Ru+`ng Ma('m (pha^`n II)

[Trac Duy Tran <ttran@cae.wisc.edu>]

Ra kho?i ru+`ng tra`m ra^m ma't, ma('t Co^.c bo^~ng du+ng nhu+ 
ddo^? ha`o quang tru+o+'c a'nh na('ng tha'ng mu+o+`i\. Kho^ng khi' 
bi. ddo^'t cha'y, ddang rung rinh nhu+ nu+o+'c xao, va` no' tu+o+?ng 
chu+`ng nhu+ ma'i la' nha` no', dden thui du+o+'i kia, sa('p cha'y 
dde^'n no+i\. 

Tha(`ng Co^.c ve^` to+'i nha` thi` co+m tru+a dda~ do.n xong. 

-- Ma^`y ddi dda^u ma` to+'i ddu+'ng bo'ng mo+'i ve^` ? 

-- Tui ddi lu+o+.m lo^ng chim Long o^\. 

-- Lo^ng dda^u ? 

-- Ma` kie^'m hoa`i ho^?ng co'. 

-- Mo^` to^? cha ma^`y, nhie^`u chuye^.n. Chim Long o^ ddo+`i xu+a 
mo+'i co' cho+' ddo+`i nay dda^u co`n nu+~a\. Mai ga(.t nghe 
kho^ng ? A(n co+m khuya ro^`i xuo^'ng ddo^`ng cho so+'m, ddu+`ng 
ddi dda^u he^'t. 

Ca? nha` la(.ng le~ ngo^`i quanh ma^m co+m, Kho^ng ai no'i vo+'i ai 
lo+`i na`o\. Nhu+~ng ngu+o+`i na^`y, so^'ng bie^.t ti.ch o+? dda^y 
la^u nga`y ro^`i, dda~ bie^'n tha`nh a' kha^?u vi` tho'i quen. 

Rie^ng tha(`ng Co^.c, su+. ca^`n no'i cu?a tuo^?i tho+ ddang le^n 
ma.nh la('m nhu+ ca^`n cha.y nha?y, ca^`n a(n uo^'ng va^.y\. Ca^u 
chuye^.n ho^`i na~y tre^n go` O^-Heo khie^'n no' ca`ng
ba('t mu`i no'i the^m, ne^n ni'n kho^ng ddu+o+.c, no' ho?i o^ng 
no^.i no': 

-- No^.i ne`, ho^`i mo+'i to+'i, giu+~a mu`a na('ng, mi`nh uo^'ng 
nu+o+'c gi`, tui que^n ro^`i ? 

No' ho?i nhu+ va^.y vi` no' vu+`a nhi`n ra ca'i gie^'ng be^n he` 
va` nho+' ra la` gie^'ng dda~ ngo.t nu+o+'c ho^m mu`a na('ng 
tru+o+'c, ma(.c da^`u dda~ ddu+o+.c dda`o tu+` na(m na(m ro^`i\. 

-- Uo^'ng nu+o+'c ddo.ng tre^n lung, tre^n ru+`ng, cho+' uo^'ng 
nu+o+'c gi`. 

-- Sao mi`nh to+'i dda^y o^ng no^.i ? 

-- DDa~ no'i cho ma^`y bie^'t ro^`i\. Tre^n xu+', mi`nh kho^ng co' 
ruo^.ng, la`m co^ng kho^? ca? ddo+`i\. 

-- O+? dda^y, mi`nh co' ruo^.ng, nhu+ng cu~ng kho^? ca? ddo+`i\. 

O^ng no^.i tha(`ng Co^.c la(.ng thinh. No' nhi`n o^ng no^.i no' 
ro^`i cho+.t nha^.n ra ra(`ng na(m nay o^ng cu. gia` qua'. To'c 
ra^u cu?a o^ng cu. dda~ tra('ng bo^ng. Nho+' ra o^ng cu. thu+o+`ng
than mi`nh nho+' mo^`, nho+' ma? o^ng ba` qua', no' bu`i ngu`i 
thu+o+ng o^ng ne^n do`m ra sa^n dde^? que^n. 

Ba^'y gio+` bo'ng cu?a bo^'n ca'i no^`i rau dda~ tro`n va`nh, chi? 
ra(`ng tha^.t ddu'ng ngo.\. Bo^'n ca'i no^`i be^? a^'y, he`n la` 
the^' ma` ra^'t la` co^ng du.ng ddo^'i vo+'i nha` no'. 

