Ba'o Te^'t VN: La`ng tranh DDo^ng Ho^`

[AnHai Doan <anhai@cs.washington.edu>]

  La`ng tranh DDo^ng Ho^`
  
   DDa~ tu+` la^u, nhu+~ng bu+'c tranh da^n gian lu+`ng danh, nhu+: Hu+'ng du+`a, DDa'nh
   ghen, DDa^'u va^.t, lo+.n na'i, DDa'm cu+o+'i chuo^.t, Cha(n tra^u, Na`ng kie^`u... dda~ to^n
   vinh cho mo^.t vu`ng que^ nghe`o, ddo' la` la`ng DDo^ng Ho^`. Ngu+o+`i ta la^'y te^n la`ng
   dde^? go.i chung cho nhu+~ng bu+'c tranh ddu+o+.c ca'c nghe^. nha^n trong la`ng sa'ng
   ta.o ne^n. Nhu+~ng bu+'c tranh DDo^ng Ho^` ba^'t hu? dda~ co' ma(.t o+? ca'c ba?o ta`ng nghe^.
   thua^.t sang tro.ng cu?a Pha'p (Louvre), cu?a Anh (British), Trung Quo^'c (Ba('c
   Kinh), Nha^.t (Tokyo)...
   
   Xu+a, ngu+o+`i la`ng DDo^ng Ho^` sa?n xua^'t tranh, tu+'c la` in, ro^`i ddu+a tranh ra
   kinh ky` ba'n cu~ng chi? thu ddu+o+.c nhu+~ng mo'n tie^`n co`m, ddu? a(n la` to^'t. Mo^~i
   the^' he^. ngu+o+`i la`ng chi? co' mo^.t so^' ngu+o+`i ye^u nghe^` dde^'n mu+'c so^'ng tha^.t ta(`n
   tie^.n dde^? gom go'p chu't tie^`n chi va`o vie^.c sa'ng ta'c ba?n kha('c mo+'i. May
   thay, nho+` so^' i't ngu+o+`i na`y cu?a DDo^ng Ho^`, ma` mo^~i the^' he^. dda~ co' the^m nghe^.
   nha^n mo+'i, co' the^m ta'c pha^?m mo+'i bo^? xung va`o kho ta`ng tranh DDo^ng Ho^`, ddo+n
   cu+? nhu+: Ha't a? dda`o; Che'n thu`, che'n ta.c; Le^n ddo^`ng; Xe tay, DDa^`m ma(.c va'y;
   Ho.c va^`n; Thi ddua sa?n xua^'t v.v...
   
   Ca'ch dda^y mu+o+`i la(m, hai mu+o+i na(m, la` tho+`i ngu+o+`i ta ddi lu`ng mua ca'c ba?n
   tranh DDo^ng Ho^` dde^? mang ddi nu+o+'c ngoa`i, mo^~i tranh co' the^? ddo^?i ddu+o+.c chie^'c
   ddo^`ng ho^` ddeo tay, hoa(.c chie^'c xe dda.p. Va` ngay ca? tho+`i ddie^?m ddo', la`ng DDo^ng
   Ho^` va^~n nghe`o. May sao, ngay ca? tho+`i ky` nghe`o xo+ nghe`o xa'c, la`ng DDo^ng
   Ho^` va^~n co' nhu+~ng nghe^. nha^n da'm so^'ng co`n vo+'i truye^`n tho^'ng la`ng tranh.
   Da'm so^'ng va^.y, cu~ng la` mo^.t pha^?m cha^'t co' tu+` xa xu+a o+? ngu+o+`i la`ng na`y.
   
