Ngu+o+`i du+.ng le^~ dda`i tuye^n ngo^n ddo^.c la^.p (cu?a Phu`ng Qua'n)

["Nguyen Tien Zung" <tienzung@darboux.math.univ-montp2.fr>]

(dda?o qua vnforum tha^'y ba`i na`y (dda~ dda(ng tre^n
ba'o Va(n Nghe^. o+? VN?), post la.i cho mo.i ngu+o+`i xem. enjoy)	


     Nhu+~ng nga`y cuo^'i na(m, ti`m tha(m ngu+o+`i du+.ng le^~
               dda`i Tuye^n ngo^n ddo^c la^.p 2/9/1945

                                                Phu`ng Qua'n

Da. thu+a gia'o su+ tie^'n si~ DDi`nh Quang, Thu+' tru+o+?ng Bo^. Va(n
Ho'a Tho^ng Tin, cu`ng ddo^.c gia? tua^`n ba'o Va(n Nghe^..

Mo+'i dda^y to^i ddu+o+.c ddo.c ba`i ddie^'u va(n dda^`y trang tro.ng
va` xu'c ddo^.ng cu?a gia'o su+ dda(ng tre^n tua^`n ba'o Va(n Nghe^.,
ddo.c ta.i tang le^~ cu?a nha` ddie^.n a?nh la~o tha`nh Pha.m Va(n
Khoa\. Trong ba`i ddie^'u va(n co' mo^.t chi tie^'t ve^` tha`nh ti'ch
hoa.t ddo^.ng cu?a nha` ddie^.n a?nh qua' co^' ma` to^i dda(.c bie^.t
quan ta^m: "... ro^`i la.i chi'nh tay anh (Pha.m Va(n Khoa) du+.ng
bu.c, ke^'t hoa cho le^~ dda`i Tuye^n Ngo^n DDo^.c La^.p, chi? trong
mo^.t nga`y dde^m vo^.i va~."

Thu+a gia'o su+ tie^'n si~ DDi`nh Quang, qua lo+`i ddie^'u va(n, to^i
co' ca?m tu+o+?ng vie^.c du+.ng le^~ dda`i DDo^.c la^.p 2/9/1945 ga^`n
gio^'ng vie^.c du+.ng mo^.t ca'i cho`i tho^ng tin hoa(.c mo^.t ca'i
sa^n kha^'u ngoa`i tro+`i...

Nha^n su+. vie^.c na`y to^i muo^'n ke^? ha^`u gia'o su+ va` ddo^.c
gia? tua^`n ba'o VN mo^.t ca^u chuye^.n, mu.c ddi'ch la` dde^? mua vui
va`o di.p dda^`u xua^n na(m Da^.u, na(m tru`ng phu`ng vo+'i na(m xa?y
ra su+. kie^.n ma` to^i sa('p ke^? dda^y, na(m A^'t Da^.u 1945.

Ho.c theo ca'ch no'i cu?a thi ha`o Nguye^~n Du: "Mua vui cu~ng
ddu+o+.c mo^.t va`i tro^'ng canh."

To^i la` ngu+o+`i vie^'t va(n nhu+ng la.i dda(.c bie^.t sai me^ nghe^.
thua^.t kie^'n tru'c..  DDa^`u na(m 1990, nha^n DDa.i ho^.i Kie^'n
Tru'c Su+ Toa`n Quo^'c, to^i co' go+?i dde^'n mo^.t bu+'c ddie^.n va(n
300 chu+~, cha`o mu+`ng dda.i ho^.i\.  Mo+? dda^`u bu+'c ddie^.n va(n,
to^i vie^'t: "Ne^'u dda^'t nu+o+'c xa^y du+.ng mo^.t dde^`n dda`i
nghe^. thua^.t, to^i xin ddu+o+.c la`m thu? tu+`.  Nga`y le^~ ho^.i,
to^i xin ddu+o+.c tra?i chie^'u dde^? va(n nghe^. si~ ngo^`i\.
Chie^'u mo^.t, to^i da`nh rie^ng cho ca'c kie^'n tru'c su+, vi` ca'c
anh chi. la` nhu+~ng ngu+o+`i tru+o+'c tie^n ddem la.i vinh quang,
nie^`m tu+. ha`o hoa(.c la`m nhu.c cho xu+' so+?, ba(`ng chi'nh ca'c
ta'c pha^?m kie^'n tru'c cu?a mi`nh."

To^i co' mo^.t su+u ta^.p nho nho? hi`nh chu.p ca'c co^ng tri`nh
kie^'n tru'c co^? kim cu?a the^' gio+'i ma` to^i say me^, ca?m phu.c.
Be^n ca.nh nhu+~ng Kim Tu+. Tha'p, Va.n Ly' Tru+o+`ng Tha`nh, dde^`n
a^.ng-Ko, chu`a Va`ng Mie^'n -DDie^.n, Co^' Cung, Tha'p E'p-phen,
Kha?i Hoa`n Mo^n... to^i co' chu+`ng va`i chu.c ta^'m hi`nh ca('t ra
tu+` ca'c ba'o nhu+ Nha^n Da^n, Qua^n DDo^.i, Lao DDo^.ng, Ha` No^.i
Mo+'i\... chu.p ca?nh Le^~ DDa`i DDo^.c La^.p va` to^?ng the^? vu+o+`n
hoa Ba DDi`nh trong nga`y 2/9/1945.  Mo^~i la^`n nga('m nhi`n ca'i
co^ng tri`nh kie^'n tru'c mo?ng manh, ddu+o+.c xa^y du+.ng ba(`ng
go^~, va'n, ddinh, va?i, ddu+o+.c thie^'t ke^' va` thi co^ng trong
vo`ng 48 tie^'ng ddo^`ng ho^` -- ne^'u cha^.m la.i mo^.t gio+` thi`
ho?ng -- ro^`i sau ddo' bie^'n ma^'t kho?i ma(.t dda^'t nhu+ mo^.t
la^`u dda`i trong co^? ti'ch, ca(.p ma('t mo+` ddu.c cu?a ngu+o+`i
li'nh gia` to^i, bao gio+` cu~ng cay le^..  Lo`ng to^i da^ng tra`o
bie^'t bao nie^`m ca?m xu'c va` suy tu+o+?ng mie^ n man...ve^` To^?
Quo^'c va` Nha^n Da^n, ve^` Ca'ch Ma.ng va` Kho+?i Nghi~a, ve^` ma'u
xu+o+ng cu?a lo+'p lo+'p anh hu`ng ha`o kie^.t dda~ tha^'m dda^~m
kha('p giang so+n, ke^? tu+` khi tre^n ma(.t dda^'t xu+' so+? VN
xua^'t hie^.n co^ng tri`nh kie^'n tru'c mo?ng manh na`y\. No' bie^'n
kho?i ma(.t dda^'t, nhu+ng ta^`m vo'c, hi`nh da'ng cu`ng vo+'i to^?ng
the^? kie^'n tru'c cu?a no' dda~ ta.c kha('c ddo+`i ddo+`i va`o ky'
u+'c cu?a ca? da^n to^.c.

Ba DDi`nh na('ng thu va`ng ru+.c ro+~, mo^.t bie^?n ngu+o+`i vu+`a
bu+o+'c tu+` dde^m da`i tra(m na(m no^ le^. ra bi`nh minh DDo^.c La^.p
Tu+. Do, co+` hoa trong tay va` ca^u ha't tre^n mo^i\... Ngu+o+`i
hie^.p si~ vi~ dda.i cu?a nha^n da^n cu`ng kho^? va` 2 trie^.u
ngu+o+`i che^'t ddo'i, bu+o+'c va`o tuo^?i 55, ra^u dden, ma('t sa'ng,
le^~ phu.c kaki, ddu+'ng tre^n Le^ dda`i, mo+? dda^`u ba?n Tuye^n
Ngo^n DDo^.c La^.p ba^'t hu?: "Mo.i ngu+o+`i sinh ra dde^`u bi`nh
dda(?ng", va` giu+~a chu+`ng:" To^i no'i ddo^`ng ba`o nghe ro~
kho^ng?".

