[truye^.n ddo.c cuo^'i tua^`n] Cha`ng thi nha^n dda^`u ba.c

[AnHai Doan <anhai@cs.washington.edu>]

Chu'c ca'c ba'c mo^.t cuo^'i tua^`n vui ve?. Ha?i.

Cha`ng thi nha^n dda^`u ba.c

Truye^.n nga('n cu?a Nguye^~n Quang Tha^n
Ba'o Va(n Nghe^. so^' 9 (1/3/1997)

Nguye^~n dda'p mo^.t con ddo` do.c cho+? ga.o va` ca' kho^ tu+` be^'n
thuye^`n dda^`u so^ng Luo^.c. Cha`ng dda~ ddi bo^. tu+` que^ vo+. o+? Quy`nh
Co^i dde^'n nga~ ba so^ng Nhi.  Ha`. Ddoa.n ddu+o+`ng dda'ng ra chi? ma^'t
mo^.t buo^?i ma` cha`ng pha?i ma^'t mo^.t nga`y mo^.t dde^m vi` ba.n be`.
Kha(n xe^'p, a'o lu+o+ng ma`u lam, va('t vai ca'i tay na?i cu~ng ma`u lam,
cha`ng lu+~ng thu+~ng tre^n ddu+o+`ng la`ng nhu+ mo^.t tha^`y ddi.a ly'.
Cha`ng nghi~ :  "Gia' la`m tha^`y ddi.a ly' thi` to'c mi`nh dda^u co' ba.c
so+'m the^' na`y !" 

O^ng tu' ke'p Sinh Tu+` cu`ng vo+. ddang qua^?y mo^.t con lo+.n no.c, ba('t
ga(.p cha`ng tre^n ddu+o+`ng dde^'n cho+. Li~nh. Tha^'y Nguye^~n, o^ng
qua(?ng ngay lo+.n xuo^'ng ve^. ddu+o+`ng, ro^'i ri't cha`o ho?i ri'u ca?
lu+o+~i. Kho^ng tu+` ddu+o+.c lo+`i mo+`i, cha`ng dda`nh re~ va`o nha` o^ng
tu'. Va^.y ma` lu'c quye^'t ddi.nh ra ddi cha`ng dda~ ddi.nh kho^ng ba'o cho
ai.  o+? nha` o^ng tu' Sinh Tu+`, chu? kha'ch chi? uo^'ng he^'t mo^.t na^.m
con ru+o+.u que^ nhu+ng Nguye^~n dda~ ddo.c cho o^ng tu' nghe sa'u ba`i tho+
mo+'i la`m ga^`n dda^y nhu+ dde^? tu+` bie^.t Ba('c Ha` tro+? ve^` Ho^`ng
Li~nh. Va^.y la` mo^.t buo^?i sa'ng ma^'t toi ma` cha`ng chi? mo+'i ro+`i
nha` chu+a ddu+o+.c hai da(.m ddu+o+`ng. O^ng tu' tie^~n cha`ng, ga.t nu+o+'c
ma('t ba?o :"Ba'c ra ddi chuye^'n na`y la`m gi` cu~ng ddu+o+.c, chi? xin
ddu+`ng che^'t ma` ddo+`i ma^'t mo^.t ngu+o+`i ta`i." Nguye^~n cu+o+`i
buo^`n, no'i :"Nha^'t phie^'n ta`i ti`nh thie^n co^? luy., ba'c kho^ng co`n
nho+' ca^u ddo' u+ ? Ta`i a(n khoai ca? vo?!" O^ng tu' da^.m cha^n, kho'c
nhi`n theo. Ti'nh o^ng vo^'n bo^.c tru+.c the^'. 

Ga^`n to^'i, Nguye^~n dde^'n ddi.a pha^.n huye^.n Duye^n Ha`.  Cha`ng dda~
ddi.nh bu.ng ghe' tha(m o^ng cu+? Nha.c, be`n re~ va`o ca'i ngo~ tru'c. Ngo.n
tru'c ke^'t tha`nh vo`m ma't ru+o+.i tre^n dda^`u. Tha'ng tu+, ong bay vo ve
quanh cha`ng. 