   Theo mo^.t so^' thu+ ti.ch cu~, la`ng DDo^ng Ho^` xu+a na(`m trong vu`ng dda^'t co^? Luy
   La^u, ra^'t nghe`o va` ra^'t i't ngu+o+`i. Ho^`i ddo', ca? la`ng co' khoa?ng 15 ho^. vo+'i
   chu+`ng 50 sua^'t ddinh, ta^'t tha?y dde^`u nha` tranh va'ch dda^'t. Ca'c cu. bo^ la~o
   trong la`ng go.i te^n la`ng la` Ma'i, la` y' mong co' ddu+o+.c su+. sinh so^i, hu+ng
   vu+o+.ng. Va^.y nhu+ng, cu~ng theo thu+ ti.ch cu~, sang the^' ky? XIX, da^n ca'c xu+'
   Thanh Ho'a, Ninh Bi`nh, Nam Ha`, Ha?i Hu+ng dde^'n la`ng Ma'i, tha^'y dda^'t ba~i
   ro^.ng, dda~ cho.n dda^y la`m no+i ngu. cu+. La`ng ddo^ng da^`n le^n, ne^n ca'c cu. ghe'p
   chu+~ ddo^ng va`o te^n la`ng, va^.y ma` tha`nh la`ng DDo^ng Ma'i. Bo+?i nghe^` tranh du`ng
   dde^'n ho^`, la` thu+' keo ma`u, ddo^`ng tho+`i la` cha^'t ddi.nh ma`u sa('c, ne^n ca'c cu. la.i
   mo^.t la^`n nu+~a ddo^?i te^n la`ng tha`nh DDo^ng Ho^`.
   
   DDa~ tha`nh truye^`n tho^'ng, ho^.i la`ng mu`a Xua^n mo+? o+? sa^n ddi`nh ga('n lie^`n vo+'i
   cho+. tranh. DDa^y la` di.p dde^? nha` nha` ddem tranh dde^'n thi ta`i, vu+`a ba`y tranh
   ba'n vo+'i gia' ddo^.c ba?n. Ho^.i mo+?, gia'p na`o trong la`ng ddu+o+.c cha^'m la` nha^'t ba?n
   (tranh ha.ng nha^'t), thi` ca? ho. a(n mu+`ng suo^'t ky` ho^.i...
   
   Vie^.c che^' ta'c tranh DDo^ng Ho^`, ngoa`i nhu+~ng ky~ thua^.t kha('c, in thu+o+`ng ti`nh,
   co`n mo^.t so^' bi' quye^'t o+? ca'c kha^u che^' ma`u, ddo^` ma`u, ha~m ma`u. Ma`u trong va`
   tra^`m ma't cu?a DDo^ng Ho^` ddu+o+.c che^' tu+` la' che` tu+o+i, ro+m ne^'p, gia`nh gia`nh,
   son, va?y gi? ddo^`ng (o^xuyt ddo^`ng), la' tre... Ngu+o+`i nghe^. nha^n DDo^ng Ho^` pha?i
   ho.c ho?i ra^'t nhie^`u dde^? co' the^? bie^'t che^' ma`u, bie^'t ke ba?n in, bie^'t cho.n
   ddie^.p, phu? ddie^.p sao cho ta.o ddu+o+.c va^n ddie^.p, so'ng dde.p. Va` nu+~a, ho. pha?i co'
   kha? na(ng sa'ng ta'c tranh, ve~ dde.p, kha('c ddu+o+.c ca'c ba?n go^~ theo tu+`ng ma`u
   tre^n mo^.t bo^' cu.c...
   
   La`ng nghe^` DDo^ng Ho^` tu+` xa xu+a dda~ co' nhu+~ng lie^n ke^'t co^ng vie^.c vo+'i nhie^`u
   la`ng que^ kha'c. Ho. dde^'n vo+'i ca'c la`ng vu`ng cu+?a so^ng Tha'i Bi`nh, la`ng bie^?n
   Qua?ng Ninh dde^? mua vo? trai, vo? so` ve^` nghie^`n vu.n la`m cha^'t o'ng a'nh sa('c
   ddie^.p ne^`n tranh; dde^'n vo+'i la`ng DDo^'ng Cao (Ba('c Ninh) dde^? co' ddu+o+.c thu+' gia^'y
   do' seo vo+'i ky~ thua^.t dda(.c bie^.t; la`ng Bu+o+?i, la`ng Ye^n Tha'i (Ha` No^.i) thu+o+`ng
   seo loa.i gia^'y do' co' kho^? da`i ca^'p cho DDo^ng Ho^` du`ng in ca'c bo^. tranh tu+'
   bi`nh. Nhu+~ng ro+m ne^'p, gia`nh gia`nh, la' che`... DDo^ng Ho^` mua chuye^n cu?a mo^.t
   so^' la`ng la^n ca^.n, la`m nguye^n lie^.u che^' ma`u.
   
