[Tie^?u lua^.n] Ve^` nha.c sy~ Le^ Thu+o+ng (Re: [Help] Nha.c si~ Le^ Thu+o+ng ?)

[AnHai Doan <anhai@cs.washington.edu>]

On Thu, 3 Apr 1997, Truong Trong Hoang wrote:

> Xin ba'c na`o bie^'t -do^i -die^`u ve^` nha.c si~ Le^ Thu+o+ng (ta'c gia?
> 3 ba`i Ho`n Vo.ng Phu) cho Hoa`ng hay vo+'i.

Ba`i sau dda^y tri'ch tu+` ba'o ra:
-----------------------------------

Tu+o+?ng nho+' co^' nha.c sy~ Le^ Thu+o+ng

To^i ddu+o+.c bie^'t tin nha.c sy~ Le^ Thu+o+ng qua ddo+`i trong mo^.t
ma^?u tin nga('n dda(ng tre^n mo^.t ta^.p san va(n nghe^. xua^'t ba?n ta.i
My~, ca'ch dda^y chu+`ng 3 tha'ng. The^' cu~ng la` cha^.m, vi` theo to+`
ba'o, o^ng ma^'t va`o di.p Te^'t Trung thu (sao la.i chung chung the^'
nhi?, cha(?ng co' nga`y gio+` chi'nh xa'c gi`?). Cu~ng trong ta^.p san
a^'y, o+? mo^.t so^' ga^`n dda^y, co' the^m mo^.t ba`i nu+~a tu+o+?ng
nho+' Le^ Thu+o+ng cu?a mo^.t ca sy~ tu+`ng co' di.p ga(.p go+~ va` ho.c
ho?i o^ng. 

	To^i cu~ng co' y' cho+` ca'c ba'o chi' kha'c o+? ha?i ngoa.i,
nha^n di.p na`y, co' nhu+~ng pha^n u+u va` to^n vinh tho?a dda'ng tru+o+'c
mo^.t nha.c sy~ thuo^.c the^' he^. tru. co^.t cu?a ne^`n ta^n nha.c Vie^.t
Nam. Nhu+ng cho+` hoa`i cha(?ng tha^'y. Ra^'t i't to+` dda(ng tin na`y,
du` chi? trong va`i do`ng nho?. Co' ca?m tu+o+?ng nhu+ o+? ta, tru+` Va(n
Cao, ca'c nha.c sy~ lo+'n kha'c dda~ kho^ng ddu+o+.c dde^? y' ddu'ng
mu+'c, ke^? ca? khi ho. qua ddo+`i. 

	Va^.y, Le^ Thu+o+ng la` ai? 

***

	Va`o na(m 1994, khi o+? Vie^.t Nam, chu+o+ng tri`nh "Nu+?a the^'
ky? ta^n nha.c" ddu+o+.c to^? chu+'c tro.ng the^?, dde^? la.i nhie^`u
ho^`i a^m to^'t dde.p (va` ca? nhu+~ng lo+`i co^ng ki'ch gay ga('t), thi`
ddo^ng dda?o da^n ye^u a^m nha.c mo+'i ddu+o+.c bie^'t:  ca'i mo^'c kho+?i
dda^`u chi'nh thu+'c, ddu+o+.c coi nhu+ nga`y khai sinh cu?a loa.i hi`nh
nghe^. thua^.t mo+'i me? na`y, la` tha'ng 9 na(m 1938, khi mo^.t so^' ta'c
pha^?m dda^`u tay cu?a ne^`n nha.c "ca?i ca'ch" ddu+o+.c dda(ng ta?i tre^n
to+` "Nga`y nay". Trong so^' nhu+~ng ngu+o+`i mo+? ddu+o+`ng a^'y, ta
tha^'y te^n tuo^?i Le^ Thu+o+ng vo+'i ca khu'c "Ba?n dda`n xua^n". 

	Du` la` mo^.t trong va`i nha.c sy~ cuo^'i cu`ng cu?a the^' he^.
dda^`u co`n so^'ng dde^'n nhu+~ng na(m cuo^'i cu?a tha^.p nie^n 90 na`y,
chu'ng ta kho^ng ddu+o+.c bie^'t gi` nhie^`u ve^` su+. nghie^.p va` ca'c
ta'c pha^?m cu?a Le^ Thu+o+ng. Chi? bie^'t ra(`ng o^ng sinh na(m 1913,
tu+`ng la`m ddu? mo.i nghe^` nghie^.p va` la(n lo^.n ra Ba('c va`o Nam
co^? vo~ cho ne^`n ta^n nha.c tu+` giu+~a tha^.p nie^n 30. Trong nhu+~ng
na(m 38-45 (tho+`i ky` tha`nh la^.p cu?a ta^n nha.c Vie^.t Nam, nhu+ ca'ch
go.i cu?a nha.c sy~ Pha.m Duy), Le^ Thu+o+ng dda~ la` ta'c gia? cu?a
nhie^`u ba?n nha.c la~ng ma.n no^?i tie^'ng nhu+ "Bo^ng hoa ru+`ng", "Hoa
thu?y tie^n", "Thu tre^n dda?o Kinh Cha^u", "Na`ng Ha` Tie^n", "Mo^.t
nga`y xanh"... 