Ai co' the^? ta'i ta.o co^ng tri`nh kie^'n tru'c Le^~ DDa`i DDo^.c
La^.p cu`ng vo+'i to^?ng the^? ky` vi~ ddo'?  Kho^ng mo^.t ai!  Ke^?
ca? tha'nh tha^`n...Theo ngu y' cu?a to^i, le^~ dda`i DDo^.c La^.p la`
mo^.t ca'i co^.t mo^'c giu+~a dde^m da`i mo^.t tra(m na(m no^ le^. va`
bi`nh minh DDo^.c la^.p Tu+. do cu?a ca? da^n to^.c.  Ke^? tu+` khi
tre^n ma(.t co? na('ng Ba DDi`nh mo.c le^n ca'i co^.t mo^'c go^~ na`y,
so^' pha^.n cu?a ca? da^n to^.c thay ddo^?i, va` so^' pha^.n nho? be',
he`n mo.n cu?a ba?n tha^n to^i cu~ng thay ddo^?i\.  Tu+` mo^.t ddu+'a
tre? cha(n tra^u mu` chu+~ o+? mo^.t la`ng que^ bu`n la^`y so?i dda'
o+? ti't ta('p mie^`n Trung, tro+? tha`nh mo^.t nha` va(n... Cu~ng
ba('t dda^`u tu+` ca'i co^.t mo^'c kie^'n tru'c mo?ng manh na`y, ca?
da^n to^.c xua^'t pha't bu+o+'c va`o cuo^.c tru+o+`ng chinh sa'ng
la'ng nha^'t, la^u da`i nha^'t va` du+~ do^.i nha^'t cu?a the^' ky?,
vo+'i ga'nh na(.ng li.ch su+? tre^n vai "Ta vi` ta ba chu.c trie^.u
ngu+o+`i -- Cu~ng vi` ba nga`n t rie^.u tre^n ddo+`i" (Tho+ To^'
Hu+~u).

Nga('m nhi`n mo^.t co^ng tri`nh kie^'n tru'c nhu+ va^.y, nhu+~ng
ngu+o+`i li'nh gia` da~i da^`u chie^'n tra^.n chu'ng to^i, la`m sao
kho^ng u+'a le^. tu+. ha`o\?

Va^.y ai la` ta'c gia? cu. the^? co^ng tri`nh kie^'n tru'c le^~ dda`i
DDo^.c La^.p?  Tu+` ma^'y chu.c na(m nay, to^i luo^n luo^n bi. tho^i
thu'c bo+?i nie^`m mong u+o+'c ti`m hie^?u cho ro~.  Nhu+ng ro^`i ca'i
kho' bo' ca'i kho^n, va` trong ddie^`u kie^.n va` hoa`n ca?nh tra('c
tro+? cu?a ddo+`i mi`nh, to^i kho^ng sao thu+.c hie^.n no^?i nie^`m
mong u+o+'c ddo'.



The^' ro^`i ca'ch dda^y 3 na(m, to^i ddu+o+.c mo^.t ngu+o+`i ba.n,
mo^.t nha` su+? ho.c ta(.ng to^i nhu+~ng ba?ng sao chu.p nhu+~ng tu+
lie^.u co' lie^n quan dde^'n su+. kie^.n li.ch su+? 2/9/1945 anh vu+`a
ti`m tha^'y trong Thu+ vie^.n quo^'c gia, Thu+ vie^.n ba?o ta`n li.ch
su+?, Vie^.n Su+? Ho.c, Vie^.n Khoa Ho.c Xa~ Ho^.i VN va` kho Lu+u
Tru+~ Quo^'c Gia\.  Trong so^' nhu+~ng ba?n sao chu.p, co' ma^'y tu+
lie^.u to^i dda(.c bie^.t chu' y'.  Thu+ cu?a Bo^. Tuye^n Truye^`n co'
tie^u dde^` "Vie^.t Nam Da^n Chu? Co^.ng Hoa`" dde^` nga`y 31/8/1945
go+?i thi. tru+o+?ng Ha` No^.i, ve^` vie^.c to^? chu+'c "Nga`y DDo^.c
La^.p" (DDa^y la` ba?n chi'nh ddu+o+.c dda'nh ma'y ba(`ng gia^'y than
dden tre^n gia^'y tra('ng, kho^? ro^.ng 130x219 mm, ddo'ng da^'u tro`n
vo+'i do`ng chu+~: Nga`y DDo^.c La^.p, va` Chi'nh Phu? Co^.ng Ho`a
Da^n Chu?) vo`ng quanh con da^'u, mo^.t ngo^i sao na(m ca'nh o+?
giu+~a, no^?i le^n do`ng chu+~ "Ban To^? Chu+'c").  No^.i dung thu+:

"Ki'nh go+?i o^ng Thi. Tru+o+?ng Ha` No^.i

"Bo^. Tuye^n Truye^`n cu?a Chi'nh Phu? La^m Tho+`i se~ to^? chu+'c
nga`y 2/9/1945 mo^.t "Nga`y DDo^.c La^.p".

"Muo^'n cho nga`y a^'y co' mo^.t ti'nh ca'ch thie^ng lie^ng, Ban To^?
Chu+'c chu'ng to^i ye^u ca^`u Nga`i ha. li.nh cho ca'c chu`a chie^`n,
nha` to+` pha?i cho mo+? cu+?a, que't tu+o+'c sa.ch se~, va` ddo^'t
tra^`m hu+o+ng suo^'t nga`y ho^m a^'y dde^? mu+`ng Nga`y DDo^.c La^.p.

"Ki'nh thu+ "Nguye^~n Hu+~u DDang

Mo^.t thu+ kha'c cu?a Ban To^? Chu+'c "Nga`y DDo^.c La^.p" thuo^.c
Bo^. Tho^ng Tin va` Tuye^n Truye^`n, dde^` nga`y 31/8/1945, hi`nh
thu+'c va` con da^'u gio^'ng nhu+ tre^n.  No^.i dung thu+:

"Ki'nh go+?i o^ng Thi. Tru+o+?ng Ha` No^.i

"Nha^n "Nga`y DDo^.c La^.p", chu'ng to^i ye^u ca^`u Nga`i cho treo
co+` o+? vu+o+`n hoa Ba DDi`nh va` hai be^n nhu+~ng pho^' la^n ca^.n.

"Co`n ve^` le^~ cha`o quo^'c ky`, chu'ng to^i nho+` Nga`i cho su+~a
soa.n cho chu'ng to^i mo^.t chie^'c co^.t cao 12 thu+o+'c Ta^y ddu?
ca? gia^y va` ba'nh xe (poulie); se~ co' chi? thi. ve^` cho^~ du+.ng
co^.t cho phu to`a Thi. Chi'nh.

"Ki'nh thu+ "Nguye^~n Hu+~u DDang

Mo^.t bu+'c thu+ kha'c, hi`nh thu+'c, tie^u dde^` va` con da^'u
gio^'ng 2 bu+'c thu+ tre^n, vo+'i no^.i dung:

"Ki'nh go+?i o^ng Thi. Tru+o+?ng Ha` No^.i

"Muo^'n cho "Nga`y DDo^.c La^.p" to^? chu+'c va`o nga`y 2/9/1945 to+'i
dda^y ddu+o+.c hoa`n ha?o, chu'ng to^i ye^u ca^`u Nga`i tho^ng ba'o
ngay cho ca'c pho^' tru+o+?ng dde^? ca'c o^ng a^'y ba'o tin cho ca'c
nha` trong khu vu+.c mi`nh bie^'t ra(`ng cu. na`o trong nam gio+'i hay
nu+~ gio+'i muo^'n ddi du+. le^~ a^'y se~ dde^'n ho.p o+? Ho^.i qua'n
Ho^.i Khai Tri' ho^`i 13 gio+` tru+o+'c khi ddi le^n vu+o+`n hoa sau
So+? Ta`i Chi'nh.

