`y nay tro+?
   tha`nh mo^.t nhu ca^`u bi`nh thu+o+`ng. Tru+o+'c mo^.t thi. tru+o+`ng ro^.ng mo+? ddo', ngu+o+`i
   tro^`ng hoa, buo^n ba'n hoa nga`y ca`ng pha't dda.t.
   
   co^ng nghe^. va` gio^'ng hoa mo+'i
   
   Chu'ng to^i dde^'n tha(m mo^.t co+ so+? tro^`ng hoa cu?a ngu+o+`i nu+o+'c ngoa`i. DDo' la`
   co^ng ty Bio-ogranit-Vie^.t Nam co' chi nha'nh tro^`ng hoa Haxfo-bio-Vie^.t
   Nam. DDa^y la` mo^.t doanh nghie^.p co' vo^'n cu?a ngu+o+`i nu+o+'c ngoa`i dda^`u tu+ va`o
   tro^`ng hoa tu+` tha'ng 6 na(m 1994. O^ng Rolf Bishoff Tullker ngu+o+`i Ha` Lan
   dda~ gio+'i thie^.u vo+'i chu'ng to^i nhu+~ng bo^ng hoa ho^`ng to, dde.p, cu+'ng, tu+o+i
   la^u (co' the^? dde^'n 15 nga`y ma` kho^ng ru.ng ca'nh, gu.c ddoa'), nhie^`u ma`u sa('c.
   Nhi`n nhu+~ng bo^ng hoa tha^.t thi'ch ma('t. 80% hoa tro^`ng o+? dda^y la` xua^'t kha^?u
   sang ca'c nu+o+'c trong khu vu+.c, so^' co`n la.i cung ca^'p thu+o+`ng xuye^n cho ca'c
   nha` ha`ng, kha'ch sa.n lo+'n o+? TP.Ho^` Chi' Minh va` Ha` No^.i. Doanh nghie^.p na`y
   cu~ng co' mo^.t cu+?a ha`ng hoa ta.i Sa`i Go`n (Dalat Haxfarm).
   
   Va^.y thi` hoa DDa` La.t truye^`n tho^'ng thie^'u nhu+~ng pha^?m cha^'t gi`? Ro~ ra`ng la`
   ne^'u kho^ng co' mo^.t bu+o+'c chuye^?n bie^'n mo+'i trong co^ng nghe^. va` gio^'ng hoa thi`
   bo^ng hoa DDa` La.t se~ tro+? ne^n la.c ha^.u. Kho^ng chi? nhu ca^`u xua^'t kha^?u, ma`
   ngay ca? ngu+o+`i tie^u du`ng trong nu+o+'c cu~ng nga`y ca`ng sa`nh ddie^.u ho+n, kho'
   ti'nh ho+n. Hoa ho^`ng DDa` La.t bo^ng nho?, ca`nh me^`m, tho+`i gian tu+o+i nga('n, la`
   nhu+~ng ha.n che^' thu+o+ng pha^?m ra^'t lo+'n.
   
   "hie^.p si~ hoa ho^`ng"
   
   Tu+` 6 gio+` sa'ng, to^i ngo^`i dda(`ng sau chie^'c xe Simso+n cu?a mo^.t cha`ng trai DDa`
   La.t va`o a^'p Lo^.c Tha`nh dde^? ti`m ga(.p mo^.t no^ng da^n tro^`ng hoa vo+'i nhie^`u "ky`
   ti'ch". DDu+o+`ng do^'c, tro+n, ne^'u kho^ng pha?i la` mo^.t tay la'i xe o^m chuye^n
   nghie^.p, cha('c cha('n to^i kho^ng the^? va`o ddu+o+.c. Chu? nha^n ngo^i nha` ki'nh 165
   m2 la` o^ng Nguye^~n Va(n Thu+', 47 tuo^?i, go^'c ngu+o+`i Nam DDi.nh. Trong khu vu+o+`n
   ro^.ng khoa?ng mo^.t ha, o^ng chi? tro^`ng mo^.t loa.i hoa ho^`ng. Co' dde^'n khoa?ng 100
   loa`i vo+'i nhie^`u ma`u sa('c kha'c nhau (trong ddo' co' loa`i hoa ho^`ng dden quy'
   hie^'m), va` ga^`n nhu+ ddu? loa.i ho^`ng co' o+? Vie^.t Nam. O^ng vu+`a tranh thu? ca('t
   ti?a hoa vu+`a no'i chuye^.n vo+'i chu'ng to^i:
   
   - So+? di~ to^i pha?i la`m nha` ki'nh vi` ma^'y le~. Thu+' nha^'t, dde^? ba?o dda?m sa?n
   lu+o+.ng cao, vi` kho^ng so+. mu+a gio' hay a'nh na('ng ma(.t tro+`i la`m ho?ng hoa. Thu+'
   hai, trong nha` ki'nh cha^'t lu+o+.ng hoa cu~ng cao ho+n, bo^ng loa.i 1 co' the^?
   le^n to+'i 80%. Thu+' ba la`...
   