Dde^m ddo', hai ngu+o+`i thu+'c dde^'n canh hai. Khi Nguye^~n cu+o+?i kha(n
xe^'p ra, o^ng cu+? nhi`n cha`ng, ho^'t hoa?ng :"Ba mu+o+i tuo^?i ma` dda^`u
dda~ ba.c the^' u+ ?" Nguye^~n kho^ng dda'p. Ba` cu+? Nha.c cu~ng la`
ngu+o+`i hay chu+~, ti'nh ne^'t la.i hay ddu`a. Ba` ba?o :"Ve^` kinh ga(.p
nu+~ si~ ma` mang ca'i dda^`u ba.c the^' cha('c la` kho^ng xong ro^`i. Hay
la` dde^? to^i nhuo^.n cho. Gia~ la' dda('ng cay ra ma` nhuo^.m thi` dden
nha'nh". Nguye^~n chua cha't :"Khe'o co^ a^'y co`n ba.c dda^`u ho+n ca? to^i
dda^'y, ba` chi. a.." Cha`ng cho+.t buo^`n, nho+' to+'i mo^'i ti`nh thoa?ng
qua ma` sa^u sa('c, ngo.t nga`o ma` cay dda('ng cu?a mi`nh. 

Be^n na^.m ru+o+.u va` hai ca'i che'n chu~m cau ddo+`i Khang Hy, o^ng cu+?
ngo^`i uo^'ng vo+'i kha'ch. Kha'c vo+'i o^ng tu' Sinh Tu+` dda~ mo^.t tho+`i
chi't kha('n dda^`u ri`u ddi ho.c vo~ dde^? dda'nh Ta^y So+n, o^ng cu+? Nha.c
kho^ng xua^'t kho^ng xu+?  ma` chi? lui va`o nga^m tho+ va` suy nga^~m. O^ng
no'i :  "To^i chi? trung vo+'i vua Nghie^u. Phu` nhi ba^'t tranh, to^i kho^ng
thi bo+i vo+'i thuo^`ng luo^`ng". 

Mu+o+`i na(m lu+u la.c que^ ngu+o+`i, Nguye^~n chi? ke^'t tha^n vo+'i hai
ngu+o+`i ddo'. Mo^.t ngu+o+`i muo^'n ke'o cha`ng va`o cho^~ binh ddao.
Ngu+o+`i kia khuye^n cha`ng a^?n mi`nh sau ngo~ tru'c. Cha`ng cho+i vo+i o+?
giu+~a. Mu+o+`i na(m! La`m tha(`ng con trai vo^ la.i, cha(?ng ne^n co+m cha'o
gi`, chi? chuo^'c la^'y mo^.t ma'i dda^`u tra('ng toa't giu+~a tuo^?i ba
mu+o+i. Mo^.t tha^n the^? ga^`y co`m chi? vi` thie^'u a(n, thie^'u ngu?.
Mo^.t ta^m tu+ ro^'i bo+`i, la.c lo^'i. Mo^.t ba^`u ddoa`n the^ tu+? nheo
nho'c. Va` mo^.t mo^'i ti`nh nhu+ tra(ng non gio' thoa?ng. Ba mu+o+i tuo^?i,
cha`ng tu+o+?ng nga~ quy. du+o+'i ga'nh no+.  ddo+`i. Nhu+ng cha`ng kho^ng
nga~. Cha`ng la.i ra ddi, tay na?i be^n vai. Thu+ kie^'m vo^ tha`nh sinh ke^'
xu'c, cha`ng dda('c y' vo+'i ca^u tho+ ddo' cu?a mi`nh. 