Sau khi ddo.c ky~ nhu+~ng tu+ lie^.u tre^n, to^i suy lua^.n o^ng
Nguye^~n Hu+~u DDang la` tru+o+?ng ban to^? chu+'c nga`y DDo^.c La^.p,
va^.y cha('c cha('n o^ng pha?i bie^'t ai la` ta'c gia? cu?a co^ng
tri`nh kie^'n tru'c Le^~ dda`i\.  Ca^`n pha?i ti`m ga(.p o^ng ta dde^?
ho?i cho ra\.

Anh Nguye^~n Hu+~u DDang thi` to^i ddu+o+.c bie^'t ma(.t tu+` ma^'y
chu.c na(m tru+o+'c, nhu+ng ra^'t i't khi ddu+o+.c chuye^.n tro` vo+'i
anh...Nguye^~n Hu+~u DDang, ngu+o+`i dda~ tham gia ca'ch ma.ng tu+`
khi to^i co`n chu+a sanh, nha` hoa.t ddo^.ng ba'o chi' co^ng khai cu?a
DDa?ng cu`ng tho+`i vo+'i Tru+o+`ng Chinh, Tra^`n Huy Lie^.u, mo^.t
trong nhu+~ng ngu+o+`i to^? chu+'c va` la~nh dda.o chu? cho^'t cu?a
Ho^.i Truye^`n Ba' chu+~ Quo^'c ngu+~ cu`ng tho+`i vo+'i Phan Thanh,
cu. Nguye^~n Va(n To^'.  Mo^.t trong nhu+~ng ngu+o+`i sa'ng la^.p va`
to^? chu+'c Ho^.i Va(n Hoa' Cu+'u Quo^'c cu`ng vo+'i Nguye^~n Huy
Tu+o+?ng, Nguye^~n DDi`nh Thi, ngu+o+`i ddu+o+.c cu+? ddi du+. dda.i
ho^.i Ta^n Tra`o va` ddu+'ng te^n trong danh sa'ch chi'nh phu? Ca'ch
Ma.ng La^m Tho+`i\.  Va` cuo^'i cu`ng la` tru+o+?ng ban to^? chu+'c
nga`y DDa.i le^~ cu?a dda^'t nu+o+'c: 2/9/1945.

Ca'ch dda^y khoa?ng 15 na(m, anh tu+` cao nguye^n Ha` Giang tro+?
ve^`, ta' tu'c ta.i que^ nha`.  Ha(`ng na(m va`o di.p gia'p Te^'t la.i
tha^'y anh dda'o le^n Ha` No^.i tre^n chie^'c xe dda.p thie^'u nhi
Lie^n-xo^ (cu~).  Anh mang dde^'n cho ma^'y ba.n cu~ mo^~i ngu+o+`i
mo^.t ca^n ga.o ne^'p.  Mo^.t la^`n to^i cu~ng ddu+o+.c anh cho mo^.t
ca^n.  To^i ca?m ddo^.ng va` nga.c nhie^n ho?i anh:

- Anh kie^'m dda^u ra ga.o ne^'p ma` cho chu'ng em the^'?

Anh cu+o+`i:

- Mi`nh so^'ng o+? no^ng tho^n cu~ng phong lu+u ra phe^'t.  Kho^ng
nhu+~ng co' ga.o ne^'p bie^'u ba.n la.i co' ca? tho'c va` ro+m cho
no^ng da^n vay\.

- Hie^.n nay anh ddang la`m gi` du+o+'i ddo'?

- Mi`nh nghie^n cu+'u La~o Trang va` di.ch la.i cuo^'n Li.ch Su+?
DDa?ng CS Lie^n-xo^ qua ba?n tie^'ng Pha'p.  DDo^'i chie^'u, tha^'y
ba?n di.ch dda~ in sai nhie^`u qua'.

2 na(m tro+? la.i dda^y kho^ng tha^'y anh le^n Ha` No^.i nu+~a\.
Ma^'y anh em quen cu~ chu'ng to^i lo la('ng ho?i nhau: "Kho^ng bie^'t
anh DDang co' ga(.p chuye^.n gi` tra('c tro+? du+o+'i ddo'?"

No^~i lo la('ng na`y thu+o+`ng xuye^n a'm a?nh to^i\.  Nha^n the^?
muo^'n ti`m hie^?u ve^` co^ng tri`nh Le^~ DDa`i DDo^.c La^.p, na(m
ddo' to^i nha^'t quye^'t pha?i ve^` que^ tha(m anh, ma(.c da^`u dda~
ga^`n gia'p Te^'t.  To^i no'i kho' vo+'i vo+.:

Em bo+'t cho anh mo^.t pha^`n lu+o+ng hu+u tha'ng na`y (vo+. cu?a
Phu`ng Qua'n co`n ddu+o+.c ddi da.y ho.c va` co' lu+o+ng hu+u tri'),
la^'y ta`u xe, a(n ddu+o+`ng, ve^` Tha'i Bi`nh ti`m tha(m anh DDang...

- Nhu+ng te^'t nha^'t dde^'n no+i ro^`i, cho+` ra gie^ng anh ddi co'
ddu+o+.c kho^ng?

- Anh bo^~ng nhie^n tha^'y no'ng ruo^.t qua'...ddo+.i dde^'n ra gie^ng
e cha^.m ma^'t.  Anh DDang dda~ ga^`n tuo^?i 80, ma` la.i mo^.t tha^n
mo^.t mi`nh...

- Anh co' ddi.a chi? cu?a anh DDang kho^ng?

- Anh chi? bie^'t anh DDang o+? Tha'i Bi`nh ro^.ng me^nh mo^ng vo+'i 2
trie^.u da^n, kho^ng co' ddi.a chi? cu. the^? la`m sao anh ti`m
ddu+o+.c?

- Tro+`i dda^'t!  Mo^.t ngu+o+`i nhu+ anh Nguye^~n Hu+~u DDang thi`
anh tin ra(`ng ve^` du+o+'i ddo' ho?i ddu+'a con ni't no' cu~ng
bie^'t.

Vo+. to^i dda`nh trao cho to^i mo^.t nu+?a so^' tie^`n lu+o+ng hu+u
tha'ng cuo^'i na(m vu+`a li~nh, vo+'i ve? ma(.t nha^~n nhi.n cu?a
ngu+o+`i vo+. pha?i trao mo^.t nu+?a sa?n nghie^.p cho cho^`ng tie^u
hoang va`o vie^.c kho^ng dda^u!  To^i nhe't vo^.i ma^'y to+` gia^'y
ba.c va`o tu'i, nha?y le^n xe dda.p, ca('m dda^`u cha.y tha(?ng ra ga
vi` so+. vo+. thay ddo^?i y' kie^'n.

Vu+`a ddi ta`u, vu+`a o^-to^, xe dda.p, sa'ng 26 Te^'t to^i co' ma(.t
o+? thi. xa~ Tha'i Bi`nh.  DDe^? ddo+~ bo+'t thi` gio+` ti`m kie^'m,
to^i ho?i ddu+o+`ng dde^'n So+? Va(n Ho'a va` Ho^.i Va(n Nghe^. ti?nh,
ho?i ddi.a chi? cu?a anh.  To^i thu+.c su+. nga.c nhie^n khi tha^'y
nhie^`u anh chi. em ca'n bo^. o+? 2 co+ quan na`y kho^ng bie^'t NHD
la` ai\.  Co' va`i ngu+o+`i bie^'t nhu+ng la.i ra^'t lo+ mo+.  "Hi`nh
nhu+ o^ng ta o+? Quy`nh Phu., Kie^'n Xu+o+ng hay Tie^`n Ha?i gi`
ddo'."  O+? Ho^.i Va(n Nghe^. Ti?nh to^i la`m quen ddu+o+.c vo+'i
mo^.t nha` tho+ tre?.  Khi bie^'t ro~ y' ddi.nh cu?a to^i, anh ha(ng
ha'i no'i:

- Cha'u se~ ddu+a chu' ra ca'i qua'n thi.t cho' no^?i tie^'ng, o+?
ddo' thu+o+`ng co' ma^'y anh ca'n bo^. ve^` hu+u tra.c tuo^?i chu' lui
to+'i, ho?i the^' na`o cu~ng co' ngu+o+`i bie^'t.