	Sau nga`y dda^'t nu+o+'c pha^n ly, Le^ Thu+o+ng so^'ng ta.i Sa`i
Go`n va` tie^'p tu.c hoa.t ddo^.ng a^m nha.c. Trong cuo^'n ho^`i ky'
"Tho+`i pha^n chia Quo^'c-Co^.ng", nha.c sy~ Pha.m Duy dda~ da`nh nhie^`u
trang dde^? nha('c to+'i ti`nh ba.n tha^n thie^'t giu+~a hai ngu+o+`i,
ke`m mo^.t so^' nha^.n ddi.nh ve^` ca'c ca khu'c cu?a Le^ Thu+o+ng. Dda(.c
bie^.t, nha.c sy~ Le^ Thu+o+ng sa'ng ta'c ra^'t nhie^`u ca khu'c va` da`nh
mo^.t ti`nh ca?m ddo^n ha^.u cho thie^'u nhi. Co' nhu+~ng ba`i ddu+o+.c
nhie^`u the^' he^. tre? em thuo^.c va` u+a thi'ch, nhu+ "Tha(`ng Cuo^.i",
du` i't ngu+o+`i bie^'t va` nho+' dde^'n ta'c gia? cu?a no'. 

	Nhu+~ng na(m sau bie^'n co^' 1975, Le^ Thu+o+ng so^'ng la(.ng le~,
a^m tha^`m trong ca(n ho^. ddu+o+`ng Bu`i Vie^.n ta.i Sa`i Go`n. Du`
kho^ng la`m gi` tru+o+'c 1975,
song - cu~ng nhu+ nhie^`u ddo^`ng nghie^.p va(n nghe^. kha'c o+?
mie^`n Nam, - o^ng kho^ng ddu+o+.c chi'nh quye^`n mo+'i su?ng a'i. Vi`
the^', cho dde^'n khi ma^'t, te^n tuo^?i va` ca'c ca khu'c cu?a Le^
Thu+o+ng i't ddu+o+.c pho^? bie^'n va` bie^'t dde^'n, nha^'t la` ddo^'i
vo+'i nhu+~ng ngu+o+`i tru+o+?ng tha`nh sau 1975.

	 Nhu+ng trong so^' nhu+~ng ta'c pha^?m cu?a o^ng, co' mo^.t lie^n
khu'c, mo^.t tru+o+`ng ca tuye^.t mi~, ha(?n se~ tru. ddu+o+.c vi~nh
vie^~n vo+'i tho+`i gian, dde^'n chu+`ng na`o co`n da^n Vie^.t va` tie^'ng
Vie^.t. A^'y la` ba "Ho`n vo.ng phu" su+`ng su+~ng ngo'ng cho^`ng, va`
"su+`ng su+~ng ca? trong the^' gio+'i nha.c Vie^.t Nam "  (lo+`i Nguye^~n
Thu.y Kha), mo^.t ba?n anh hu`ng ca mang ti'nh "truye^`n ky` li.ch su+?"
(lo+`i Pha.m Duy) ba^'t die^.t ve^` ti`nh ma^~u tu+?, nghi~a vo+. cho^`ng
thu?y chung va` ti`nh ye^u nu+o+'c no^`ng cha'y cu?a mo^.t da^n to^.c
luo^n pha?i tra?i qua va` dda~ qua' quen vo+'i nhu+~ng ca?nh ddie^u linh,
chia ly, lu+u la.c. 

	Ha~y cu`ng nhau nghe la.i kie^.t ta'c a^'y, nhu+ mo^.t nha'nh
hu+o+ng muo^.n tu+o+?ng nho+' ngu+o+`i nha.c sy~ ta`i ba Le^ Thu+o+ng! 