   O^ng ngu+`ng lo+`i va` da^~n to^i dde^'n mo^.t luo^'ng hoa ho^`ng ngoa`i tro+`i ma` la'c dda'c
   dda~ co' nhu+~ng bo^ng no+? ddo? ru+.c, va`ng tu+o+i.
   
   - Thu+' ba la` vi` ca'i thu+' na`y dda^y!
   
   - Ho^`ng Ha` Lan?
   
   - DDu'ng the^'.
   
   - La`m sao ma` o^ng co' ddu+o+.c? To^i vu+`a o+? ddo' ra, ho. giu+~ bi' ma^.t tuye^.t ddo^'i va`
   tu+` cho^'i khe'o khi to^i muo^'n va`o tham quan nha` ki'nh.
   
   - La` ngu+o+`i no^ng da^n la`m vu+o+`n, to^i co' ca'i say me^ va` cay cu' nghe^` nghie^.p.
   To^i cu~ng ddi.nh xin va`o tham quan nhu+ng kho^ng ddu+o+.c. The^' la` to^i la^n la
   quanh ca'c no+i ba'n hoa o+? Sa`i Go`n, ti`m mua ddu+o+.c mo^.t va`i ca`nh. Thi` ra,
   khi ho. ba'n ra, ca'c ma('t hoa dda~ ddu+o+.c cha^m bu't ddie^.n ca^?n tha^.n dde^? kho^ng the^?
   na`o mo.c ma^`m ddu+o+.c nu+~a. Nhu+ng to^i dda~ ma`y mo`, kie^n tri` ta'ch ddu+o+.c mo^.t hai
   ma('t, ghe'p va`o go^'c ho^`ng co' sa(~n. Ke^'t qua? ba^y gio+` dda^y.
   
   - DDu+o+.c ba'n chu+a?
   
   - Chu+a. Vi` co`n pha?i ga^y gio^'ng va` hoa`n tha`nh khu nha` ki'nh ddu+a no' va`o.
   
   To^i tha^`m tha'n phu.c tri' tue^. cu?a ngu+o+`i tho+. la`m vu+o+`n na`y. La.i ca`ng kha^m
   phu.c o^ng khi bie^'t o^ng luo^n co' quan he^. to^'t vo+'i ca'c trung ta^m khoa ho.c
   nhu+ tru+o+`ng DDa.I ho.c Ca^`n Tho+, trung ta^m gio^'ng ca^y bo^ng Nha Ho^', dde^? ho.c
   ho?i ky~ thua^.t tro^`ng ca^y. O^ng Thu+' cu~ng dda~ co' mo^.t chu+o+ng tri`nh ho+.p ta'c
   vo+'i Tru+o+`ng DDa.i ho.c Ca^`n Tho+, no^'i ma.ng Internet, cung ca^'p nhu+~ng tho^ng
   tin ve^` nga`nh la`m vu+o+`n, tro^`ng hoa dde^? co' the^? co' nhu+~ng ca?i tie^'n theo
   khuynh hu+o+'ng chung cu?a the^' gio+'i.
   
   Lo`ng say me^ sa'ng ta.o dda~ va^.y, co`n ve^` gia' tri. kinh te^', thu+o+ng pha^?m cu?a
   hoa ho^`ng? o^ng cho bie^'t:
   
   - Trong di.p le^~ 20-11 vu+`a ro^`i, o^ng ba'n 9.000 bo^ng ho^`ng vo+'i gia' bi`nh
   qua^n 3.000dd/bo^ng. Vi. chi la` 27 trie^.u ddo^`ng.
   
   La`m qua` cho to^i mo^.t bo' ho^`ng, o^ng co`n khoe:
   
   - To^i vu+`a ddI kha('p dda^'t nu+o+'c, tu+` trong Nam ra Ha` No^.i, La.ng So+n, Lai
   Cha^u, vu+o+.t ddu+o+`ng Tru+o+`ng So+n va` tro+? ve^` ba(`ng chie^'c xe Dream II cu?a mi`nh.
   No+i na`o co' nghe^` tro^`ng hoa la` to^i nghi? la.i...
   
   - Chi.u anh! Co' le~ pha?i go.i anh ba(`ng ca'i te^n "Hie^.p si~ Hoa Ho^`ng" mo+'i
   pha?i!
   
   HOa`NG DDi`NH QUANG