DDe^? tra'nh nu+o+'c ma(.n tra`n bo+` nga^.p sa^n, ti'a no' dda~ 
ddo'ng mu+o+`i hai ca^y co.c, la`m tha`nh bo^'n ca'i gia' ba cho+n 
tre'o nhu+ gia' tro^'ng cu?a bo.n ddo+`n tho^?i dda'm ma\. Tre^n 
mo^~i gia', dda(.t mo^.t ca'i no^`i lu?ng ddi't, va` trong no^`i 
dde^? dda^`y dda^'t ma` ti'a no' mang tu+` xa ve^`. DDa^'t o+? 
dda^y ma(.n cha't du`ng kho^ng ddu+o+.c. Ha`nh, o+'t, rau
ra(m, rau mo^` om, ddu+o+.c tro^`ng trong ma^'y ca'i vu+o+`n cao 
ca(?ng ddo'. DDo' la` bo^'n thu+' to^'i ca^`n, dda^'t ma(.n bao 
nhie^u cu~ng pha?i la^.p the^' ma` tro^`ng cho ddu+o+.c,
kho^ng tho^i kho^ng co' mo'n gia vi. na`o dde^? a(n ca' nu+~a\. 

Bo^'n mie^'ng vu+o+`n cao ca(?ng va` ti' hon la.i la` chie^'c 
ddo^`ng ho^` cu?a nha` na^`y va`o mu`a kho^\. Cu+' ba(`ng va`o be^` 
da`i cu?a bo'ng gia' la` ti'nh gio+` ddu+o+.c ngay, va` khi bo'ng
no^`i tro`n vu.m che ma^'t bo'ng gia' la` ddu'ng ngo. ngay bon. 

Nhi`n ra sa^n mo^.t ho+i, nhai nuo^'t he^'t co+m, no' day vo^ va` 
ho?i ti'a no': 

-- Na(m nay mi`nh ga(.t co+~ ddu+o+.c bao nhie^u ti'a ? 

-- Nho+` o^ng ba`, dda^'t nu+o+'c, i't la('m cu~ng ddu+o+.c ha(m 
la(m gia.\. 

-- Cu~ng chu+a ddu? a(n. 

-- DDu? gi` ma` ddu?, ma' no' no'i, nha` mi`nh pha?i a(n tra(m 
ru+o+~i la` so^' cho't. 

-- Vo+'i la.i, ti'a tha(`ng Co^.c tro+? va`o ca^u chuye^.n, ta.i 
lu'a na`ng Cu.m tha^'t ga.o la('m. Na(m to+'i ta gieo gio^'ng Ta^`m 
Vuo^.t cha('c ddu+o+.c ga.o ho+n nhie^`u\. Na(m nay he^~ chuo^'i 
tro^? buo^`ng thi` na(m to+'i tao tro^`ng sa?, tro^`ng o^?i 
ddu+o+.c ro^`i ddo'. 

Ca? nha` dde^`u ho+'n ho+? tru+o+'c du+. ddi.nh tu+o+ng lai to^'t 
dde.p kia\. Nhu+ng tha(`ng Co^.c chu+a tha^'y gi` la` xa'n la.n ca?. 
Tro^`ng o^?i thi` cu~ng pha?i kha' la^u mo+'i co' tra'i,
trong khi ddo' no' tie^'p tu.c the`m che`, the`m xu+ng xa, nho+' 
dda'm cu'ng ddi`nh, nho+' ha't bo^.i va` bi. mo^.t hi`nh a?nh mo+'i 
quye^'n ru~, hi`nh a?nh cu?a con Tho^i, cha('c la` gio^'ng he^.t
chi. nho^? bo^`n-bo^`n, tu+'c la` co' duye^n la('m. 