   Theo tho+`i gian, quy tri`nh che^' ta'c tranh DDo^ng Ho^` dda~ ddu+o+.c pha^n co^ng ho+.p
   ly' cho tu+` tre? em dde^'n ngu+o+`i gia`, dde^? co' the^? la`m ma` nhu+ cho+i. (Rie^ng
   nhu+~ng ngu+o+`i su+'c vo'c kho?e ma.nh thi` pha?i dda?m nhie^.m vie^.c ddo^`ng a'ng). Tre?
   em ddu+o+.c giao la`m ca'c vie^.c dda'nh ma`u, que't ddie^.p, pho+i tranh, co' the^? thi`
   ca(n ke ba?n in. Ngu+o+`i gia` thi` ddo^'t ro+m, u? la' chie^'t ma`u, cho dde^'n vie^.c
   pha^n bo^. ba?n in, du`ng bu't cha^'m su+?a ca'c tranh in chu+a ky~... Nhu+~ng vie^.c
   kho' ve^` ky~ thua^.t va` co' ti'nh sa'ng ta.o thi` do ngu+o+`i gio?i dda?m ddu+o+ng, la`m
   trong xu+o+?ng rie^ng dde^? giu+~ bi' quye^'t nha` nghe^`.
   
   Tranh DDo^ng Ho^` truye^`n tho^'ng ddu+o+.c in ba(`ng 5 ma`u ho`a sa('c, cu~ng la` 5 la^`n
   che^' ba?n. Khi in, da^.p ba?n ma`u nha.t tru+o+'c, ma`u dda^.m sau. DDo^. le^.ch ca'c ba?n
   ma`u ca`ng i't thi` cha^'t lu+o+.ng tranh ca`ng cao. Kha^u cuo^'i cu`ng la` cha^'m su+?a
   bu+'c tranh, go.i la` ddo^` tranh.
   
   Ve^` DDo^ng Ho^` mo+'i tha^'y la`ng nghe^` na`y co' tie^`m a^?n nhie^`u ngo'n nghe^` sa^u sa,
   ddang cho+` co+ ho^.i kha? di~ dde^? pha't huy. Ga^`n dda^y, ca'c lie^n ke^'t ho+.p ta'c,
   nhu+~ng ho^.i cho+., mo^.t so^' ca^u la.c bo^. dda~ quan ta^m thie^'t thu+.c dde^'n ngu+o+`i la`ng
   DDo^ng Ho^`, ta.o ddie^`u kie^.n cho da^n DDo^ng Ho^` ba`y tranh trie^?n la~m, mo+? ra co+
   ho^.i tie^u thu. sa?n pha^?m cho DDo^ng Ho^`. Nhu+~ng nghe^. nha^n cu?a DDo^ng Ho^` ho^m nay
   va` mo.i ngu+o+`i da^n DDo^ng Ho^` ddang mong muo^'n ra^'t nhie^`u ve^` mo^.t va^.n ho^.i dde^?
   la`ng tranh cu?a mi`nh ddu+o+.c ho`a ddo^`ng vo+'i nhu+~ng la`ng nghe^. thua^.t trong nu+o+'c
   va` Quo^'c te^', go'p pha^`n dda'ng ke^? va`o kho ta`ng va(n ho'a truye^`n tho^'ng cu?a da^n
   to^.c Vie^.t Nam.
   
   Lu+u Anh