***

	Du+o+`ng nhu+ Le^ Thu+o+ng dda(.t bu't vie^'t khu'c dda^`u cu?a
"Ho`n vo.ng phu" va`o nhu+~ng nga`y hu+`ng hu+.c khi' the^' cu?a cuo^.c
"ca'ch ma.ng la~ng ma.n" va` "tru+o+`ng ky` kha'ng chie^'n". Ha~y xem
ca?nh ngu+o+`i chinh phu le^n ddu+o+`ng trong "Ngu+o+`i chinh phu ddi": 

	"Le^.nh vua ha`nh qua^n tro^'ng ke^u do^`n/ quan vo+'i qua^n le^n
ddu+o+`ng/ ddoa`n ngu+.a xe cuo^'i cu`ng/ ngu+.a dduo^?i theo nu'i so^ng/
tie^~n kha'ch quan sa tru+o+`ng/ quan vo+'i qua^n le^n ddu+o+`ng/ ha`ng
co+` theo tro^'ng do^`n/ ngoa`i su+o+`n non cuo^'i tho^n/ pha^'p pho+'i
nga^.m ngu`i bay... 

	Ngu+.a phi ngoa`i xa hi' vang tro+`i/ chie^ng tro^'ng khua tra(m
ho^`i/ du+`ng ngay tre^n nu'i ddo^`i/ ro^`i vo.ng xa kha('p no+i/ tie^~n
kha'ch quan xa vo+`i/ chie^ng tro^'ng khua tra(m ho^`i/ du+`ng ngay tre^n
nu'i ddo^`i/ ro^`i re^`n vang kha('p no+i/ tha^'m bao mie^`n chia
pho^i..." 

	Lo+`i ha't hu`ng tra'ng, ha`o sa?ng, tho^i thu'c mang dda^.m ti'nh
anh hu`ng ca, go+.i nho+' nhu+~ng va^`n tho+ "Chinh phu. nga^m "  kho^ng
ma^'y ai kho^ng thuo^.c: 

	Tro^'ng Tra`ng Tha`nh lung lay bo'ng nguye^.t

	Kho'i Cam Tuye^`n mo+` mi.t thu+'c ma^y

	Chi'nh ta^`ng gu+o+m ba'u trao tay

	Nu+?a dde^m truye^`n hi.ch ddi.nh nga`y xua^'t chinh

	Ta tha^'y pha?ng pha^'t dda^u dda^y, hi`nh a?nh ngu+o+`i tra'ng
sy~ trong tho+ va(n co^? ra ddi vi` non nu+o+'c "nha^'t khu+' he^`, ba^'t
phu.c hoa`n" ("mo^.t ddi, kho^ng ve^`"). Du+o+`ng nhu+, ta dda~ tu+`ng
ga(.p ho., cha(?ng ha.n nhu+ trong "Chie^'n sy~ vo^ danh"  cu?a Pha.m Duy: 

	"Mo+` trong bo'ng chie^`u/ mo^.t ddoa`n qua^n tha^'p thoa'ng/
nu'i, ca^y ru+`ng/ la('ng tie^'ng nghe hi`nh da'ng/ cu?a ngu+o+`i anh
hu`ng/ la.nh lu`ng theo tro^'ng do^`n/ tre^n khu chie^`u hoang/ ye^n trong
chie^`u buo^ng..." 

	Hay trong "Chie^'n sy~ Vie^.t Nam " cu?a Va(n Cao: 

	"Bao chie^'n sy~ anh hu`ng/ la.nh lu`ng vung gu+o+m ra sa
tru+o+`ng/ nu+o+'c non ddang cho+` mong tay ta/ ho^`n so^ng nu'i khi'
thie^ng ghi muo^n ddo+`i... 

	Ngu+.a phi no+i xa kia nghe su'ng vang be^n tro+`i ddie^.u ke`n
ro^.n ra`ng/ la` trai nam nhi/ quye^'t chie^'n sa tru+o+`ng/ so^'ng tha'c
coi thu+o+`ng/ mang xa'c trong da ngu+.a bo.c tha^n the^?  trai..." 

	Nhu+ng ngu+o+`i chinh phu cu?a Le^ Thu+o+ng, khoa'c a'o chinh y
le^n ddu+o+`ng ma` lo`ng co`n canh ca'nh no^~i va^'n vu+o+ng ve^` ngu+o+`i
vo+. tre?, ve^` ddu+'a con co^i o+? la.i ha^.u phu+o+ng. Ha`o quang
ngu+o+`i anh hu`ng lu'c xua^'t qua^n kho^ng xo'a no^?i nho.c nha(`n,
buo^`n tu?i cu?a ke? chinh phu.: 

	"Qua Thie^n San ki`a ai tie^~n ru+o+.u vu+`a ta`n/ vui ca vang
ro^`i ddi tie^~n binh ngoa`i nga`n/ ngu+o+`i ddi ngoa`i va.n ly' quan
so+n/ ngu+o+`i ddu+'ng cho+` cho^`ng, bo'ng co^ ddo+n... 

