Ng` VN buo^n ba'n o+? Se'c (5/5)

[Dam Son <son@fermi.phys.washington.edu>]

Ba'o Thu+o+ng Ma.i, 16/4/97

Ngu+o+`i Vie^.t Nam buo^n ba'n o+? CH Se'c

(Tie^'p theo va` he^'t)

V. Bo.n to^.i pha.m

Theo o^ng I.Shawarz, gia'm ddo^'c ca?nh sa't ngoa.i kie^`u ti?nh Ta^y Se'c
thi` hie^.n nay, ngu+o+`i Vie^.t Nam xua^'t hie^.n ca`ng nhie^`u trong
di.ch vu. ma.i da^m vo+'i tu+ ca'ch kha'ch cho+i, co' mo^.t va`i tru+o+`ng
ho+.p ho. co`n giu+~ vai tro` to^? chu+'c nu+~a. 

Mo^.t so^' ke? xa^'u trong co^.ng ddo^`ng ngu+o+`i Vie^.t o+? dda^y dda~
tru+o+.t xa ho+n nu+~a tre^n con ddu+o+`ng pha.m to^.i. Chu'ng tie^'n
ha`nh ca'c vu. tra^'n lo^.t, cu+o+'p cu?a, va` khi ca^`n thie^'t, chu'ng
co' the^? gie^'t ngu+o+`i dde^? dda.t mu.c ddi'ch. Nhu+ng ddie^`u tha?m
ha.i ho+n nu+~a la` chu'ng thu+o+`ng nha(`m va`o ngu+o+`i ddo^`ng hu+o+ng
cu?a mi`nh dde^? thu+.c hie^.n to^.i a'c, hoa(.c ca^u ke^'t vo+'i bo.n
to^.i pha.m ngu+o+`i ddi.a phu+o+ng dde^? ha`nh su+.. Bo+?i le~ chu'ng
nghi~ ra(`ng ddu.ng cha.m to+'i ngu+o+`i ba?n xu+' thi` lua^.t pha'p o+?
dda^y se~ tha(?ng tay vo+'i chu'ng ho+n ba^'t cu+' lu'c na`o. 

Nga`y 27-9-1996, to`a a'n ti?nh Plzen dda~ pha.t tu` sa'u ngu+o+`i Vie^.t
Nam tu+` 10 dde^'n 12 na(m vi` to^.i a(n cu+o+'p. Tha'ng 1 na(m tru+o+'c,
nho'm tra^'n lo^.t na`y dda~ mang theo vu~ khi' ddo^.t nha^.p va`o nha`
o+? cu?a nhu+~ng ngu+o+`i ddo^`ng hu+o+ng ta.i Cheb, tro'i nguo+`i trong
nha` va` cu+o+'p ddi ke't sa('t ddu+.ng 1,3 trie^.u Kuron. Va`i tie^'ng
sau, toa'n cu+o+'p dda~ bi. ba('t ga^`n Karlovy vary trong xe o^ to^ cu`ng
toa`n bo^. vu~ khi' va` tang va^.t. 

Mo^.t vu. cu+o+'p kha'c xa?y ra va`o khoa?ng 8 gio+` to^'i nga`y 8-8-1996.
Ba?y ngu+o+`i kinh doanh Vie^.t Nam ddi tre^n mo^.t o^ to^ tu+` Karlovy
vary dde^'n Ostrava, khi xe cu?a ho. dde^'n ga^`n la`ng Horni Tosovice
thuo^.c Karlovy thi` bi. mo^.t xe co' ga('n dde`n ba'o ddo^.ng cha(.n
la.i. Mo^.t ngu+o+`i co' ve? la` ca?nh sa't kie^?m tra gia^'y to+` cu?a
anh la'i xe thue^ 22 tuo^?i ngu+o+`i Se'c, ro^`i ru't su'ng ho+i cay ba('n
va`o trong xe. Hai ngu+o+`i Vie^.t Nam trong xe nha^?y ra bo? cha.y. Te^n
cu+o+'p ma(.c a'o ca?nh sa't la^.p tu+'c no^? su'ng la`m mo^.t ngu+o+`i
che^'t ta.i cho^~ va` mo^.t ngu+o+`i bi. thu+o+ng. Lu'c a^'y tu+` trong xe
cu?a bo.n cu+o+'p, hai ngu+o+`i Vie^.t Nam ma(.c qua^`n a'o ca?nh sa't
nha^?y ra lu.c soa't trong xe cu?a na.n nha^n va` cu+o+'p ddi khoa?ng 1
trie^.u kuron tie^`n ma(.t ro^`i nhanh cho'ng ta^?u thoa't... 