To^i theo anh ba.n tho+ tre? ra qua'n thi.t cho', va` pha?i ca('n
ra(ng la.i vi` so^' tie^`ng co`m co~i trong tu'i, go.i mo^.t ddi~a
thi.t luo^.c va` 2 che'n ru+o+.u cho pha?i phe'p.  DDo+.i chu+`ng
nu+?a tie^'ng, co' mo^.t ngu+o+`i dda~ ddu+'ng tuo^?i dde^? chie^'c xe
"cu'p" tru+o+'c cu+?a, ddi va`o qua'n.  Nha` tho+ tre? ddu+'ng ba^.t
da^.y, no' khe~ vo+'i to^i:

- O^ng na`y o+? co+ quan an ninh ti?nh, ho?i cha('c o^ng ta bie^'t.

To^i vo^.i ni'u tay anh ta la.i, da(.n nho?:

- Ca^.u nho+' ddu+`ng gio+'i thie^.u mi`nh la` ai, se~ ra'ch vie^.c.

- Bie^'t ro^`i, bie^'t ro^`i, chu' kho^ng pha?i da(.n.

Anh ba.n tre? ddi dde^'n ga(.p o^ng ta, no'i ca'i gi` ddo' va` chi?
tay ve^` phi'a to^i\.  Anh ca'n bo^. an ninh tu+o+i cu+o+`i ba('t tay
to^i, ngo^`i ddo^'i die^.n va` nie^`m no+? ho?i:

- Xin lo^~i cu., na(m nay cu. ddu+o+.c hu+o+?ng tho. bao nhie^u tuo^?i
ro^`i a.?

To^i ddoa'n cha('c anh ta tha^'y to^i a(n va^.n nhe^'ch nha'c - a'o
qua^`n ba` ba na^u, cha^n de'p lo^'p, ra^u to'c ba.c tra('ng, ne^n
ho?i va^.y\. To^i lie^`n no'i phu+'a le^n:

- Ca'm o+n ddo^`ng chi' - to^i cu+o+`i - cu~ng tha^'t tha^.p co^? lai
hi ro^`i ddo^`ng chi' a..

- Tru+o+'c ddo' cu. co' la`m co^ng ta'c o+? dda^u kho^ng a.?

- To^i la`m thu+o+`ng tru+.c cho mo^.t co+ quan thu+o+ng nghie^.p
tre^n Ha` No^.i\... ve^` hu+u dda~ ga^`n ddu+o+.c chu.c na(m ro^`i\.

- Cu. la` the^' na`o vo+'i o^ng Nguye^~n Hu+~u DDang?

- To^i co' quen bie^'t gi` vo+'i o^ng ta dda^u\.  Tha^.m chi' cu~ng
chu+a bie^'t ma(.t.  Cha(?ng la` o+? to^? hu+u cu?a to^i co' mo^.t cu.
nghe dda^u ho^`i co`n bi' ma^.t cu`ng hoa.t ddo^.ng vo+'i o^ng ta .
Bie^'t tin to^i ve^` tha(m ddu+'a cha'u ho. co^ng ta'c vie^n o+?
Quy`nh Co^i, o^ng cu. go+?i to^i mu+o+`i nga`n ba.c go+?i bie^'u o^ng
a^'y, ma` giao he.n pha?i ddu+a ta^.n tay\.  To^i tu+o+?ng o^ng a^'y
o+? thi. xa~, ho?i loanh quanh ma~i kho^ng ai bie^'t...

Anh ca'n bo^. cu+o+`i:

- O^ng a^'y dda^u co' o+? thi. xa~.  Hie^.n o^ng a^'y ddang o+? tho^n
Tra` Vy, xa~ Vu~ Co^ng, huye^.n Kie^'n Xu+o+ng, ca'ch dda^y ga^`n 20
ca^y so^'.  Ngu+o+.c gio' na`y ma` cu. dda.p xe ve^` to+'i ddo' cu~ng
va^'t va? dda^'y\...

Tha^'y to^i cha(m chu' la('ng nghe, an ca'n bo^. tro+? ne^n co+?i
mo+?:

- No'i dde^? cu. bie^'t, tru+o+'c kia ca'i o^ng DDang a^'y cu~ng la`
ngu+o+`i hoa.t ddo^.ng ca'c ma.ng co' te^n tuo^?i\... Nhu+ng ro^`i
o^ng ta gio+? chu+'ng, la`m ba'o la`m va(n cho^'ng ddo^'i dda?ng va`
nha` nu+o+'c,  bi. xu+? pha.t 15 na(m tu` ngo^`i, ddu+a giam tre^n
tra.i tu` o+? Ha` Giang.  Ma~n ha.n tu`, o^ng ta xin ve^` cu+ tru'
ta.i que^ qua'n.  Tuy va^.y, o^ng ta va^~n thuo^.c die^.n ddo^'i
tu+o+.ng... Ca'ch dda^y ma^'y na(m, o^ng ta le'n sang Nam DDi.nh
kho^ng co' gia^'y ddi ddu+o+`ng, dde^'n nha` mo^.t o^ng ddo^'i
tu+o+.ng ma` co^ng an ddang theo do~i.  Co^ng an 2 ti?nh lie^`n pho^'i
ho+.p, ho?i gia^'y to+` ddi du+o+`ng cu?a cu., ro^`i ba('t giam giu+~
4 tha'ng o+? nha` lao 2 ti?nh dde^? ca?nh ca'o, va` to^? chu+'c kha'm
nha`.  Sau ddo' tha? cho ve^`...

To^i to? y' so+. ha~i, ga~i dda^`u ga~i tai:

- Cha`...bie^'t ra('c ro^'i the^' na`y thi` to^i cha(?ng ga(.p o^ng
a^'y nu+~a\... ddem tie^`n ve^` tra? la.i tho^i\...

Anh ca'n bo^. xue^` xo`a:

- Kho^ng sao dda^u, cu. a., chi'nh sa'ch cu?a ta ba^y gio+` la` ddo^?i
mo+'i tu+ duy\.  Nghe dda^u o+? tre^n cu~ng ddang su+?a soa.n cho o^ng
a^'y ddu+o+.c hu+o+?ng lu+o+ng hu+u\.  Ne^'u cu. muo^'n ve^` tha(m
o^ng a^'y, cu+' vie^.c ve^`.  To^i chi? ddu+o+`ng cho cu..

Anh ca'n bo^. cha^'m ngo'n ta va`o ly ru+o+.u, ve~ le^n ma(.t ba`n,
chi? ve~ cho to^i ra^'t ca(.n ke~ con ddu+o+`ng tu+` thi. xa~ ve^`
cho^~ anh DDang ta' tu'c.  To^i ddu+'ng le^n ro^'i ri't ca?m o+n
anh...

Con ddu+o+`ng dda' 10 km chi chi't o^? ga`.  Gio' cuo^'i ddo^ng buo^'t
nhu+ kim cha^m ta'p tha(?ng va`o ma(.t.  Nhu+ng vu+`a dda.p xe to^i
vu+`a nghi~ ngo+.i mie^n man ve^` su+. tha(ng tra^`m cu?a nhu+~ng
kie^'p ngu+o+`i ti`nh nguye^.n da^'n tha^n vi` nghi~a lo+'n, ne^n con
ddu+o+`ng nhu+ cu~ng bo+'t xa\...