Con trai la`ng tha^'y con ga'i ra^'t thu+o+`ng, the^' ma` ho. co`n 
tha^`m le'n ru? nhau ddi mo^.t nga`y ddu+o+`ng nu+o+'c dde^? ra 
dda^y ga(.p nhau, huo^'ng ho^` gi` no' chu+a ddu+o+.c no'i chuye^.n 
vo+'i con ga'i lo+'n la^`n na`o he^'t. Nhu+~ng ddu+'a con ga'i ba.n 
cu?a no' ca'ch dda^y na(m na(m, no' nho+' la.i thi` kho^ng co' gi` 
quye^'n ru~ ca?. DDu+'a na`o cu~ng ca.o tro.c chu+`a ba'nh be`o 
phi'a sau va` giu+~a chie^'c ba'nh be`o, mo.c ra mo^.t cho`m dduo^i 
da`i tro^ng dde^'n buo^`n cu+o+`i\. 

Nhu+ng ma` con ga'i lo+'n pha?i kha'c. Co^.c chu+a tha^'y con ga'i 
lo+'n, nhu+ng tin cha('c nhu+ va^.y\. Co' mo^.t linh ca?m gi`, o+? 
dda^u tu+` kie^'p tie^`n tha^n cu?a no' bay la.i va` giu'p cho
no' bie^'t nhu+ va^.y\. Nhu+~ng co^ con ga'i lo+'n chu+a tha^'y 
hi`nh a^'y, ma` dda~ co' tie^'ng ke^u ddu+o+.c, chu'ng a^m tha^`m 
go.i Co^.c, tie^'ng go.i nhu+ va(ng va(?ng dda^u trong kho^ng trung. 

Tha^?n tho+`, tha(`ng Co^.c no'i la.i ca^u ho^`i na~y, va` gia^.n 
gio^~i, the^m mo^.t ddoa.n khie^'n o^ng no^.i no' giu+.t mi`nh, 
cho^'ng ddu~a ma` nhi`n no' tru+`ng tru+`ng: 

-- O+? dda^y mi`nh co' ruo^.ng nhu+ng cu~ng kho^? ca? ddo+`i\. Tui 
muo^'n ddi qua', ddi dda^u cu~ng ddu+o+.c, mie^~n o+? ddo' co' 
la`ng xo'm, co' ngu+o+`i ta\. 



Tha(`ng Co^.c thi'ch ma^'y ca^y no.c na.ng la('m. Bo' lu'a na`o 
ga'c le^n ddo' cu~ng na(`m ye^n ca? cho+' kho^ng chu+.c ro+'t 
xuo^'ng nu+o+'c ruo^.ng nhu+ nhu+~ng bo' lu'a ga'c tre^n dda^`u
no.c thu+o+`ng. 

DDo' la` nhu+~ng go^'c tra`m ma` cha'ng hai che? ra ra^'t tha^'p. 
Khi ddo^'n tra`m cha'y, ti'a tha(`ng Co^.c dda~ tru` xa, ddo^'n o+? 
tre^n cha'ng hai a^'y ddo^. mo^.t gang ru+o+~i ne^n ba^y gio+` ho. 
mo+'i co' no.c na.ng ra^'t tie^.n ma` du`ng ga'c lu'a\. 

O^ng no^.i tha(`ng Co^.c cho^'ng xuo^`ng tre^n ruo^.ng, len lo?i 
qua ma^'y go^'c tra`m. O^ng ghe' tu+`ng go^'c dde^? cho lu'a 
xuo^'ng xuo^`ng. 

DDu? thu+' la` co`, co` ma, co` lo^ng bo^ng, co` qua('m, co` 
hu+o+ng, tha^n ma^.t nhi`n gia ddi`nh bo^'n ngu+o+`i ga(.t lu'a 
nha`. DDa^y la` bo^'n ngu+o+`i ddo^.c nhu+'t ma` chu'ng tha^'y mo^~i
nga`y o+? vu`ng hoang va('ng na^`y; ban dda^`u chu'ng so+. ha~i 
ho., nhu+ng ve^` sau, tha^'y ho. hie^`n tu+` qua', chu'ng la`m quen 
vo+'i ho. dda~ ddu+o+.c bo^'n the^' he^. co` ro^`i\. 

Ma' tha(`ng Co^.c lo^.i si`nh to+'i dda^`u go^'i, va` lo^.i nu+o+'c 
ga^`n to+'i ha'ng nhu+ng vui ve? ho+n nga`y na`o he^'t. Ba` ta 
ta(`ng ha('ng ro^`i ca^'t tie^'ng ho`: 

       Ho`... o+\... tie^'ng anh a(n ho.c la`u tho^ng,
       La.i dda^y em ho?i kha(n lo^ng ma^'y ddu+o+`ng ?