	Be^n Man Khe^ co`n tung gio' bu.i mi.t mu`/ be^n Tie^u Tu+o+ng
co`n thu+o+ng tie^'c no+i nga`n tru`ng/ ngu+o+`i kho^ng ro+`i kho?i kie^'p
gian nan... 

	Vui ra ddi ro^`i kho^ng u+o+'c he.n nga`y ve^`/ ai que^n ghi va`o
gan dda' bao lo+`i the^`/ nhi`n cha^n tro+`i xanh bie^'c bao la/ ngu+o+`i
ngo'ng cho+` va^~n nho+' no+i xa..." 

	No'i sao he^'t nhu+~ng gian trua^n cu?a ngu+o+`i phu. nu+~ mo`n
mo?i trong cho+` ddo+.i, dde^'n ddo^. "bie^'n tha`nh tu+o+.ng dda' o^m
con": 

	"Bao nhie^n na(m bo^`ng con ddu+'ng ddo+.i cho^`ng ve^`/ bao
nhie^u phen tho+`i gian xo'a phai lo+`i the^`/ ngu+o+`i tung hoa`nh be^n
nu'i xa xa(m/ ngu+o+`i mong cho^`ng co`n ddu+'ng muo^n na(m..." 

	Cuo^.c chia ly cha^'m du+'t, ngu+o+`i me., ngu+o+`i vo+. Vie^.t
Nam ddo+n co^i trong gio' su+o+ng, o^m con ngo'ng cho^`ng, mong mo?i mo.i
tin tu+'c ve^` cha`ng. Ha`o khi' nga`y na`o chi? co`n la` gia^'c mo+ qua!
Ne't nha.c chuye^?n ddo^.t ngo^.t tu+` hu` ng tra'ng sang dda(`m tha('m,
tru+~ ti`nh to^.t ddo^. trong "Ai xuo^i Va.n Ly'": 

	"Ngu+o+`i vo.ng phu trong lu'c gio' mu+a/ be^' con dda~ hoa`i
co^ng dde^? ddu+'ng cho+`/ ngu+o+`i cho^`ng thi` dda~ bao na(m chu+a
tha^'y ve^`/ dda' mo`n nhu+ng ho^`n chu+a mo`n gia^'c mo+... 

	Co' dda'm ca^y tre^n ddo^`i so^'ng trong mo+ ho^`/ Nga`y na`o
tro`n tra(ng la.i nho+' dde^'n ti'ch xu+a/ khi tu+o+'ng qua^n qua ddo^`i/
ke'o qua^n theo co+`/ ddoa`n co? ca^y ha~y co`n tre? tho+/ cho dde^'n ba^y
gio+` dda~ tha`nh nhu+~ng ddoa`n co^? thu.  gia`/ ma` cho+` ngu+o+`i ddi
ma^'t tu+` nghi`n xu+a/ na`ng ddu+'ng o^m con, xem cho^`ng ve^` hay
chu+a?/ ve^` hay chu+a? 

   Tro+`i chuye^?n mu+a trong tie^'t tha'ng ba/ suo^'t na(m nu+o+'c
nguo^`n tuo^n ddo^? xuo^'ng nga`n/ hi`nh a?nh ngu+o+`i be^' con nu+o+'c
cha?y chan ho`a/ tha^'m va`o dde^'n ta^.n ta^m ho^`n ddu+'a con..." 

   Mo^'i ti`nh son sa('t cu?a na`ng vang ddo^.ng to+'i ta^.n tro+`i
dda^'t, nu'i non; co? ca^y hoa la' cu~ng ca?m tho^ng vo+'i na`ng: 

	"...nu'i non thu+o+ng ti`nh, ke'o nhau ddi tha(m na`ng/ na(`m
tha`nh Tru+o+`ng So+n, Va.n Ly' xuye^n hu+o+'ng Nam/ da^ng la' hoa xuo^i
nguo^`n, vo+'i muo^ng chim muo^n va`n ba^`y ca.nh Nam Ba('c dda^`y co?
hoang... 

   Nhie^`u ddo^`i ru? nhau ke'o tha`nh dda?o xa/ ra dde^'n kho+i nga`n,
xem cha`ng ve^` hay chu+a?/ ve^` hay chu+a?" 