DDe^'n cho^~ nga~ ba re~ va`o tru+o+`ng pho^? tho^ng ca^'p I, II xa~
Vu~ Co^ng - no+i anh DDang ta' tu'c - to^i va`o ca'i qua'n be^n
ddu+o+`ng, uo^'ng ly ru+o+.u cho a^'m bu.ng.  O^ng cu. chu? qua'n khi
bie^'t to^i tu+` Ha` No^.i ve^` ti`m tha(m anh DDang, ro't ru+o+.u
mo+`i to^i va` no'i:

- O^ng a^'y thi?nh thoa?ng va^~n ngang qua dda^y, to^i dde^`u mo+`i
va`o uo^'ng nu+o+'c.  O^ng a^'y ta(`n tie^.n khe't tie^'ng ca'i xa~
Vu~ Co^ng na`y\.  Mo+'i ca'ch dda^y da(m ho^m, o^ng a^'y dde`o sau xe
ca'i gio? tre ra`ng buo^.c ra^'t ky~.  O^ng a^'y ke^? vo+'i to^i,
to^'i qua ba('t ddu+o+.c con ra('n gi` giu+~ la('m, phun phi` phi`,
bo` va`o nha`.  DDi.nh la`m thi.t a(n nhu+ng tie^'c, cho+? le^n
huye^.n ba'n cho mo^.t tay buo^n ra('n ddo^.c, kie^'m la^'y ma^'y
nghi`n mua ma^'y la.ng mo+~ la'...Vui tha^.t! To^i co' ngu+o+`i ba.n
la`m tho+ te^n la` Tua^'n Nguye^~n, che^'t la^u ro^`i, la`m ca^u tho+
mo+'i nghe tha^.t vo^ nghi~a, nhu+ng cu+' ba^'t cho+.t la.i hie^.n ra
trong tri' nho+' to^i: "Cuo^.c ddo+`i vui qua' kho^ng buo^`n
ddu+o+.c!".

O^ng chu? qua'n ro't the^m ly ru+o+.u nu+~a, gio.ng ha`o hie^.p:

- Ly na`y to^i dda~i cu.!  Ma` kho^?, o^ng a^'y co' ba'n ddu+o+.c
dda^u\.  Chie^`u to^'i o^ng a^'y dda.p xe ve^`, pha`n na`n: "No'
kho^ng chi.u mua, no' ba?o loa.i ra('n na`y kho^ng na(`m trong bo^.
Tam xa`!".  To^i cu+o+`i nga^'t.

Anh DDang o+? giang dda^`u ho^`i co`n la` ca'i nha` be^'p cu?a khu
ta^.p the^? gia'o vie^n, tru+o+'c ma(.t la` ao ca' Ba'c Ho^` cu?a xa~.
DDu+'ng be^n kia bo+` ao, mo^.t co^ gia'o chi? cho to^i:

- Ba'c a^'y ddang ngo^`i o+? ba^.c ca^`u ao kia ki`a!  DDang co. ru+?a
ca'i gi` ma` cha(m chu' the^' kho^ng bie^'t...

To^i da('t xe dda.p qua sa^n tru+o+`ng, vo`ng ra ga^`n sa't sau lu+ng
anh.  Anh ddang du`ng na('m ro+m co. ru+?a nhu+~ng vie^n ga.ch vo+~
ddo^i, xe^'p tha`nh cho^`ng cao ga^`n cho^~ ngo^`i\.  To^i ddu+'ng
la(.ng nhi`n anh.  DDa^`u anh ddo^.i ca'i mu~ co^'i me'o mo', khoa'c
ca'i ruo^.t a'o bo^ng thu?ng be be't, qua^`n lao ddo^.ng ma`u cha'o
lo`ng, hai o^'ng cha^n o^m vo`ng 2 da^y cao su dden nom nhu+ 2 vo`ng
cu`m sa('t, cha('c ha(?n dde^? nhe't hai o^'ng qua^`n va`o ddo'
cho^'ng re't, lu+ng anh kho`ng xuo^'ng hi`nh chu+~ C vie^'t
nghie^ng...To^i cho+.t nho+' ca'ch dda^y kho^ng la^u, to^i ddu+o+.c
nghe nhu+~ng ngu+o+`i cu`ng tho+`i vo+'i anh ke^?:

"Ho^`i Ma(.t Tra^.n Bi`nh Da^n, Nguye^~n Hu+~u DDang la` ca'n bo^.
dda?ng ddu+o+.c cu+? ra hoa.t ddo^.ng co^ng khai, a(n va^.n sang
tro.ng nhu+ mo^.t co^ng tu+? loa.i mo^.t cu?a Ha` Tha`nh, tha('t ca`
va.t ddo? cho'i, ddi kha('p Trung Nam Ba('c die^~n thuye^'t, oai
phong, hu`ng bie^.n, tuye^n truye^`n ca'ch ma.ng...Mo^~i la^`n ca'ch
ma.ng ca^`n tie^`n dde^? hoa.t ddo^.ng, NHD co' the^? dde^'n ba^'t
cu+' mo^.t nha` tu+ sa?n Ha` No^.i na`o gia`u co', vay va`ng, tie^`n
cho anh dde^`u kho^ng ddo`i ho?i mo^.t thu+' gia^'y to+` gi`, vi` ho.
tin sa^u sa('c ra(`ng trao va`ng, tie^`n cho anh, la` trao ta^.n tay
cho Ca'ch Ma.ng..."

Va` ba^y gio+` anh ngo^`i ddo', ga^`n 80 tuo^?i, kho^ng vo+. kho^ng
con, kho^ng cu+?a kho^ng nha`, lu+ng kho`ng hi`nh chu+~ C vie^'t
nghie^ng, ti? mi? co. ru+?a nhu+~ng vie^n ga.ch vo+~ - cha(?ng hie^?u
dde^? la`m gi` - nhu+ ngu+o+`i bo~ gia` trong truye^.n Hu+o+ng cuo^.i
cu?a Nguye^~n Tua^n co. ru+?a nhu+~ng vie^n cuo^.i tra('ng dde^? ta^`m
ke.o ma.ch nha va`o di.p ta^'t nie^n...Mie^n man nghi~ va^.y va` to^i
ba^.t phi` cu+o+`i\.

- Anh DDang!  To^i nghe.n nga`o go.i\.

Anh quay la.i, cho+'p cho+'p ma('t nhi`n to^i kha' la^u\.  Gu+o+ng
ma(.t gia` nua vo+'i ma'i to'c ba.c hu'i cao, ca(`m me'p lo^'m ddo^'m
nhu+~ng cha^n ra^u ha.t vu+`ng, vu.t ra.ng ro+~ ha(?n le^n.  Anh
cu+o+`i dde^? lo^. hai ha`m ra(ng va`ng xi?n, cu`n mo`n ga^`n nu+?a
vi` na(m tha'ng...

- Phu`ng Qua'n!  Chu' ve^` dda^y tu+` lu'c na`o the^'?

Hai anh em chu'ng to^i o^m cha(.t nhau giu+~a ba^.c ca^`u ao\.  Va`
ca? hai gu+o+ng ma(.t gia` nua phu't cho^'c dda^~m le^....