Ho` xong ca^u ddo^' a^'y, ba` la('ng ddo+.i cho^`ng ba` ho` dda'p. 
Nhu+ng ti'a tha(`ng Co^.c cu+' la`m thinh ma` ga(.t, khie^'n ba` 
dda^m ngu+o+.ng ne^n cu+o+`i ro^`i cu+. cho^`ng cho ddo+~` ma('c 
co+~: 

-- Ti'a no' sao ca^m ca'i mie^.ng la.i, kho^ng ba('t va^.y ? 

-- Hu+', nhie^`u chuye^.n na` ! Gia` ro^`i ma` co`n ho` vo+'i ha't, 
ba('t vo+'i ghe.o\. Bo^. co`n trai ga'i gi` ddo' sao ? 

Vi` vui ke^'t qua? cu?a ca^`n cu` ne^n ma' tha(`ng Co^.c que^n 
ra(`ng ba` ta dda~ qua' mu`a ho` ro^`i\. Ti'a no' nha('c la.i ba` 
ta mo+'i cho+.t nha^.n ra\. Tuy nhie^n ba` va^~n nga^.m ngu`i nho+'
ca'i thu' vui a^'y thuo+? ba` co`n con ga'i va` ngay ba^y gio+` 
dda^y, to'c dda~ nhuo^'m hoa ra^m ro^`i, ba` cu~ng hu+o+?ng ddu+o+.c 
ne^'u co`n o+? la`ng, hu+o+?ng ba(`ng ca'ch khuye^'n khi'ch
bo.n trai tre? ho` ddo^'i dda'p vo+'i nhau\. 

Tha(`ng Co^.c thi` xo^n xao trong lo`ng, nho+' la.i lo+`i chi. 
nho^? bo^`n-bo^`n ba?o ra(`ng no' ma` ve^` la`ng la`m ruo^.ng thi` 
ai cu~ng u+a\. U+`, no' se~ ho` ddo^'i dda'p vo+'i con Tho^i\.
Cha^.c ! Ma` no' pha?i nho+` ma' no' da.y ho` mo+'i ddu+o+.c. No' 
co' nghe ho` la^`n na`o dda^u dde^? ma` thuo^.c gio.ng va` bie^'t 
ca^u\. 

DDe^'n chie^`u thi` xong xuo^i ca?. O^ng no^.i tha(`ng Co^.c 
cho^'ng xuo^`ng lu'a dde^? ra bo+` ra.ch, co`n ti'a no', ma' no' 
va` no' thi` lo^.i nu+o+'c si`nh ma` ve^` bo^.\. 

DDa^.p lu'a va` pho+i phong ma^'t he^'t mu+o+`i nga`y\. Trong 
nhu+~ng nga`y buo^`n te?, pha(?ng li` giu+~a ca?nh bu`n la^`y 
nu+o+'c ddo.ng a^'y, tha(`ng Co^.c ca`ng nao nu+'c muo^'n
ve^` la`ng. 

        La.i dda^y em ho?i kha(n lo^ng ma^'y ddu+o+`ng ?

Ca^u ho` cu?a ma' no' a'm a?nh no' tu+` ho^m ga(.t dde^'n nay\. 
Ne^'u con Tho^i ma` ho?i ddo^' no' ca^u a^'y cha('c no' pha?i 
nga^.m ca^m, cho da^~u ddu+o+.c phe'p tra? lo+`i ba(`ng va(n
xuo^i\. 

Kha(n lo^ng la` va^.t du.ng ma` no' dda~ que^n ro^`i thi` co`n 
bie^'t la` ma^'y ddu+o+`ng dde^? co`n dda'p cho tho^ng. Tu+` la^u, 
no' chi? co' mo^.t chie^'c qua^`n xa` lo?n tre^n ngu+o+`i, mu`a
na('ng cha'y nhu+ mu`a mu+a la.nh. DDe^m no' nho+` no'p che tha^n 
cho ddo+~ bi. muo^~i ddo^'t va` gio' ca('t da\. 

Nhu+~ng mo'n ddo^` ca^`n du`ng cu?a the^' gio+'i va(n minh a^'y 
cu~ng thuo^.c va`o nhu+~ng thu+' go+.i the`m nhu+ ba'nh tro^i 
nu+o+'c, ba'nh i't tra^`n va` ma'i to'c cu?a con Tho^i\. 