   Nhu+ng cu~ng vo^ cu`ng nha^n ba?n khi chu'ng "co^' khuye^n na`ng tro+?
ve^`, cho+' ddu+`ng dde^? xua^n ta`n": 

	"Co' ai xuo^i Va.n Ly'/ nha('n ddo^i ca^u giu'p na`ng/ la^'y ca^y
hu+o+ng tha^.t quy'/ tha('p le^n thu+o+ng nho+' cha`ng... Tho^i ddu+'ng
ddo+.i la`m chi/ tho+`i gian co' hu+'a ma^'y khi/ se~ ddem dde^'n tra?
ddu'ng ky`/ nhu+~ng ngu+o+`i mang me^.nh bie^ .t ly..." 

   Ta^'n tha?m ki.ch ddi'ch thu+.c cu?a chie^'n tranh la` o+? dda^y! "Bao
nhie^u phen tho+`i gian xo'a phai lo+`i the^`", thu+? ho?i co' bao thie^'u
phu. giu+~ tro.n ve.n no^?i lo+`i the^` xu+a? Du+o+`ng nhu+ na`ng chinh
phu. cu?a chu'ng ta cu~ng chi? bie ^'t cho+`, cho+` hoa`i vo+'i ta^'m
lo`ng chung thu?y. Nhu+ng ddie^`u gi` se~ xa?y ra, co' le~ ba?n tha^n
na`ng cu~ng kho^ng hay: 

   "Na`ng co^' ddo+.i nghi`n na(m/ mo^.t nghi`n na(m nu+~a se~ qua/ dde^'n
khi nu'i lo+? so^ng mo`n/ mo+'i mong to+'i Ho`n Vo.ng Phu..." 

   Ddoa.n ke^'t "Ngu+o+`i chinh phu ve^`". Nha.c cha^.p chu`ng nhu+ muo^'n
lo^.t ta? hi`nh bo'ng ngu+o+`i chie^'n sy~ ruo^?i bu+o+'c tre^n "ddu+o+`ng
chie^`u mi.t mu`, ca't bay to?a bu+o+'c ngu+.a phi", ba(ng ru+`ng vu+o+.t
nu'i "nho+' co^' hu+o+ng lu+u l uye^'n ta^'c lo`ng mau do^`n cha^n". Ta^'t
nhie^n, ta? sao he^'t no^~i nhung nho+', mong mo?i cu?a cha`ng vo+'i
ngu+o+`i vo+. tre?, con tho+: 

	"Da^'n bu+o+'c tang bo^`ng giu+~a no+i nu'i ru+`ng/ be^n no+.
ti`nh tha^m, be^n no+. giang so+n/ be^n ddo^`i ai oa'n, be^n ru+`ng dda
ddoan/ tie^~n ddu+a bo'ng cha`ng..." 

   Nhu+ng ti`m hoa`i ma` kho^ng ga(.p na`ng! Ta ddoa'n mu` mo+` ra(`ng
ngu+o+`i thie^'u phu. a^'y dda~ lo^~i the^` - lo+`i the^` thu?y chung son
sa('t nhu+ng cu~ng dda^`y ti'nh oan nghie^.t, ddi.nh me^.nh. Cu~ng co'
the^?, na`ng dda`nh ho'a dda' dde^? vi~ nh vie^~n ddi va`o huye^`n su+?
dda^`y ti'nh bi thu+o+ng cu?a mo^.t da^n to^.c ly la.c.

   Qua? la` mo^.t chuye^.n ti`nh buo^`n! Nhu+ng co' le~ du.ng y' cu?a Le^
Thu+o+ng kho^ng pha?i chi?  va^.y. Dde^? cho da^'u cha^n ngu+o+`i chinh
phu in da^'u kha('p mo.i mie^`n dda^'t nu+o+'c, qua nhu+~ng ddi.a danh
li.ch su+? ha`o hu`ng - "vu+o+.t Hoa`n h So+n, vo`ng tha`nh Hue^'", ro^`i
"tha`nh Co^? Loa, dde^`n Va.n Kie^'p"..., - o^ng kha(?ng ddi.nh: 

   "Tie^'ng nu'i non lu+u luye^'n ta^'c lo`ng bao nghi`n na(m/ ve^'t
bu+o+'c ddi tre^n phi'm dda' mo`n co`n in da^'u/ tu+` bo'ng ca^y ngo^i
mo^. be^n ddu+o+`ng/ tu+` ma'i tranh be^n ddi`nh trong la`ng/ nguo^`n su+?
xanh a^m tha^`m va^~n so^'ng/ bao m o^'i thu+o+ng vang da^.y trong lo`ng" 

   Ca? tru+o+`ng ca toa't le^n no^~i xo't xa, tang thu+o+ng cu?a na.n
binh ddao. Nhu+ng ddo^`ng tho+`i, ddo' cu~ng la` mo^.t ba`i ca cu?a lo`ng
nha^n dda.o, cu?a tinh tha^`n ye^u nu+o+'c, que^ hu+o+ng ba^'t die^.t.
Dda^y ha(?n la` nhu+~ng gia' tri. la`m "Ho`n vo.ng phu" tro+? ne^n
tru+o+`ng to^`n cu`ng tho+`i gian, kha'c vo +'i nhie^`u ca khu'c ddu+o+ng
tho+`i thuo^.c do`ng nha.c hu`ng (theo ca'ch pha^n loa.i cu?a Pha.m Duy),
du` hay dde^'n ma^'y, i't nhie^`u cu~ng chi? mang ti'nh nha^'t tho+`i va`
giai ddoa.n.