Cu+' nhu+ the^', tie^'ng du+~ ve^` nhu+~ng ha`nh vi xa^'u cu?a mo^.t so^'
ngu+o+`i Vie^.t trong vie^.c kinh doanh ha`ng la^.u, buo^n ba'n ha`ng
gia?, cu+o+'p cu?a gie^'t ngu+o+`i dda~ kho^ng ca'nh ma` bay, no' ddu+o+.c
the^u de^.t, the^m bo+'t va` dda~ co' no+i, co' lu'c la`m cho nhie^`u
ngu+o+`i da^n ba?n xu+' nghi ngo+`, a'c ca?m vo+'i su+. xua^'t hie^.n,
la`m a(n cu?a ngu+o+`i Vie^.t. Ra^'t nhie^`u vie^.c la`m to^'t dde.p,
thie^.n chi', to^n tro.ng lua^.t pha'p cu?a ngu+o+`i Vie^.t Nam ta.i dda^y
du+o+`ng nhu+ va^~n kho^ng the^? xo'a bo? ddu+o+.c a'c ca?m ddo'. 

Trong nhu+~ng na(m 90 - 95, kho^ng i't ngu+o+`i trong chu'ng ta dda~ pha?i
pha^~n ua^'t va` lo la('ng khi o+? be^n Vie^.t Nam nghe tin bo.n dda^`u
tro.c o+? Tie^.p ta^'n co^ng, tra^'n lo^.t, ha`nh ha. ngu+o+`i Vie^.t Nam.
Nhu+~ng chuye^.n nhu+ the^' hie^.n nay cu~ng kho^ng pha?i la` dda~ he^'t.
Nga`y 10-8-1996, bo^'n te^n dda^`u tro.c dda~ ta^'n co^ng mo^.t ngu+o+`i
cha^u A' ta.i ga ta^`u ddie^.n nga^`m Praha, la`m anh ta bi. gia^.p mu~i
pha?i na(`m vie^.n 8 nga`y. Na.n nha^n la` 1 nha` khoa ho.c ngu+o+`i
Nha^.t Ba?n ddang du+. ho^.i nghi. quo^'c te^' ve^` va^.t ly' ta.i Praha.
Mo^.t trong bo^'n hung thu? 18 tuo^?i dda~ bi. ba('t. Ha('n hai, ha('n
dda'nh ngu+o+`i chi? vi` nghi~ ddo' la` mo^.t ngu+o+`i Vie^.t Nam! 

Ne^'u ba.n la` ngu+o+`i Vie^.t Nam, khi pha?i qua ca'c cu+?a kha^?u, sa^n
bay o+? dda^y thi` nhu+~ng cu+? chi? thie^'u thie^.n chi', tha^.m chi'
to+'i mu+'c vo^ le^~ cu?a mo^.t so^' nha^n vie^n ca?nh sa't, ha?i quan
ddo^'i vo+'i ba.n nhu+ kie^?m tra kha'm xe't qua' mu+'c ca^`n thie^'t,
ddo`i ho?i nhu+~ng gia^'y to+` kho^ng lie^n quan, la.nh lu`ng tru+o+'c
nhu+~ng lo+`i dde^` nghi. cu?a ba.n... la` chuye^.n thu+o+`ng ga(.p. Nhi`n
ca'i ca?nh mo^.t anh ngu+o+`i a^'n Ddo^. hoa(.c mo^.t ngu+o+`i cha^u Phi
da dden nha'nh ddu+o+.c hu+o+'ng da^~n ta^.n ti`nh va` thanh tha?n bu+o+'c
qua cu+?a kie^?m soa't, chu'ng ta mo+'i ca?m tha^'y mo^.t ca?m gia'c cay
dda('ng da^ng le^n nga.t tho+? va` su+. ca(m gia^.n co^' ne'n xa^m chie^'m
lo`ng ta. 