Ho^m a^'y, du`ng bo^` cho con cha'u ddo^? lu'a va`o, o^ng no^.i 
tha(`ng Co^.c long tro.ng no'i: 

-- Nga`y mai ra bie^?n. 

Kho^ng ai ho?i ra bie^?n dde^? la`m gi` he^'t. Tha(`ng Co^.c cu~ng 
la`m thinh, tra'i vo+'i mo.i nga`y ma` no' ho?i kho^ng ki.p dda'p. 

Con ra.ch O^-Heo tru+o+'c nha`, ne^'u co' ddi tre^n a^'y thi` pha?i 
ve^` ngo.n, no' nghi~ nhu+ va^.y, ddi ve^` ngo.n dde^? re~ qua 
nhu+~ng kinh ra.ch kha'c ma` ti`m la`ng ma.c sa^`m ua^'t,
cho+' xuo^i do`ng ra bie^?n thi` co`n nghi~a ly' gi` nu+~a cho+' ? 

No' chu+a ddu+o+.c ra bie^?n la^`n na`o ca? va` ma^'y na(m tru+o+'c 
dda^y no' muo^'n theo ghe cu?a bo.n ba('t cua dde^? ddi mo^.t 
chuye^'n la('m, ma` kho^ng ddu+o+.c phe'p ddi\. 

Chuye^'n ddi dda^`u dde^'n mo^.t cho+n tro+`i xa la. ma` o^ng no^.i 
no' vu+`a cho bie^'t, kho^ng la`m cho no' pha^'n kho+?i chu't na`o 
ca?. 

O^ng no^.i no' tie^'p, da(.n me. no': 

-- Con me. Tru`m, nga`y mai pha?i da^.y khuya na^'u co+m. Tao ddi 
vo+'i tha(`ng Tru`m va` tha(`ng Co^.c, ddi tha^.t so+'m dde^? ga(.p 
con nu+o+'c lo+'n ngay ta.i cu+?a ma` ve^` cho tie^.n. 



Ra.ch O^-Heo nho? xi'u cho ne^n tra`m mo.c o+? hai be^n bo+` giao 
nha`nh vo+'i nhau ddu+o+.c va` phu? ki'n ca? ma(.t nu+o+'c. 

Ra.ch to^'i om, ddi nhu+ ddi trong hang. Ba^y gio+` tha(`ng Co^.c 
mo+'i tha^'u nghi~a hai tie^'ng "hang mai" trong ca^u ha't cu?a 
bo.n ddi ba('t ba-khi'a\. 

Nhu+~ng no+i a'nh na('ng lo.t va`o ddu+o+.c thi` hai be^n bo+`, 
o^-ro^ va` co'c ke`n mo.c dda^`y\. 

Nu+o+'c ro`ng cha?y xie^'t, xuo^`ng tro^i bon bon. Tuy va^.y, o^ng 
no^.i va` ti'a cu~ng che`o ca^?n tha^.n dde^? mau to+'i no+i, ha^`u 
ve^` ki.p no^.i buo^?i chie^`u nga`y ddo'. 

Ga^`n to+'i tru+a, xuo^`ng kho^ng ddi mau nu+~a\. 

-- Nu+o+'c ddu+'ng ro^`i, o^ng no^.i no'i, tu+'c ta ga^`n to+'i 
cu+?a ro^`i\. 

Ho. tho^i che`o, dde^? cho xuo^`ng tro^i linh ddinh, kho^ng tie^'n 
cu~ng kho^ng lu`i, ro^`i la^'y co+m do+~ trong mo nang ra ma` a(n. 

Kho^ng ddi thi` tho^i, dda~ tro't ddi, va` lu'c ga^`n to+'i ddi'ch, 
tha(`ng Co^.c nghe thi'ch tha^'y bie^?n coi ra sao\. No' va` co+m 
ho^'i ha? ro^`i ho?i: 

-- Ra ddo' la`m gi` o^ng no^.i ? 

-- Ro^`i ma^`y se~ bie^'t. 

Ho. a(n co+m xong thi` nu+o+'c ba('t dda^`u lo+'n. Ho. che`o 
ngu+o+.c nu+o+'c cho dde^'n qua' ddu+'ng bo'ng thi` dde^'n mo^.t 
no+i kia ma` o^ng no^.i tuye^n bo^' ra(`ng ddo' la` bie^?n. 