***

	"No+i phi'a Nam giu+~a nu'i mo+`/ Ai be^' con ma~i ddu+'ng cho+`/
Nhu+ nu+o+'c non xu+a dde^'n gio+`..." 

   Nhu+~ng ai le^n xu+' La.ng, Ky` Lu+`a thu?a na`o, ha(?n kho^ng que^n
hi`nh a?nh na`ng Vo.ng Phu bo^`ng con ro`ng ra~ gio' su+o+ng dda~ ddu+o+.c
tho+`i gian ta.c va`o va'ch dda'. Nga`y nay, tho+`i loa.n la.c, ngu+o+`i
ta dda~ pha' sa.t mo^.t go'c nu'i d de^? la^'y dda' luye^.n vo^i! Nghe
dda^u, sau ddo', tu+o+.ng na`ng ddu+o+.c xa^y la.i ba(`ng be^-to^ng va`
co' khung the'p dde^? giu+~. Mo^.t ha`nh ddo^.ng vo^ va(n ho'a va` ba('n
va`o huye^`n su+? da^n to^.c. 

   Truye^`n thuye^'t ve^` na`ng Vo.ng Phu kho^ng bie^'t xua^'t hie^.n tu+`
ddo+`i na`o. Mo^.t ddie^`u cha('c cha('n: da.ng nguye^n thu?y cu?a no'
kha'c xa vo+'i nhu+~ng gi` ta (va` Le^ Thu+o+ng) ta^m nie^.m tho+`i nay.
Nha` phe^ bi`nh va(n ho.c Dda(.ng Ti e^'n co' mo^.t ba`i "su+u ta^`m su+?
ky' va(n chu+o+ng" ra^'t co^ng phu va` dda(.c sa('c ve^` truye^`n thuye^'t
na`y, nha^n mo^.t dde^m va(n nghe^. ta.i Pha'p ca'ch dda^y ho+n 2 na(m.
La^`n a^'y, nha.c sy~ Pha.m Duy tu+`ng ca?m ddo^.ng no'i ra(`ng ddo' la `
la^`n dda^`u tie^n, o^ng co' di.p tham gia mo^.t chu+o+ng tri`nh trong
ddo' ta'c pha^?m cu?a Le^ Thu+o+ng ddu+o+.c tra^n tro.ng! 

   Ngu+o+`i vie^'t ba`i na`y kho^ng kho?i nga^.m ngu`i khi nghe lo+`i ta^m
su+. a^'y.  Ga^`n sa'u chu.c na(m qua, ra^'t hie^'m khi, ca'i ma^'t ma't
cu?a chie^'n tranh, ca'i nho.c nha(`n, kho^? a?i a^m tha^`m cu?a nhu+~ng
ngu+o+`i vo+., ngu+o+`i me. o+? ha^.u phu+ o+ng ddu+o+.c hie^.n hu+~u
ca.nh va^`ng ha`o quang gia? ta.o cu?a chie^'n tranh - ra^'t pho^? bie^'n
- trong nhu+~ng ca khu'c Vie^.t Nam. Ho.a cha(ng, co' Pha.m Duy vo+'i
"Nho+' ngu+o+`i ra ddi"  ("Ai co' nghe tie^'ng ha't ha`nh qua^n xa/ ma`
kho^ng nho+' thu+o+ng ngu+o+`i me. gia`/ ma` kho^ng nho+' thu+o+ng
ngu+o+`i vo+. hie^`n/ ma` kho^ng nho+' thu+o+ng dda`n tre? nho?"), hay
"Chinh phu. ca" ("...nhi`n qua song em tha^'y tru+o+'c sa^n, ngu+.a ho^`ng
a^u ye^'m bu+o+'c sau, tre^n lu+ng co' cha`ng trai tra' ng, ddem theo
bie^'t bao nhie^u nga`y va`ng"). La` mo^.t trong so^' va`i nha.c sy~
hie^'m hoi dde^` ca^.p dde^'n khi'a ca.nh a^'y, Le^ Thu+o+ng dda~ vu+o+.t
xa nhie^`u ddo^`ng nghie^.p cu?a mi`nh.