Ca'i cha'i be^'p ca(n ho^. ddo^.c tha^n cu?a anh ro^.ng khoa?ng na(m
me't vuo^ng, cha^'t ki'n nhu+~ng tu+ trang, ddo^` dda.c.  Ma^'y ca^y
sa`o ngo.n tre ga'c do.c ngang sa't ma'i, tre^n va('t ca? chu.c ca'i
kha(n ma(.t ra'ch xo+ nhu+ gie? lau ba't, a'o may-o thu?ng na't,
qua^`n lao ddo^.ng va' vi'u, ca.p qua^`n ddeo lu?ng la(?ng mo^.t chu`m
lu.c la.c la`m ba(`ng vo? ho^.p da^`u cao Sao Va`ng xuye^n thu?ng,
buo^.c da^y the'p, be^n trong co' ho`n so?i nho?.  DDu.ng va`o chu`m
lu.c la.c rung le^n leng keng nghe ra^'t vui tai\.  Sau ddo' to^i
ddu+o+.c anh gia?i thi'ch ta'c du.ng cu?a chu`m lu.c la.c: DDi la.i
trong ddu+o+`ng la`ng nhu+~ng ddem to^'i tro+`i, anh thu+o+`ng bi.
ca'nh thanh nie^n ddi xe dda.p, xe ma'y pho'ng a^?u dda^m sa^`m va`o,
la`m anh nga~ tre.o tay, sa^`y go^'i\.  Ho.c ta^.p sa'ng kie^'n cu?a
ddo^`ng ba`o ca'c da^n to^.c Vie^.t Ba('c, treo mo~ va`o co^? tra^u, -
"tra^u go~ mo~, cho' leo thang" - , anh che^' chu`m lu.c la.c ddeo
va`o ca.p qua^`n, ba'o hie^.u co' ngu+o+` i dde^? ho. tra'nh xa\.
Ta'c du.ng thu+' hai quan tro.ng kho^ng ke'm...Mo^~i la^`n dda.p xe
tre^n ddu+o+`ng va('ng, nghe tie^'ng lu.c la.c lo+ng co+ng ngang
tha('t lu+ng, tu+. nhie^n ca?m tha^'y ddo+~ ddo+n ddo^.c...

Chi'nh giu+~a gian cha'i ke^ chie^'c tu? go^~ ta.p nho?, hai ca'nh
mo.t ruo^~ng kho^ng khe'p ki'n ddu+o+.c, kho'a mo^.t chie^'c kho'a
lo+'n nhu+ kho'a cu+?a nha` kho\.  Tre^n no'c tu? xe^'p mo^.t cho^`ng
mu~ co^'i, mu~ va?i, mu~ la' ma` o+? Ha` No^.i ngu+o+`i ta thu+o+`ng
qua(?ng va`o ca'c ddo^'ng ra'c.  Ca.nh tu? la` mo^.t ca'i giu+o+`ng
ca' nha^n, 4 cha^n giu+o+`ng ddu+o+.c tho^'ng co^' the^m 4 cho^`ng
ga.ch.  Tre^n giu+o+`ng mo^.t ddo^'ng cha(n bo^ng tra^`n ra'ch thu?ng,
va` mo^.t xa^'p a'o qua^`n cu~ la`m go^'i\... sa't cha^n giu+o+`ng ke^
chie^'c ba`n xie^u ve.o chi? co' 2 cha^n, 2 cha^n kia ddu+o+.c thay
ba(`ng 2 so+.i da^y the'p buo^.c treo va`o tu+o+`ng.  Ma(.t ba`n la't
ba(`ng nan tre\.  Anh no'i gio.ng La~o Trang:

- Mo^.t ca'i ba`n 4 cha^n la` mo^.t con va^.t.  Khi no' chi? co`n la.i
2 cha^n no' tha`nh mo^.t con ngu+o+`i.

Tre^n ma.t ba`n xe^'p ki'n nhu+~ng chai lo., vo? ddo^` ho^.p, 2 ca'i
dde`n da^`u la`m ba(`ng lo. mu+.c Cu+?u Long, va`i con dao la`m ba(`ng
ma^~u lu+o+~i lie^`m ga^~y, va` ba bo^'n ca'i ba't hu+o+ng, na('p
dda^.y la` nhu+~ng vie^n ga.ch vo+~.  Anh chi? na('p dda^.y, gio+'i
thie^.u vo+'i gio.ng trang tro.ng cu?a thuye^'t minh vie^n gio+'i
thie^.u hie^.n va^.t trong ca'c ba?o ta`ng nghe^. thua^.t:

- No' la` loa.i ga.ch nung ra^'t gia`, ga^`n dda.t to+'i tie^u chua^?n
cu?a sa`nh su+' co^?.  Su+'c na(.ng va` ddo^. be^`n cu?a no' la`m ca'c
loa.i chuo^.t, mo^'i, da'n pha?i vi. ne^?.

Ba^y gio+` thi` to^i mo+'i hie^?u ro~ anh co. ru+?a nhu+~ng vie^n
ga.ch vo+~ dde^? la`m gi`.

Du+o+'i ga^`m ba`n la` ma^'y chu.c ddo^i de'p cao su hu+ na't, ddu+'t
quai ddu+o+.c bo' tha`nh tu+`ng bo', hai ca'i va.i muo^'i du+a ra.n
nu+'t, su+'t mie^.ng, mo^.t ddo^'ng ba?n le^` cu+?a, sa('t vu.n, ddinh
cong queo, ma^?u da^y the'p han ri?...Ta^'t ca? nhu+~ng ddo^` le^`
ddo', phu? le^n mo^.t lu+o+.t bu.i tro\...

Lu'c to^i bu+o+'c va`o, gian buo^`ng mo+` mi.t kho'i\.  Anh gia?i
thi'ch:

- Gio+` na`y ca'c co^ gia'o na^'u a(n.  Be^'p ta^.p the^? o+? sa't
be^n kia tu+o+`ng.  To^i dda~ tro^.n ro+m vo+'i bu`n tra't nhu+~ng khe
ho+? sa't ma'i, nhu+ng kho'i va^~n cu+' lo.t sang - anh cu+o+`i -
chi.u kho'i mo^.t chu't nhu+ng cu~ng co' ca'i lo+.i\.  Thi?nh thoa?ng
la.i ngu+?i ddu+o+.c mu`i xa`o na^'u la^~n vo+'i kho'i, ca'i mu~i
ddu+o+.c bo^`i du+o+~ng...Trong vie^.c do+? na`o cu~ng co' vie^.c hay
va` ngu+o+.c la.i\.

- DDe^? em dda.p xe ra cho+. mua ca'i gi` ve^` a(n...

Tho^i kho?i ca^`n.  Chu' ve^` cho+i ho^m nay la` ra^'t ga(.p may\.
Sa'ng nay to^i vu+`a che^' bie^'n ddu+o+.c mo^.t me? thu+'c a(n, ngon
vo^ ddi.ch. Chu' ne^'m ro^`i se~ bie^'t.  Co+m cu~ng co' sa(~n ro^`i\.
To^i mo+'i na^'u lu'c sa'ng, u? va`o lo^`ng u? ro+m, co`n no'ng
nguye^n.  A`, to^i la.i co' a? ru+o+.u cho chu', ru+o+.u cam xua^'t
kha^?u ha(?n hoi, qua` cu?a Ho^.i Nha` Va(n, go+?i bie^'u va`o di.p
Te^'t na(m ngoa'i\...To^i chi? mo+'i mo+`i ma^'y tha^`y gia'o ma^'y
che'n, co`n ddu? su+'c cho chu' say su+a suo^'t ma^'y nga`y o+?
cho+i\.

Anh xa(ng xa'i la^'y chu`m chi`a kho'a buo^.c chung vo+'i chu`m lu.c
la.c, mo+? kho'a tu? ti`m chai ru+o+.u\.  To^i lie^'c ma('t nhi`n va`o
ma^'y nga(n tu?,  Nhu+~ng xa^'p qua^`n a'o cu~ na't dde^? la^~n vo+'i
nhu+~ng cho^`ng ba'o, gia^'y ma', sa'ch o^' va`ng.  Nga(n du+o+'i
cu`ng dde^? ra^'t nhie^`u chai lo., vo? ddo^` ho^.p, vo? bia lon, va`
nhie^`u cho^`ng ca'c loa.i vo? bao thuo^'c la'.

Anh lu'i hu'i lu.c mo^.t lu'c kha' la^u mo+'i lo^i ra ddu+o+.c chai
ru+o+.u cam co`n gia` nu+~a\.

- DDa^y ro^`i!  Ba^y gio+` gia` ho'a la^?m ca^?m.  DDe^? cho^~ na`y
la.i ti`m sang cho^~ kia\.