Ba.n be` to^i o+? Se'c nhie^`u la^`n ke^? vo+'i to^i ra(`ng ngu+o+`i
Vie^.t mi`nh kinh doanh o+? dda^y bi. kie^?m tra, kie^?m soa't nhu+ co+m
bu+~a. Ba'n qua^`n a'o thie^'u ma'c gia(.t la`: pha.t. Ro+i ma^'t tem ghi
gia' tie^`n: pha.t. Cu+?a ha`ng, cho+. bu'a cu?a ngu+o+`i Vie^.t bi.
ddo'ng cu+?a vo^ co+' tha^.m chi' kho^ng ca^`n tho^ng ba'o tru+o+'c. 

Sa'ng nga`y 3-8-1996, lu+.c lu+o+.ng di.ch vu. ky~ thua^.t cu?a tha`nh
pho^' Cheb mang theo cu+a ma'y va` ca'c du.ng cu. pha' do+~ dda~ ca('t
do+~ ca'c qua^`y ha`ng cu?a ngu+o+`i Vie^.t Nam kinh doanh ta.i cho+.. Cho
dde^'n lu'c na`y, nhu+~ng ngu+o+`i Vie^.t thue^ qua^`y kinh doanh trong
cho+. mo+'i bie^'t ra su+'c ba?o ve^. ha`ng ho'a cu?a mi`nh trong khi
qua^`y ha`ng bi. pha' va` ha`ng ho'a bi. chuye^?n ddi. Nhu+~ng ngu+o+`i
co' tra'ch nhie^.m o+? u?y ban tha`nh pho^' cho bie^'t vie^.c na`y xa?y ra
la` do gia^'y phe'p xa^y du+.ng va` va^.n ha`nh cho+. dda~ he^'t ha.n (ma`
gia^'y phe'p na`y nha` nu+o+'c ca^'p cho mo^.t chu? tha^`u ngu+o+`i Se'c). 

Co' le~ to^i kho^ng da'm ke^? nhie^`u ca^u chuye^.n ta?n ma.n nhu+ va^.y
vi` so+. la`m phie^`n lo`ng ba.n ddo.c. Nhu+ng tha^.t dda'ng quan ta^m
bo+?i nhu+~ng ddie^`u ta?n ma.n ddo' dda~ vo^ ti`nh no^'i vo+'i nhau va`
khe'p ki'n la.i nhu+ mo^.t su+. kie^.n hoa`n chi?nh ma` to^i ma.n phe'p
ddu+o+.c ly' gia?i the^' na`y: nhie^`u thanh nie^n Vie^.t Nam ddu+o+.c
Nha` nu+o+'c cu+? sang ho.c ta^.p, lao ddo^.ng ta.i Nga va` ca'c nu+o+'c
Ddo^ng A^u, do hoa`n ca?nh li.ch su+? dda(.c bie^.t, kho^ng i't ngu+o+`i
trong so^' ho. o+? la.i va` tu+. pha't chuye^?n sang buo^n ba'n. Mo^.t
so^' ngu+o+`i trong ho. tro+? ne^n tha`nh dda.t va` gia^`u co'. Su+. vinh
quang na`y dda~ va^?y go.i nhie^`u ngu+o+`i, the^' la` mo^.t go.i hai, hai
ke'o bo^'n , ngu+o+`i Vie^.t theo dda` ca^'p so^' nha^n ma` ta(ng
tru+o+?ng tha`nh co^.ng ddo^`ng ddo^ng dda?o o+? Nga va` Ddo^ng A^u.
Kho^ng thie^'u nhu+~ng vie^.c la`m to^'t dde.p va` nghi~a cu+? cu?a
ngu+o+`i Vie^.t Nam o+? dda^y. Nhu+ng nhu+~ng vie^.c la`m xa^'u cu?a mo^.t
so^' ke? xa^'u trong co^.ng ddo^`ng dda~ la`m a?nh hu+o+?ng to+'i cuo^.c
so^'ng cu?a nhu+~ng ngu+o+`i hie^`n la`nh va` lu+o+ng thie^.n. Khi su+'c
e'p cu?a nhu+~ng y' nie^.m chu?ng to^.c va` su+. thie^'u co^ng ba(`ng cu?a
lua^.t pha'p o+? mo^.t nu+o+'c na`o ddo' dda~ tro+? ne^n qua' ta?i va`
phu+o+ng ha.i tru+.c tie^'p to+'i so^' pha^.n mo?ng manh, ho. sa(~n sa`ng
ra ddi to+'i mo^.t xu+' so+? ddo+~ ba^'t tra('c cho cuo^.c so^'ng ho^m nay
cu?a ho. ho+n. Tu+` Nga sang Ddu+'c, tu+` Nga sang Ba Lan, la.i Ba Lan
sang Ddu+'c, ro^`i Ddu+'c ve^` Tie^.p... Nhu+~ng cuo^.c di tru' cu?a
co^.ng ddo^`ng ngu+o+`i Vie^.t Nam o+? nu+o+'c ngoa`i trong hoa`n ca?nh
nhu+ the^' la` ddie^`u kho^ng tra'nh kho?i...  Va^'n dde^` dda'ng quan
ta^m o+? dda^y la` ho. tro^ng cho+` mo^.t su+. che cho+? co' hie^.u lu+.c
cu?a To^? quo^'c trong cuo^.c so^'ng la^.n dda^.n ddo'. 