   Nho+' ve^` ca'i tho+`i a^'u tri~ khi vu+`a ro+`i chie^'n khu ve^`
tha`nh, chie^?u theo phu+o+ng cha^m ba`i tru+` phong kie^'n, "Ho`n vo.ng
phu" bi. kie^?m duye^.t va` su+?a ddo^?i: "Le^.nh vua ha`nh
qua^n tro ^'ng ke^u do^`n/ quan vo+'i qua^n le^n ddu+o+`ng..." bie^'n
tha`nh "Le^.nh tre^n ha`nh qua^n tro^'ng ke^u do^`n/ da^n vo+'i qua^n le^n
ddu+o+`ng..." cho ho+.p vo+'i chu? tru+o+ng "qua^n da^n ca' nu+o+'c"!
Nhu+ng gia?i thi'ch sao dda^y, khi va`o nhu+~ng na (m cuo^'i cu?a the^'
ky? na`y, trong mo^.t chu+o+ng tri`nh co' tham vo.ng to^?ng ke^'t li.ch
su+? ca khu'c Vie^.t Nam nhu+ "Nu+?a the^' ky? ta^n nha.c", "Ho`n vo.ng
phu 3" cu?a Le^ Thu+o+ng va^~n bi. ca^'m ddoa'n? Ma(.c du` tru+o+'c ddo'
mo^.t nga`y, ban to^? chu+'c co`n du+. di.nh gio+'i thie^.u ca? 3 ngo.n
nu'i ngo'ng cho^`ng a^'y, va` to^? khu'c na`y dda~ ddu+o+.c mo^.t to+`
ba'o no^`ng nhie^.t gio+'i thie^.u nhu+ sau: "Kho^ng la^u nu+~a... ca'nh
ma`n nhung se~ mo+? ra, kha'n gia? se~ la(.ng ddi vi` xu 'c ddo^.ng ga(.p
la.i buo^?i ban dda^`u cu?a ca khu'c Vie^.t Nam, cu~ng la` ga(.p la.i
bie^?u tu+o+.ng cu?a ho^`n da^n to^.c Vie^.t, cu?a ngu+o+`i phu. nu+~
Vie^.t Nam - Ho`n Vo.ng Phu..." 

   Ba?n tha^n Nguye^~n Thu.y Kha, ngu+o+`i tuye^?n cho.n nhu+~ng ca khu'c
trong chu+o+ng tri`nh no'i tre^n, dda~ to? ra tie^'c re? va` ke^? la.i
nhu+ sau ve^` su+. vie^.c na`y: "...Sau va`i lo+`i khuye^n, chu'ng to^i
mo+'i o+' ra la` mi`nh qua' nga^y tho+, ho'a ra la` lo`ng ngu+o+`i he.p
ho+n mi`nh tu+o+?ng va` dda`nh cha^'p nha^.n chi? ha't co' hai "Ho`n vo.ng
phu"...".  Mo+'i hay, ra`o cha('n ddi.a ly' kho^ng co`n, nhu+ng bie^n
gio+'i trong lo`ng ngu+o+`i na`o dda~ he^'t!

   Nhu+ng cha('c Le^ Thu+o+ng cu~ng ma't lo`ng pha^`n na`o khi ddu+o+.c
nghe lo+`i ta^m su+. sau dda^y tre^n ma(.t ba'o: "Nga^?n ngu+o+`i nho+'
Le^ Thu+o+ng khi Ba?o Ye^'n cu`ng Ngo.c Ta^n ta.c la.i "Ho`n vo.ng phu".
Co' de^~ to+'i nu+?a the^' ky? mo+'i d du+o+.c nghe la.i mo^.t Le^
Thu+o+ng ngo.n nguo^`n tinh kho^i." Chi? ba(`ng mo^.t ca^u nga('n ngu?i
nhu+ the^', gia' tri. va` ta^`m vo'c ngu+o+`i nha.c sy~ dda~ ddu+o+.c
kho^i phu.c toa`n ve.n trong lo`ng ke? ye^u nha.c. Va` ddo', tu+o+?ng
mo+'i la` ddie^ `u dda'ng ke^?! 