To^i cu+o+`i no'i:

- Nhi`n anh, em cu+' tu+o+?ng la` mo^.t nha` quy' to^.c Nga tho+`i Sa
Hoa`ng, tu+. tay ti`m cho.n loa.i ru+o+.u qui' ca^'t giu+~ mo^.t tra(m
na(m trong ha^`m ru+o+.u, dde^? dda~i kha'ch qui'.

To^i chi? nhu+~ng cho^`ng vo? bao thuo^'c la', ho?i:

- Anh cho+i su+u ta^.p vo? bao thuo^'c la' a`?  The^' ma` em kho^ng
bie^'t.  Tre^n nha` em, ca'c ba.n dde^'n cho+i, hu't thuo^'c la'
ngoa.i ha?o ha.ng, vo? bao vu+'t lung tung.  Vo+. em nga`y na`o cu~ng
ca(`n nha(`n vi` pha?i do.n nha(.t ddem ddo^'t.

Anh ke^u le^n:

- The^' co' tie^'c kho^ng.  La^`n na`y chu' ve^` tre^n ddo' nho+'
da(.n co^ a^'y, co' vo? bao thuo^'c la' ngoa.i cu+' giu+~ cho anh
DDang, ca`ng nhie^`u ca`ng to^'t.  DDo' la` ha`ng ddo^'i lu+u cu?a
to^i dda^'y\...

- Ha`ng ddo^'i lu+u\?  To^i nga.c nhie^n ho?i\.

- DDe^? to^i do.n co+m a(n ro^`i to^i gia?ng cho chu' nghe the^' na`o
la` ha`ng ddo^'i lu+u\.  To^i xem ra chu' mu` ti.t ve^` mo^n kinh te^'
chi'nh tri. ho.c.

To^i nga('m nhi`n bao qua't ca(n ho^. ddo^.c tha^n dda^`y kho'i cu?a
anh:

- Ho+n mu+o+`i la(m na(m qua anh va^~n so^'ng o+? gian buo^`ng na`y
a`?

- Nga`y to^i mo+'i ve^` xa~, to^i so^'ng o+? tra.i lo+.n cu?a ho+.p
ta'c xa~.  Cha(?ng la` ca'n bo^. xa~ cu~ng tho^ng ca?m hoa`n ca?nh
kho' kha(n cu?a to^i, ne^n dde^` nghi. to^i ra ddo' tro^ng coi giu'p
nhu+ nha^n vie^n thu+o+`ng tru+.c cu?a tra.i\.  O+? ddo' co' mo^.t
gian nha` kho cu~ng thoa'ng ma't, to^i co' the^? a(n o+?, ddo.c sa'ch,
vie^'t la'ch ke^'t ho+.p vo+'i vie^.c tro^ng coi tra.i\.  Mo^~i mu`a
ho+.p ta'c xa~ tra? co^ng ddie^?m ma^'y chu.c ca^n tho'c, ma^'y chu.c
ca^n ro+m, la`m cha^'t ddo^'t.  So^' tho'c, so^' ro+m na`y, to^i
kho^ng pha?i du`ng dde^'n, trong ma^'y na(m tie^'t kie^.m ddu+o+.c 2
ta. ba tho'c, hai tra(m sa'u chu.c ca^n ro+m cho ba` con vay\.  Ngoa`i
ra, va`o di.p Te^'t, ho+.p ta'c xa~ bo^`i du+o+~ng the^m i't tho'c
ne^'p, ddem le^n Ha` No^.i bie^'u ca'c chu'.  Khi to^i ba('t tay va`o
vie^.c di.ch thua^.t la.i cuo^'n Li.ch Su+? DDa?ng CS Lie^n-xo^,
tie^'ng lo+.n ke^u a^`m i~ qua', la`m to^i ma^'t ta^.p trung tu+
tu+o+?ng, ne^n pha?i xin tho^i vie^.c tro^ng coi tra.i, chuye^?n ve^`
dda^y dde^? ddu+o+.c ye^n ti~nh ho+n.

Anh lo^i du+o+'i ga^`m giu+o+`ng ra mo^.t ca'i xo^ to^n thu?ng dda'y,
dda(.t le^n mie^.ng xo^ ta^'m go^~ da'n:

- DDa^y la` ba`n a(n - anh gio+'i thie^.u, va` la^'y tie^'p ra hai
ca'i va.i muo^'i du+a su+'t mie^.ng - co`n dda^y la` ghe^' ngo^`i\.
Ba` con no^ng da^n nghe`o ma` phi' pha.m the^' dda^'y\.  Hai ca'i va.i
co`n to^'t the^' na`y ma` ddem qua(?ng va`o bu.i tre\... To^i nha(.t
ve^` co. ru+?a sa.ch se~, la^.t ddi't le^n, la`m tha`nh ca'i ghe^'
ngo^`i vu+`a vu+~ng cha~i la.i vu+`a ma't.  Chu' ngo^`i thu+? ma` xem,
co' kha'c gi` ngo^`i tre^n ddo^n su+' ddo+`i Minh.

Anh do.n ra 2 ca'i ddi~a, ro^`i cho.n trong 2 ca'i ba't hu+o+ng dda^.y
vie^n ga.ch vo+~ ga('p ra 5, 6 vie^n gi` ddo' tro`n tro`n, dden xi?n,
nom ra^'t kha? nghi\.  Anh chi? va`o mo^~i ddi~a, gio+'i thie^.u
thu+.c ddo+n dda~i kha'ch:

- DDa^y la` cha? thi.t co'c ba(m vie^n.  DDa^y la` cha? thi.t
nha'i\... co' ca? mi` chi'n, ha.t tie^u nha'!  Mu+o+`i ma^'y na(m nay
nho+` bo^`i du+o+~ng thu+o+`ng xuye^n hai thu+' dda(.c sa?n na`y ma`
to^i ra^'t khoe?, co`n khoe? ho+n ca? chu'.

Anh nha('c trong ca'i ro^? phu? dda^`y ro+m dde^? o+? go'c nha`, xoong
co+m dda~ a(n mo^.t go'c ma` anh gio+'i thie^.u va^~n no'ng nguye^n,
No'i ddu'ng ho+n la` mo^.t thu+' cha'o ra^'t dda(.c, co' the^? xa('n
tha`nh tu+`ng mie^'ng nhu+ ba'nh ddu'c:

Ba na(m tro+? la.i dda^y to^i pha?i a(n co+m nha~o, ne^'u a(n co+m
kho^ thi` bi. nghe.n.  To^i na^'u co+m vo+'i nu+o+'c vo ga.o ne^n
ra^'t bo^?.  Cha(?ng la` ca'c co^ gia'o thu+o+`ng ddo^? phi' nu+o+'c
vo ga.o va`o dda^'y cho to^i, dde^? to^i cha('t ra na^'u la^~n vo+'i
co+m.  Tinh tu'y cu?a ga.o na(`m trong nu+o+'c vo, bo? ddi tha^.t phi'
pha.m.

- Nhu+ng co'c nha'i dda^u ra ma` anh bo^`i du+o+~ng ddu+o+.c thu+o+`ng
xuye^n the^'? - To^i ho?i\.