The^' ro^`i cu~ng dde^'n nga`y to^i pha?i tro+? ve^` nu+o+'c sau mo^.t
chuye^'n ddi buo^n kho^ng ma^'y tha`nh co^ng, ne^'u nhu+ kho^ng muo^'n
no'i la` tha^'t ba.i. Nhu+ng thay va`o ddo' to^i dda~ co' ddu+o+.c nhie^`u
ddie^`u hie^?u bie^'t mo+'i me?, ma` la^u nay du+o+`ng nhu+ to^i kho^ng
bie^'t ra(`ng nhu+~ng ddie^`u ddo' dda~ va` ddang die^~n ra o+? be^n
ngoa`i dda^'t nu+o+'c, nhu+ng co' lie^n quan ma^.t thie^'t va` cu~ng la`
he^. qua? xa ga^`n cu?a nhu+~ng ddo^?i thay tu+` be^n trong dda^'t
nu+o+'c. 

Ca^u chuye^.n ve^` nhu+~ng ngu+o+`i kinh doanh Vie^.t Nam lu+o+ng thie^.n,
ye^'u dduo^'i bi. bo.n to^.i pha.m ngu+o+`i Vie^.t ta^'n co^ng, bi. bo.n
to^.i pha.m ngu+o+`i ba?n xu+' ta^'n co^ng, bi. lua^.t pha'p o+? no+i
na`y, no+i kha'c hoa(.c tho+` o+, hoa(.c ddo^'i xu+? kho^ng co^ng ba(`ng,
bi. mo^.t so^' ngu+o+`i ddi.a phu+o+ng a'c ca?m va` ky` thi. la` nhu+~ng
ne't cha^'m pha' cu?a mo^.t bu+'c tranh dang do+? ve^` co^.ng ddo^`ng
ngu+o+`i Vie^.t Nam ta.i Se'c no'i rie^ng va` ta.i mo^.t so^' nu+o+'c
Ddo^ng A^u cu~ng nhu+ Nga no'i chung trong giai ddoa.n vu+`a qua. Lie^.u
bu+'c tranh se~ co' ddu+o+.c nhu+~ng gam ma^`u tu+o+i sa'ng ho+n, bo^'
cu.c cha(.t che~ ho+n, va` ddie^`u quan tro.ng ho+n ca? la` ai se~ la`
ho.a si~ chi'nh cu?a bu+'c tranh hoa`nh tra'ng na`y dda^y? Nhu+~ng ca^u
ho?i ddo' cu+' neo va`o y' nghi~ cu?a to^i trong suo^'t nhu+~ng nga`y
tha'ng to^i la(n lo'c theo xe ha`ng tre^n nhu+~ng ne?o ddu+o+`ng ba(ng
gia' da^~n dde^'n ca'c cho+. cu?a ngu+o+`i Vie^.t Nam ta.i xu+' so+? xa
xo^i na`y. 

Ha` No^.i tha'ng 2 - 1997

Nguye^~n Dda('c Nhu+