O^ng cu+? nha.c i't no'i, i't nhi`n. Sau ca'i nhi`n dda^`u tie^n, ma'i to'c
ba.c cu?a cha`ng la`m o^ng hoa?ng so+.. O^ng ho+n cha`ng dde^'n mu+o+`i
tuo^?i chu+' kho^ng i't ma` to'c co' ba.c the^' dda^u? O^ng ho?i :"La^`n na`y
chu' ddi dda^u?" Nguye^~n dda'p :"Em ve^` que^". O^ng cu+? no'i :"The^' la`
pha?i. Vua Quang Trung che^'t ddu+o+.c ba na(m ro^`i." Nguye^~n nga^?ng
dda^`u : "Nhu+ng tie^'ng gu+o+m ddao co`n loa?ng xoa?ng kha('p no+i. Chu+a ai
chi.u tra gu+o+m va`o vo?." O^ng cu+? la`m thinh mo^.t lu'c. Ro^`i o^ng
dda(.t tay le^n vai Nguye^~n :"Ddo' kho^ng pha?i la` vie^.c cu?a chu'. Nu'i
Ho^`ng Li~nh dde.p, che^'t ddo'i o+? ddo' cu~ng tho+m." Nguye^~n buo^`n ra^`u
:"Tro+`i cho em ca'i cha^n ha.c, ca('t nga('n ddi la`m sao ddu+o+.c? " O^ng
cu+? ba?o :"Ddo+`i ngu+o+`i co' hai la^`n vui. Mo^.t la^`n ddang nga.t trong
bu.ng me. ma` thoa't ra kho'c ddu+o+.c mo^.t tie^'ng. Mo^.t la^`n ddu+o+.c
ngu? mo^.t gia^'c da`i, kho^ng bi. vo+. con dda'nh thu+'c. The^' la` ddo+`i."
Nguye^~n cu+o+`i :"Tie^'c la` em chi? mo+'i ddu+o+.c hu+o+?ng mo^.t la^`n ."
Tu+` ddo' dde^'n canh hai, mo^~i ngu+o+`i uo^'ng ba che'n ru+o+.u ne^'p,
nhi`n nhau ma` kho^ng no'i ca^u na`o nu+~a. 

Ba` cu+? da^.y so+'m tho^?i co+m ne^'p, go'i cho Nguye^~n mo^.t na('m.  Hai
o^ng ba` ddu+a cha`ng ta^.n be^'n ddo`. Kha'c vo+'i ve? ma(.t dda(m chie^u
cu?a cho^`ng, ba` vui ve? ba?o :  "Nho+` anh cho to^i ho?i tha(m co^ ga'i
ha'i sen. Tho+ anh thi` tu+?  te^' ma` tho+ co^ a^'y la.i tu.c! Nu+'t ra
mo^.t lo^~ ho?m ho`m hom! Khie^'p!" Ba` lie^'c nhi`n o^ng cu+? tha(m do`.
Tha^'y o^ng kho^ng no'i gi`, ba` tie^'p :"Nhu+ng da'm ddu+a "ca'i a^'y" ra
ma` gio+~n ma(.t quan nha thi` cu~ng su+o+'ng cho ca'nh dda`n ba` he`n mo.n
chu'ng to^i." Nguye^~n ddo? ma(.t, tuy tre^n co^? cha`ng no^?i nhie^`u
ddu+o+`ng ga^n xanh. Cha`ng no'i :  "Ba` chi. o+i, ddo' la` tho'i dda.o
ddu+'c gia?". Ma` "ca'i a^'y" thi` la.i tha^.t." 

Ddu'ng the^', Nguye^n tu+. nghi~, chi'nh cha`ng cu~ng co' so^'ng tha^.t dda^u
? Mie^.ng thu+o+ng ngu+o+`i nghe`o ma` tru+o+'c dda^y cha`ng va^~n ung dung
so^'ng trong la^`u son ga'c ti'a cu?a cha me.. A(n chu.c o+? ddo^. mu+o+i
na(m ma` chi? bie^'t than tha^n chu+' dda^u da'm ca^`m ca'i gio? ddi ba('t
o^'c mo^.t nga`y ? 

Cha`ng nho+' to+'i con ra('n mo^'i quen thuo^.c va^~n leo quanh bo+` ra`o
no+i que^ vo+., tie^'ng e^'ch nha'i ke^u re^n trong ao ca.n dde^'n dda'y,
nhu+~ng con giun chui tu+` lo^~ le^n bo` loa(`ng ngoa(`ng tre^n ne^`n nha`
a^?m u+o+'t. Cha`ng dda~ la`m gi` ? Dda~ la`m gi`" cha(?ng la`m gi` he^'t.
Cha`ng chi? la`m ddu+o+.c hai ba`i tho+` tu+. tha'n! 

