[Date Prev][Date Next][Thread Prev][Thread Next][Date Index][Thread Index]
[TTCN 29/6] Jane Luu le^n nu'i nga('m sao...
Ngu+o+`i ddu+o+ng tho+`i :
Jane Luu le^n nu'i nga('m sao...
Tha'ng 10-1995, to^i tha^.t ba^'t ngo+` tru+o+'c "co^ be'" ma(.c
a'o thun, va'y nga('n va` ddeo chie^'c balo^ ddo? kha' "bu.i" o+? ngoa`i
cu+?a ho^.i tru+o+`ng Lie^n hie^.p ca'c Ho^.i Khoa ho.c - ky~ thua^.t
TP.HCM: GS Jane Luu. La` "ba`" gia'o su+ ma` GS Jean Tra^`n Thanh Va^n -
gia'm ddo^'c nghie^n cu+'u ta.i Trung ta^m Nghie^n cu+'u khoa ho.c
quo^'c gia Pha'p (CNRS) - dda~ dde^` nghi. to^i ne^n la`m quen, la`
mo^.t trong hai nha` thie^n va(n ho.c dda~ "dde^'m" ddu+o+.c 28 sao
cho^?i lo+'n trong "va`nh ddai" Kuiper (Kuiper belts) trong khu vu+.c
tu+` sao Ha?i vu+o+ng dde^'n sao Die^m vu+o+ng na(m 1992 dda^y u+ ?
Giu+~a ho+n 200 nha` va^.t ly' thie^n va(n va` va^.t ly' ha.t co+ ba?n
no^?i tie^'ng tu+` 25 nu+o+'c dde^'n VN du+. cuo^.c "Ga(.p go+~ VN"
la^`n thu+' II to^? chu+'c ta.i TP.HCM ho^`i a^'y, GS Jane Luu qua?
tha^.t tro^ng ra^'t...nhi'!
Du` sao, na(m a^'y co^ dda~ ddu+o+.c co^ng nha^.n la` gia'o su+ cu?a
khoa thie^n va(n ho.c ta.i DDa.i ho.c Harvard ho+n mo^.t na(m, va` di~
nhie^n la` mo^.t trong so^' i't gia'o su+ tre? nha^'t cu?a tru+o+`ng
dda.i ho.c no^?i tie^'ng na`y o+? My~. Na(m a^'y, la^`n dda^`u tie^n co^
tro+? la.i VN. Te^n Vie^.t cu?a co^: Lu+u Le^. Ha(`ng. Bo^' va` me. co^
la` ngu+o+`i go^'c Nam DDi.nh va` Ha?i Pho`ng, la^.p nghie^.p ta.i Sa`i
Go`n, co' nha` o+? ddu+o+`ng Trie^.u DDa`. Ha(`ng theo bo^' me. ro+`i VN
lu'c 12 tuo^?i, khi ddang la` ho.c sinh Tru+o+`ng Ba'c a'i va`o na(m
1975...
"u+`, ai tha^'y Ha(`ng cu~ng nga.c nhie^n vi` gia'o su+ gi` ma` tre?
qua'!" - co^ cu+o+`i he^'t co+~ ma` co^ng nha^.n (va`...xi' xo'a cho
to^i ca'i to^.i da'm go.i gia'o su+ la` "co^ be' con").
Vi` sao chi. la.i cho.n nga`nh thie^n va(n ho.c? Ha(`ng cu+o+`i: "Trong
ddo+`i, cha('c ai cu~ng nhie^`u la^`n nhi`n le^n tro+`i va`
tha^'y...o^ng tra(ng dde.p. Ha(`ng cu~ng tra('c nghie^.m ro^`i: ddi
ta(cxi, ne^'u ba'c ta`i bie^'t mi`nh la` da^n thie^n va(n thi` dde^`u
thi'ch ho?i chuye^.n, nha^'t la` chuye^.n...sao cho^?i. Du` sao, to^i
dde^'n vo+'i nga`nh na`y cu~ng nga^~u nhie^n tho^i: mo^.t ho^m ti`nh
co+` tha^'y nhie^`u hi`nh ve^` ca'c ha`nh tinh ra^'t dde.p, the^' la`
ddi theo luo^n, ro^`i la^'y ba(`ng tie^'n si~ ta.i Vie^.n Ky~ thua^.t
Massachussett (MIT)".
Theo chi., ngu+o+`i ngoa`i nhi`n va`o thi` tha^'y "cu+' ddu+o+.c ddi du
li.ch hoa`i". Qua? tha^.t, chi? ti'nh rie^ng vo+'i Jane Luu thi` cu+'
hai, ba tha'ng co^ gia'o su+ tre? na`y la.i "ddu+o+.c" ddi mo^.t la^`n.