Tha(`ng Co^.c nga.c nhie^n la('m ma` cha(?ng tha^'y bie^?n dda^u 
ca?. Con ra.ch tie^'p tu.c ddi xa ra ngoa`i kia, hai ha`ng ra`o 
ca^y nhu+ ddu+'t khu'c, dda^m va`o mo^.t va'ch tu+o+`ng xanh
nhu+ da tro+`i\. 

-- Bie^?n o+? dda^u, o^ng no^.i ? Co^.c ho?i\. 

-- DDa`ng xa kia, xanh xanh ddo'. 

-- Sao kho^ng ra ngoa`i, o^ng no^.i ? 

-- Kho^ng ca^`n. 

Ti'a tha(`ng Co^.c che`o mu~i, ru't sa`o ca(.m xuo^'ng bu`n, theo 
li.nh cu?a o^ng no^.i no'. 

O^ng no^.i go.i Co^.c ho?i: 

-- Con co' tha^'y gi` kha'c la. kho^ng ? 

-- Kho^ng, o^ng no^.i a`. 

-- Kho^ng tha^'y ? Ca^y o+? dda^y kho^ng kha'c ca^y sau lu+ng mi`nh 
a` ? 

-- A`... pha?i ro^`i\. 

Co^.c nhi`n la.i thi` qua? nhu+ lo+`i o^ng no^.i no' no'i\. No+i 
dda^y, dda^'t dda~ he^'t, ma` chi? co`n bu`n. Tra`m mo.c to+'i me' 
dda^'t cuo^'i cu`ng thi` du+`ng la.i, nhu+ la` da^n o+? bie^n gio+'i
mo^.t nu+o+'c kia du+`ng la.i no+i bi`a la?nh tho^? mi`nh. 

He^'t tra`m thi` co' mo^.t khoa?ng tro^'ng, nu+?a bu`n, nu+?a 
dda^'t, tre^n a^'y co? o^'ng ra^.m ri va` chim cao ca(?ng ddu? 
loa.i dda'p dda^`y trong co?. 

Tra`m ddu+'ng tru+o+'c ba~i co? ma` nhi`n da^n la'ng gie^`ng mo.c 
tre^n bu`n dden. DDo' la` nhu+~ng ca^y o^'m nhom chen nhau ma` 
vu+o+.t cao le^n, ca^y na^`y ca'ch ca^y kia kho^ng dda^`y bo^'n 
gang tay\. 

Bo+` bie^?n thoai thoa?i do^'c xuo^'ng, tro^ng ru+`ng ca^y la. a^'y 
nhu+ mo^.t dda.o binh xuo^'ng nu'i, tuo^n ha~m tha`nh ha^`u la^.p 
co^ng. 

-- Nhi`n xuo^'ng go^'c ca^y, o^ng no^.i ba?o\. 

Nu+o+'c chu+a lo+'n ha(?n, dde^? lo^. bu`n dden du+o+'i go^'c ca^y 
ra\. Bu`n dden tu+`ng no+i la.i tra('ng xo'a nhu+~ng ddo'a hoa na(m 
ca'nh, hai ma`u dden tra('ng ddo^'i cho.i nhau tro^ng ra^'t dde.p. 

-- Ca^y gi` ma` la. va^.y o^ng no^.i ? Tro^? bo^ng ngay du+o+'i 
go^'c ? 

-- Bo^ng tro^? tre^n dda^`u nhu+~ng ca'i re^~ a(n le^n ma` ngu+o+`i 
ta go.i la` re^~ gio'. Ca^y na^`y la` ca^y ma('m. DDa^y la` ru+`ng 
ma('m dda^y\. 

-- Ca^y ma('m ? Sao tui kho^ng nghe no'i dde^'n ca^y ma('m bao 
gio+` ? 

-- Con kho^ng nghe no'i vi` ca^y ma('m kho^ng du`ng ddu+o+.c dde^? 
la`m gi` he^'t, cho dde^'n la`m cu?i chu.m cu~ng kho^ng ddu+o+.c. 

-- Va^.y cho+' tro+`i sanh no' ra la`m chi ma` vo^ i'ch du+~ va^.y 
o^ng no^.i, la.i sanh ha(`ng ha` sa so^' nhu+ la` co? a^'y ? 