Ba` cu+? dda(.t va`o tay cha`ng mo^.t to+` hoa tie^n vie^'t chu+~. Ba` no'i
:"Cho to^i gu+?i Ho^` nu+~ si~. No'i ho^. ddu+`ng cu+o+`i lo+`i tho+ que^
ke^.ch. U+o+'c sao ddu+o+.c ma^'y bu'p sen tu+. tay co^ a^'y ha'i dde^?
u+o+'p che`!" Nguye^~n chua cha't :  "Hoa dde^? ta(.ng ngu+o+`i mi`nh so+., e
ba` chi. cha(?ng co' pha^`n dda^u." Ba` cu+? no'i :"Co^ a^'y thi` so+. ai?". 

Thuye^`n dda~ va`o so^ng Nhi. Ha`, Nguye^~n va^~n nhi`n tha^'y hai vo+.
cho^`ng o^ng cu+? ddu+'ng nhi`n theo. Tuy hai ngu+o+`i kho^ng pha?i Uo^ng
Lua^n, nu+o+'c Nhi. Ha` cha(?ng sa^u ba nghi`n tru+o+.ng. Nhu+ng ti`nh
thu+o+ng cu?a hai ngu+o+`i ddo^'i vo+'i cha`ng cha(?ng ke'm ngu+o+`i xu+a. 

Nguye^~n ddu+a tay co+?i mo^'i gia^y la.t mo+?  ca'nh cu+?a ngo~ tre. Tre^n
dda^`u cha`ng mo^.t khoa?ng tro^'ng cao vo+`i, ma`u anh kho^ng ta^.n cu?a
tho+ Ly' Ba.ch. Ba^`u tro+`i hie^.n ra giu+~a nhu+~ng ta'n ca^y va^y quanh
khu vu+o+`n ma` ma^'y gian nha` tranh. Dda^'t na`y thuo^.c phu+o+`ng Kha'n
Xua^n nhu+ng cha`ng chi? tha^'y ho+i thu ngu+. tri.. Dda^'t a^?m u+o+'t, ca^y
ma't la.nh, ho^` Ta^y la~ng dda~ng va` buo^`n.  Hay chi'nh lo`ng cha`ng a^?m
va` la.nh ?  Nhu+~ng nga`y o+? Tha(ng Long vo+'i anh va` cha, ddi ho.c, ddi
thi, ddi ca`n qua^'y "da^~m le^n hoa ru.ng", o^m mo^.ng co^ng ha^`u, say me^
dde`n sa'ch va` ca? cung kie^'m, ta^'t ca? nhu+ buo^?i tru+a ddo+`i, cha`ng
dda~ dde^? la.i sau lu+ng. 

Cha`ng ddang so^'ng la.i mu`a he` na(m ddo', lu'c cha`ng ddang la`m mo^.t
o^ng quan vo~ o+? Tha'i Nguye^n. Cha`ng ghe' qua Tha(ng Long tre^n ddu+o+`ng
ve^` So+n Ta^y tha(m anh la` quan Ta? thi. lang bo^. Binh kie^m Hie^.p Tra^'n
xu+' Ddoa`i. Tha(ng Long ddo^'i vo+'i cha`ng co`n quen thuo^.c ho+n ca?  nu'i
Ho^`ng Li~nh va` be^'n Giang Ddi`nh o+?  Nghi Xua^n. Cha`ng co+?i a'o la~nh
binh, thu+? la`m li'nh mo^.t ho^m. Nhu+ ca'c chu' li'nh, cha`ng le^ la qua'n
ru+o+.u. Cu~ng say su+a, cu~ng dda^.p pha', cu~ng cho.c ghe.o nhu+ ai. Kho^ng
ai nha^.n ra cha`ng. Cha`ng dda~ xa kinh tha`nh ma^'y na(m. Cha cha`ng chi?
co`n la.i mo^.t ha`o quang mo+` da^`n, chi? ddu+o+.c nha('c to+'i nhu+~ng
danh gia vo.ng to^.c ddang chia li`a, xa^u xe' va` cha'n na?n tru+o+'c gio^ng
ba~o tho+`i cuo^.c. 