DDi le^n nu'i, vi` muo^'n nghie^n cu+'u thie^n va(n thi` pha?i le^n
nu'i, ca'i nghe^` na`y no' va^.y. Le^n nu'i nga('m sao: tre^n nu'i Mauna
Kea o+? Hawaii co' to+'i chi'n ki'nh thie^n va(n cao ca^'p. Va` ddi nu'i
Hopkins o+? Arizona. Hay tha^.m chi' qua ca? nu+o+'c Chile^, le^n nu'i
Cerro Tololo. Nhu+ng chi? co' o+? trong nga`nh mo+'i hie^?u ca'i cu+.c
cu?a nhu+~ng chuye^'n ddi a^'y. Chi? ti'nh vo+'i Hawaii, Ha(`ng pha?i
sang ddo' mo^.t na(m ba la^`n, mo^~i la^`n le^n nu'i chu+`ng bo^'n, na(m
dde^m. Do nu'i Mauna Kea cao to+'i 4.000 m, kho^ng khi' tre^n ddo'
loa~ng ho+n so vo+'i be^n du+o+'i, vi` va^.y ddi bo^. hay leo ca^`u
thang cu~ng tha^'y mau me^.t ho+n...
DDe^m dda^`u tie^n me^.t nha^'t do pha?i la`m quen tro+? la.i vo+'i
ddo^. cao, ne^n thu+o+`ng pha?i nghi? dde^? chua^?n bi. cho ca'c dde^m
sau. Mo^~i dde^m quan sa't thu+o+`ng ba('t dda^`u tu+` khoa?ng 17 - 18
gio+` to^'i (mu`a he` thu+o+`ng ba('t dda^`u tre^~ ho+n). Quan sa't,
chu.p a?nh ca'c thie^n the^?, xem ke^'t qua? tre^n ma'y ti'nh. To+'i
khoa?ng 2 gio+` sa'ng thu+o+`ng ta.m nghi? mo^.t la't, dde^? ro^`i sau
ddo' tie^'p tu.c co^ng vie^.c. i't ra la` 7 gio+` sa'ng mo+'i co' the^?
thu xe^'p va`...ngu?. Tre^n Mauna Kea, do ddo^. cao cu?a no' ne^n kho'
ngu? ngon (thie^'u o^xy). Gio?i la('m chi? cho+.p ma('t bo^'n, na(m
tie^'ng la` cu`ng...
Va` chi. "ba^.t mi'": do ddo', theo dduo^?i nghie^n cu+'u thi` cu+.c
la('m, du` kho^ng ai ba('t la`m vie^.c nhie^`u nhu+ng mo^.t tua^`n la`m
vie^.c ca? ba?y nga`y, mo^~i nga`y ta'm tie^'ng va^~n kho^ng ddu?. Mo^~i
na(m chi? co' the^? to+'i tha(m bo^' me. co' hai la^`n va`o di.p Gia'ng
sinh va` he`, ma` dda~ ma^'y Gia'ng sinh ro^`i cu+' pha?i ddem vie^.c
ve^` nha` ma` la`m. Bo^' me. thi` cu+' nha('c...ddi la^'y cho^`ng.
* The^' sinh vie^n co' so+. co^ gia'o su+ tre? kho^ng?
- Cha` ! "Tu.i no'" cu~ng so+. chu+', nha^'t la` khi kho^ng hoa`n tha`nh
ke^' hoa.ch, kho^ng chi.u tu+. nghie^n cu+'u. Nhu+ng cu~ng may la` 90%
sinh vie^n Harvard (nha^'t la` da^n thie^n va(n va` va^.t ly' thie^n
va(n) ddu+o+.c khen la` cha(m chi?, ne^n Ha(`ng cu~ng ddo+~ me^.t. Tuy
va^.y, hai - ba tua^`n la.i gu+?i thu+ ddie^.n tu+? (e-mail) cho "tu.i
no'" dde^? ba('t pha?i vie^'t, pha?i lie^n la.c va` ba'o ca'o ke^'t qua?
vo+'i gia'o su+ chu+' !
* Quan nie^.m cu?a chi. ve^` lao ddo^.ng la` nhu+ the^' na`o? Ne^'u co'
lo+`i khuye^n vo+'i ca'c ba.n tre? VN, chi. se~ no'i gi`?
- Ha(`ng thi'ch co' vie^.c la`m to^'t, ha^'p da^~n, va`...kho^ng bao
gio+` xong, muo^'n la`m gi` la` la`m ddu+o+.c (ne^'u mi`nh co' ba.n
trai, anh a^'y pha?i hie^?u la`m vie^.c o+? dda.i ho.c la` pha?i nhu+
va^.y). Ne^'u ddu+o+.c co' mo^.t lo+`i ta^m su+. vo+'i ca'c ba.n tre?,
Ha(`ng chi? no'i the^' na`y: khi dda~ u+o+'c muo^'n ddie^`u gi` thi`
ddu+`ng so+., vi` dda~ so+. se~ kho^ng da'm la`m ba^'t cu+' thu+' gi` !
Hu+~u Thie^.n