-- Bo+` bie^?n na^`y mo^~i na(m ddu+o+.c phu` sa bo^`i the^m cho 
ro^.ng ra ha`ng ma^'y nga`n thu+o+'c. Phu` sa la` dda^'t bu`n me^`m 
lu?n va` kho^ng bao gio+` tha`nh dda^'t thi.t ddu+o+.c dde^? ta 
hu+o+?ng ne^'u kho^ng co' ru+`ng ma('m mo.c tre^n ddo' cho cha('c
dda^'t. Mo^.t khi kia ca^y ma('m se~ nga~ ra.p. Gio^'ng tra`m la.i 
no^'i ngo^i ma('m. Ro^`i sau ma^'y ddo+`i tra`m, dda^'t se~ thua^`n, 
ca^y a(n tra'i mo+'i mo.c ddu+o+.c. 

Tha^'y tha(`ng cha'u no^.i ngo+ nga'c chu+a hie^?u, o^ng cu. vi.n 
vai no' ma` tie^'p: 

-- O^ng vo+'i la.i ti'a cu?a con la` ca^y ma('m, cho+n gia^~m trong 
bu`n. DDo+`i con la` tra`m, cho+n va^~n co`n la^'m bu`n chu't i't, 
nhu+ng dda^'t dda~ ga^`n thua^`n ro^`i\. Con cha'u cu?a con se~ la` 
xoa`i, mi't, du+`a, cau\. 

DDo+`i ca^y ma('m tuy vo^ i'ch, nhu+ng kho^ng uo^?ng, nhu+ la` 
li'nh ngoa`i ma(.t tra^.n va^.y ma`. Ho. nga~ gu.c cho ke? kha'c 
la` con cha'u cu?a ho. hu+o+?ng. 

Con, con sa('p ddu+o+.c hu+o+?ng ro^`i, sao la.i muo^'n bo? ma` 
ddi ? Va? la.i con kho^ng thi'ch hi-sinh chu't i't cho con cha'u 
cu?a con hu+o+?ng hay sao ? 

Tha(`ng Co^.c nhi`n la.i o^ng no^.i no' va` nghe thu+o+ng kho^ng 
bie^'t bao nhie^u o^ng gia` dda~ bo? mo^` bo? ma? o^ng cha dde^? 
hi`-hu.c na(m na(m trong ddo^`ng chua, nu+o+'c ma(.n o+? O^-Heo\. 

Pha?i, cu+' theo du+. ddoa'n cu?a gia ddi`nh thi` no' sa('p 
ddu+o+.c hu+o+?ng, tuy kho^ng nhie^`u, ma` ro^`i se~ nhie^`u\. No' 
na('m cha(.t tay o^ng no^.i no' va` no' tha^'y o^ng no^.i no' gio?i 
qua'. O^ng co' bie^'t chu+~ nho kia ma`. 

-- O^ng o+i, no' than, nhu+ng tra`m buo^`n qua'. 

-- Tra`m se~ kho?i buo^`n nu+~a\. Na(m to+'i, dda^'t thua^`n ro^`i 
thi` ta la`m ba mu+o+i co^ng va` se~ go.i da^n ca^'y ga(.t o+? xa 
to+'i phu. lu+.c. Ro^`i ti'a con se~ cu+o+'i vo+. cho con, ro^`i 
thie^n ha. se~ ba('t chu+o+'c ta, tra`n to+'i dda^y ma` pha' ru+`ng, 
vu`ng O^-Heo se~ sa^`m ua^'t, vui bie^'t bao nhie^u\. Tra`m he^'t 
buo^`n vi` se~ dde? ra cau, du+`a, xoa`i, qui't, dda^`y nha`, 
nu+o+'c se~ ngo.t mo^.t khi dda^'t thua^`n... 

-- Va` se~ co' che` a(n ? 

O^ng no^.i cu+o+`i ha ha? ma` ra(`ng: 

-- Gi` chu+' che` thi` se~ co' lu bu`. 

-- Ma` o^ng no^.i ne`, cu+o+'i vo+. la`m sao ddu+o+.c, ai the`m 
to+'i O^-Heo ? 