***

   Tho+`i co`n ddi ho.c, co' mo^.t ba`i Ddu+o+`ng thi dda~ la`m to^i nga^y
nga^'t vi` y' tu+' ha`m su'c va` sa^u xa, cu~ng nhu+ ti'nh nha^n ba?n
dda^.m dda`. Ddo' la` "Khue^ oa'n" cu?a Vu+o+ng Xu+o+ng Linh, mo^.t trong
nhu+~ng nha` tho+ xua^'t sa('c nha^' t tho+`i So+ Ddu+o+`ng ta.i Trung
Quo^'c: 

	vui ma^t chu+.t


	Khue^ trung thie^'u phu. ba^'t tri sa^`u,

	Xua^n nha^.t ngu+ng trang thu+o+.ng thu'y la^u,

	Ho^'t kie^'n ma.ch dda^`u du+o+ng lie^~u sa('c,

	Ho^'i giao phu te^' mi.ch phong ha^`u. 

   Kho^ng mo^.t ba?n di.ch na`o, ke^? ca? cu?a Ta?n Dda`, lo^.t ta? he^'t
ddu+o+.c ca'i tha^`n cu?a ba`i tho+. Ngu+o+`i thie^'u phu. trong pho`ng
khue^ na`o bie^'t ca'i buo^`n la` gi`. Nhu+ng mo^.t nga`y xua^n kia, na`ng
bu+o+'c le^n la^`u va` cho+.t nhi` n tha^'y nhu+~ng ca`nh du+o+ng lie^~u
sa('c xanh tu+o+i to^'t be^n go` dda^'t ven ddu+o+`ng. Lu'c a^'y, thie^'u
phu. mo+'i a^n ha^.n: tham chi a^'n co^ng ha^`u ma` thu'c cho^`ng mi`nh ra
chie^'n ddi.a? 

   Ro`ng ra~ bao nhie^u the^' ky?, ba`i tho+ no'i tre^n dda~ ddu+o+.c coi
la` mo^.t chua^?n mu+.c cu?a thi ca, ke^? ca? ve^` nghe^. thua^.t ca^u
tu+` la^~n no^.i dung bie^?u ca?m. Nhu+ng ne^'u xe't la.i, co' the^? so
sa'nh ddu+o+.c kho^ng no^~i buo^`n tho a?ng qua cu?a ngu+o+`i thie^'u phu.
cho^'n dda`i ca'c vo+'i no^~i ddau cu?a na`ng Vo.ng Phu, be^' con ngo'ng
cho^`ng ro`ng ra~ dde^'n ddo^. ho`a nha^.p va`o va'ch dda'? 

   Nhie^`u ngu+o+`i cho ra(`ng, vo+'i "Ho`n vo.ng phu", Le^ Thu+o+ng gu+?i
nha('n mo^.t tho^ng ddie^.p dde^'n ngu+o+`i da^n Vie^.t: ga.t ra ngoa`i
ve^'t thu+o+ng lo`ng ca' nha^n, ca'c the^' he^. mai sau co' bo^?n pha^.n
truye^`n giao nhau thanh gu+o+m quy ' dde^? gi`n giu+~ non so^ng. Va` su+?
xanh va^~n a^m tha^`m ghi danh nhu+~ng ddau thu+o+ng a^'y, tu+` ngu+o+`i
chinh phu qua? ca?m ra ddi dde^'n na`ng chinh phu. la(.ng le~ nuo^i con
ngo'ng cho^`ng. 

   Ddie^`u ddo' ha(?n kho^ng sai. Nhu+ng ba?n tha^n ngu+o+`i vie^'t ba`i
na`y cu+' muo^'n nghi~ nhu+ sau: ha~y ca?nh gia'c tru+o+'c mo.i ngo^n tu+`
ha`o nhoa'ng nhu+ to^? quo^'c, da^n to^.c, kha'ng chie^'n cu+'u nu+o+'c...
Du` the^' na`o ddi nu+~a, con ng u+o+`i va` nhu+~ng gia' tri. nha^n dda.o
cu?a no' mo+'i la` ddie^?m chi'nh ye^'u: o+? mo^.t dda^'t nu+o+'c dda~
qua' nhie^`u phen bi. na.n binh ddao da`y xe'o nhu+ Vie^.t Nam, ne^'u co'
the^?, ddu+`ng bao gio+` dde^? xua^'t hie^.n nhu+~ng na`ng Vo.ng Phu mo+'i
nu+~a! Nha^'t la`, cho+' co' nha^n danh mo^.t thu+' chu? nghi~a 
na`o dde^? dda^?y ca'c cha`ng trai va`o vo`ng che^'t cho'c va` ca'c co^
ga'i va`o ca?nh go'a bu.a, suo^'t ddo+`i mong ngo'ng. 

   Xin ddu+o+.c mong ra(`ng nha.c sy~ Le^ Thu+o+ng o+? co~i tuye^`n dda`i
cu~ng the^? ta^'t cho su+. suy die^~n me'o mo' a^'y cu?a ke? vie^'t ba`i
na`y! 
-----------------------------------------