Nhu+ng ru+o+.u va` thu' vui tu+?u qua?n kho^ng ai u?i ddu+o+.c cha`ng, kho^ng
tra? la.i cho cha`ng tho+`i tho+ tre?, ca'i tho+`i me^ cho+i giu+~a lu~
"ddo^`ng du hie^.p thie^'u"! Cha`ng ue^? oa?i ro+`i qua'n ru+o+.u, mo^.t
mi`nh lu+~ng thu+~ng tre^n con ddu+o+`ng nho? ven ho^`. Tru+o+'c ma(.t cha`ng
co' ba cha`ng trai, nhi`n qua lu+ng va` vai cu~ng bie^'t la` ho.c tro`, ddang
le~o dde~o theo sau mo^.t co^ ga'i.  a'nh hoa`ng ho^n chie^'u le^n va.t a'o
tu+' tha^n va` chie^'c lu+ng ong. Co^ ga'i kho^ng dde.p.  Nhu+ng co^ ddang
gia^.n.  Cha`ng ca?m nha^.n ddu+o+.c co+n gia^.n a^'y trong da'ng ddi cu?a
co^. Ba cha`ng ho.c tro` ddang buo^ng nhu+~ng lo+`i cho.c ghe.o co+.t nha?
va` nhu+~ng ca^u tho+ tho^'i sau lu+ng co^ ga'i.  Nhu+ kho^ng chi.u ddu+o+.c
nu+~a, na`ng ddu+'ng la.i, ddo.c to ba(`ng gio.ng Nghe^. tro.  tre. ra^'t
quen thuo^.c vo+'i cha`ng. "Na`y khe'o ddi dda^u lu~ nga^?n ngo+!"...  Xong
ca^u dda^`u cu?a ba`i tu+' tuye^.t, na`ng ddo.c tie^'p ba ca^u sau. Tim
cha`ng se la.i vi` lie^n ta`i. Cha`ng vu+`a cha.m pha?i ngo.n lu+?a bo?ng
ra't va` hie^'m hoi cu?a ta`i na(ng. Cha`ng bu+o+'c da^'n le^n, ba?o ba ca^.u
ho.c tro` cu~ng ba(`ng ca'i gio.ng xu+' Nghe^. i't khi ddu+o+.c cha`ng su+? 
du.ng :  "Xe'o ddi kho^ng nu+o+'c dda^`m se~ tho^'i hoa('c vi` tho+ cu?a ca'c
o^ng dda^'y!" Ro^`i cha`ng pha' le^n cu+o+`i, tie^'ng cu+o+`i sa?ng khoa'i
cu?a mo^.t o^ng quan vo~ giu+~a dda'm li'nh. Ba cha`ng ho.c tro` ba'm tay
nhau re~ va`o mo^.t lo^'i nho?. 

Dde^m a^'y, trong ba gian nha` tranh Co^? Nguye^.t Ddu+o+`ng, Nguye^~n Du
dda~ ddu+o+.c a(n tra^`u cu?a Ho^` Xua^n Hu+o+ng. Nhu+~ng mie^'ng tra^`u te^m
theo kie^?u Nghe^., ho+i tho^, kho^ng bay bu+o+'m nhu+ tra^`u ca'nh phu+o+.ng
nhu+ng ma`u ha.t cau ddo?  tha('m nhu+ son. Trong co+i tra^`u la` mo^.t ba`i
tho+ no^m vie^'t tre^n to+` hoa tie^n la`ng Bu+o+?i : 

Qua? cau nho nho? mie^'ng gia^`u ho^i Na`y cu?a Xua^n Hu+o+ng dda~ que^.n
ro^`i Co' pha?i duye^n nhau thi` tha('m la.i Ddu+`ng xanh nhu+ la', ba.c nhu+
vo^i... 

Nhie^`u na(m dda~ tro^i qua, ho^m nay Nguye^~n pha^n va^n tru+o+'c Co^?
Nguye^.t Ddu+o+`ng. Hu+o+ng hoa trong vu+o+`n kho^ng thoa?ng mu`i hu+o+ng
nga`y tru+o+'c.  Cha`ng tu+o+?ng mi`nh la.c va`o mo^.t co^?ng chu`a. 