-- Hai na(m nu+~a ngu+o+`i ta se~ ddo^`n ra(`ng dda^'t O^-Heo 
thua^`n. Nhu+~ng ke? nghe`o kho' nhu+ ta chi? mong ddu+o+.c to+'i 
dda^y\. O^ng no'i ddie^`u na^`y, kho^ng bie^'t con hie^?u ddu+o+.c 
hay kho^ng. La` to^? tie^n ta nga`y xu+a tu+` Ba('c, Trung tra`n 
va`o dda^y dde^`u chi.u so^' pha^.n cu?a ca^y ma('m he^'t, tu+` 
xu+' DDo^`ng Nai nu+o+'c ngo.t cho to+'i dda^y, o+? dda^u cu~ng 
hoang vu ca?. 

Ho. dda~ nga~ ra.p trong cho^'n ma thie^ng nu+o+'c ddo^.c na^`y 
dde^? lo't ddu+o+`ng cho con cha'u ho. ddi to+'i, y nhu+ la` dda`n 
kie^'n xung phong, to^'p dda^`u lie^`u che^'t dduo^'i, lo^.i qua 
to^ nu+o+'c ro.ng hu? ddu+o+`ng dde^? la`m ca^`u cho bo.n ddi sau 
va`o dde^'n no+i co' cha^'t ngo.t. Nhie^`u lo+'p tie^n phuo^ng dda~ 
nga~ gu.c nhu+ ru+`ng ma('m. Ro^`i thi` o^ng so+, o^ng co^' con, 
o^ng no^.i dda^y la` tra`m mo+'i kie^'m ddu+o+.c mie^'ng a(n... 

-- Ti'a\. 

Tha(`ng Co^.c lo la('ng kho^ng bie^'t ti'a no' se~ la`m tra`m nhu+ 
no' ddu+o+.c hay kho^ng ne^n ke^u ti'a no' ba(`ng mo^.t gio.ng 
thu+o+ng ye^u tri`u me^'n he^'t su+'c. 

-- Tho^i, nho^? sa`o dde^? ddi ve^` cho ki.p con nu+o+'c, o^ng 
no^.i ra li.nh. 

O^ng no^.i vui ve? qua', vi` o^ng bo^~ng su+.c nho+' la.i nhu+~ng 
ca^u ho` cu?a the^' he^. ngu+o+`i tie^n phuo^ng ddi khai tha'c 
dda^'t hoang o+? mie^`n Nam, ma` nga`y nay the^' he^.
tra`m kho^ng ha't nu+~a\. O^ng ca^'t gio.ng kha`n kha`n le^n: 

        Ho`... o+\... Ro^`ng cha^`u ngoa`i Hue^',
        Ngu+.a te^' DDo^`ng Nai\.
        Nu+o+'c so^ng trong sao cu+' cha?y hoa`i,
        Thu+o+ng ngu+o+`i xa xu+' la.c loa`i dde^'n dda^y\.
					
				-- Bi`nh Nguye^n Lo^.c

Chu' thi'ch 

* chim tha(`ng cha`i xanh: Ta'c gia? tha^'y ra(`ng ma`u lo^ng cu?a 
    loa.i chim na^`y la` ma`u lu.c. Nhu+ng ngu+o+`i mie^`n Nam cu+' 
    cho ddo' la` ma`u xanh, ne^n ta'c gia? vie^'t theo dda so^', 
    dde^? ddu+o+.c hie^?u\. Va? la.i, ddo^i khi tro+`i tru+a thi` 
    cu~ng co' the^? tha^'y chim a^'y mang ma`u xanh. 

* ti'a: Ti'a la` danh tu+` cu?a ngu+o+`i Ma~ Lai co' nghi~a la` 
    Cha, nhu+ng mie^`n Nam vay mu+o+.n cu?a ngu+o+`i Hoa Nam (Phu'c 
    Kie^'n va` Trie^`u Cha^u).  Hai ca^u chu' thi'ch na^`y dde^? 
    da`nh rie^ng cho ba.n ddo.c go^'c mie^`n Ba('c va` Trung. 

* ga'c: dda'nh ba^~y\. 


Ta`i lie^.u tham kha?o 

Nhu+~ng Truye^.n Nga('n Hay Nha^'t Cu?a Que^ Hu+o+ng Chu'ng Ta, 
nhie^`u ta'c gia?, NXB So'ng, Sa`i Go`n, 1974.