Mo^.t ba` la~o bo^.c ra ddo'n cha`ng. Ba` va^~n nha^.n ra Nguye^~n. 

Tru+o+'c dda^y, khi cha`ng to+'i nga^m vi.nh vo+'i nu+~ si~, vie^.c dda^`u
tie^n ba` la`m la` ra ngay dda^`u ngo~, ke'o ca'nh cu+?a khoa' la.i, kho^ng
cho nhu+~ng kha'ch dde^'n sau va`o nha`. Danh tie^'ng co^ chu? lan xa, ta`i
tu+? kinh ky` dde^`u ghe' qua nha` na`ng khi ho. le^n Ho^` Ta^y va~n ca?nh.
Nhu+ng ba` la~o bie^'t ro~ ma` cu~ng ra^'t la`m la., kho^ng hie^?u vi` sao
na`ng chi? tha^.t tha^n ti`nh vo+'i mo^~i o^ng quan vo~ Nguye^~n Du dda~ co'
vo+. ro^`i ! 

Ba` la~o kho'c :"Co^ ddi la`m le~ ngu+o+`i ta ro^`i o^ng o+i!" 

Nguye^~n kho^ng no'i gi`. Cha`ng ddu+'ng im nhu+ mo^.t ca^y giao ga^`y go`
tre^n ma?nh sa^n mo.c re^u vi` i't ngu+o+`i qua la.i. Cha`ng ddang ca?m
nha^.n ddu+o+.c qua da thi.t va` so+` mo' ddu+o+.c ta^.n tay no^~i ddau cu?a
ngu+o+`i. Cu?a chi'nh ddo+`i cha`ng va` ngu+o+`i dda`n ba` ta`i hoa me^.nh
ba.c. Cha`ng kho'c. Nhu+~ng gio.t nu+o+'c ma('t cha('t ra tu+` tha^n the^?
ga^`y co`m cu?a cha`ng. Cha`ng kho'c cho cha`ng, cho mo^'i ti`nh cu?a cha`ng
va` tha^n pha^.n ngu+o+`i nu+~ si~. Cha`ng dda~ vie^'t ta(.ng na`ng khi hai
ngu+o+`i cu`ng ddi ha'i sen ven Ho^` Ta^y : "Hoa ta(.ng ngu+o+`i mi`nh so+. -
Gu+o+ng ta(.ng ngu+o+`i mi`nh ye^u". Nhu+ng na`ng dda~ ta(.ng hoa cho cha`ng,
ngu+o+`i mi`nh ye^u. Co`n gu+o+ng sen tuo^?i xua^n cu?a mi`nh, na`ng ddu+a
cho ngu+o+`i la^'y na`ng la`m le~! Na`ng dda~ kho^ng bie^'t so+.. 

Cha`ng kho^ng muo^'n na^'n na' o+? ngo^i nha` tranh tha^n thie^'t co' te^n
Co^? Nguye^.t Ddu+o+`ng na`y nu+~a. Cha`ng cu~ng kho^ng muo^'n lu+u la.i
Tha(ng Long. Cha`ng pha?i ve^` ! Ve^` vo+'i Ho^`ng Li~nh so^ng Lam cu?a
cha`ng. Dde^? la`m gi` u+ ?  Dde^? so^'ng! Cha`ng pha?i so^'ng nhu+ mo^.t con
ngu+o+`i co' quye^`n ddu+o+.c so^'ng. La^`n dda^`u tie^n trong ddo+`i, cha`ng
nghi~ to+'i ba?n tha^n mi`nh.  Cha`ng muo^'n so^'ng nhu+ mo^.t ke?  le^ da^n
trong tha^.p loa.i chu'ng sinh. 

Nguye^~n bu+o+'c ra kho?i bo'ng nhu+~ng ta'n ca^y. Nhie^`u na(m sau, khi
dda(.t bu't vie^'t Truye^.n Kie^u, Nguye^~n dda~ vie^'t the^m mo^.t do`ng
dda^`u truye^.n dde^` ta(.ng Xua^n Hu+o+ng, ngu+o+`i dda~ da.y cho cha`ng
kho^ng bie^'t so+.. Nhu+ng ro^`i cha`ng la.i xoa' ddi. 

Kim Giang 1996

---------------------------------