- A^'y, cho^~ na^`y mo+'i la` bi' quye^'t.  Pha?i huy ddo^.ng lu+.c
lu+o+.ng qua^`n chu'ng, tu+'c la` ca'c cha'u thie^'u nhi\.  Bie^'t
ca'c cha'u o+? dda^y thi'ch cho+i vo? bao thuo^'c la', nha^'t la` ca'c
loa.i vo? bao dde.p, mo^~i la^`n le^n thi. xa~ hoa(.c sang Nam DDi.nh
cho+i, to^i nha(.t nha.nh ve^`, ddo^?i cho ca'c cha'u la^'y co'c
nha'i\.  Cu~ng dde^` ra tie^u chua^?n ha(?n hoi.  Mo^.t vo? bao ba
so^' ddo^?i 3 con co'c hoa(.c 5 con nha'i, ca'c loa.i kha'c 2 co'c, 3
nha'i\.  Bo+?i va^.y to^i mo+'i go.i no' la` ha`ng ddo^'i lu+u, chu'
hie^?u chu+a\... Mo^~i tha'ng to^i chi? ca^`n ba bo^'n chu.c ca'i vo?
bao thuo^'c la' la` thu+`a cha^'t dda.m, ma` la` loa.i dda.m cao
ca^'p...Ho^m na`o chu' ve^` to^i go+?i bie^'u co^, chu' Cung, mo^~i
nha` ma^'y vie^n ne^'m thu+?.  Co^ chu' a(n thi.t co'c cu?a to^i ro^`i
se~ tha^'y ca'c thu+' thi.t kha'c dde^`u nha.t hoe't!

Anh ro't ru+o+.u, cho.n ga('p vie^n cha? co'c, nha'i bo? va`o ba't cho
to^i, a^n ca^`n, a^u ye^'m, trang tro.ng, la`m to^i u+'a nu+o+'c
ma('t.  Anh ho?i:

- Chu' ddi dda^u ma` la.i la(.n lo^.i ve^` ta^.n dda^y, va`o lu'c
Te^'t nha^'t sa('p dde^'n no+i\?

Em ve^` dda^y chi? mo^.t mu.c ddi'ch la` tha(m anh.  Ho+n 2 na(m nay
kho^ng tha^'y anh le^n Ha` No^.i, chu'ng em ra^'t lo\.  Kho^ng bie^'t
anh ddau o^'m gi`, lie^.u anh co`n so^'ng kho^ng?  Ve^` dda^y tha^'y
anh va^~n khoe? ma.nh, em ra^'t mu+`ng... Anh la` nha^n chu+'ng cu?a
mo^.t qua' khu+' ha`o hu`ng cu?a dda^'t nu+o+'c.  Ne^'u anh che^'t
ddi, ta`n lu.i nhu+ co? ca^y, kho^ng nha('n gu+?i gi` la.i cho ca'c
the^' he^. sinh sau, theo em la` mo^.t to^?n tha^'t lo+'n kho^ng gi`
bu` dda('p ddu+o+.c...

To^i la^'y ddu+a anh xem mo^.t so^' tu+ lie^.u lie^n quan dde^'n nga`y
2/9/1945, vu+`a sao chu.p ddu+o+.c.

- Tu+` la^u em va^~n mo+ u+o+'c vie^'t mo^.t ca'i gi` ddo', mo^.t
thie^n tru+o+`ng ca cha(?ng ha.n, ve^` co^ng tri`nh le^~ dda`i ddo^.c
la^.p, tha^.t tra'ng le^., tha^.t ha`o hu`ng... Anh la` tru+o+?ng ban
to^? chu+'c Nga`y DDo^.c La^.p nhu+ trong tu+ lie^.u hie^.n co`n lu+u
giu+~ ddu+o+.c.  Em muo^'n ddu+o+.c ta^.n tai nghe anh ke^? la.i
nhu+~ng ky? nie^.m, nhu+~ng ho^`i u+'c ma` anh cho la` sa^u sa('c
nha^'t... ma` ne^'u anh kho^ng du`ng dde^'n thi` cho em xin...

Anh im la(.ng ra^'t la^u, du`ng ddu~a te'm la.i nhu+~ng ma?nh vu.n
thi.t co'c, nha'i trong ddi~a, ga('p bo? va`o ba't mi`nh nhu+~ng ma?nh
kha'c ro+'t xuo^'ng ma^m va'n.  Anh cha(m chu' nhi`n va`o ca'i ddi~a
dda~ to'm go.n, nhu+ ddang ga('ng ddo.c nhu+~ng ho^`i u+'c in la.i
trong lo+'p men sa`nh... Anh cho+.t no'i, ma('t va^~n kho^ng ro+`i
ca'i ddi~a:

"Tha^'p thoa'ng the^' ma` dda~ 47 na(m tro^i qua ...- anh cho+.t no'i
- to^i co`n nho+' nhu+ in nga`y ho^m ddo' la` nga`y 28/8... Ta.i sao
to^i nho+', vi` ddo' la` tho+`i kha('c li.ch su+? pha?i ddu+o+.c ti'nh
tu+`ng phu't mo^.t...Na(m ddo' to^i bu+o+'c va`o ca'i tuo^?i 33.
Chi'nh phu? ca'ch ma.ng la^m tho+`i ho.p phie^n cuo^'i cu`ng ta.i
Ba('c Bo^. Phu? dde^? quye^'t ddi.nh nga`y le^~ ra ma('t quo^'c da^n
ddo^`ng ba`o\... Ho^m ddo', to^i co' vie^.c ca^`n gia?i quye^'t ga^'p,
ne^n dde^'n no+i thi` phie^n ho.p vu+`a gia?i ta'n.  Vu+`a bu+o+'c
le^n ma^'y ba^.c the^`m thi` tha^'y cu. Nguye^~n Va(n To^' tu+` trong
pho`ng ho.p ddi ra\.  Cu. mu+`ng ro+~, chu.p la^'y tay to^i, no'i:

"- Anh va`o ngay ddi, cu. Ho^` ddang ngo^`i ddo+.i anh trong ddo'.

"To^i theo cu. To^' va`o pho`ng ho.p.  DDo' la` la^`n dda^`u tie^n
to^i ddu+o+.c ga(.p ma(.t o^ng cu..  O^ng cu. ngo^`i o+? tre^n ghe^'
tu+.a, ma(.c bo^. a'o qua^`n cha`m, tay cho^'ng le^n ba-toong.  Cu.
To^' ke'o to^i la.i tru+o+'c ma(.t cu., gio+'i thie^.u:

"- Thu+a cu., dda^y la` o^ng Nguye^~n Hu+~u DDang, ngu+o+`i ma` phie^n
ho.p quye^'t ddi.nh cu+? la`m tru+o+?ng ban to^? chu+'c nga`y le^~.

"Cu. Ho^` nhi`n to^i mo^.t thoa'ng vo+'i ca(.p ma('t ra^'t sa'ng -
ca(.p ma('t ma` ve^` sau na`y nha^n da^n ca? nu+o+'c ddo^`n ra(`ng co'
4 con ngu+o+i - nhu+ muo^'n ca^n nha('c, dda'nh gia' ngu+o+`i ma` cu.
quye^'t ddi.nh giao tro.ng tra'ch.  Cu. ho?i to^i vo+'i gio.ng Nghe^.
pha ra^'t gio^'ng cu. Phan Bo^.i Cha^u ma` co' la^`n to^i dda~
ddu+o+.c nghe:

"- Chi'nh phu? la^m tho+`i quye^'t ddi.nh la`m le^~ ra ma('t quo^'c
da^n ddo^`ng ba`o va`o nga`y mo^`ng hai tha'ng chi'n.  Chu' co' dda?m
ddu+o+ng ddu+o+.c vie^.c to^? chu+'c buo^?i le^~ kho^ng?


"To^i ti'nh ra^'t nhanh trong dda^`u: Tha'ng 8 co' 31 nga`y, nhu+
va^.y la` chi? co`n co' 4 nga`y nu+~a tho^i\... To^i suy nghi~ va`
ca^n nha('c trong mo^.t phu't.  Hi`nh dung ra ta^'t ca? nhu+~ng kho'
kha(n nhu+ nu'i ma` to^i pha?i vu+o+.t qua dde^? to^? chu+'c ddu+o+.c
mo^.t nga`y dda.i le^~ nhu+ va^.y\.  Trong khi ddo', mi`nh chi? co' 2
ba`n tay tra('ng.  To^i no'i vo+'i cu. Ho^`:

"- Thu+a cu., vie^.c cu. giao la` vo^ cu`ng quan tro.ng, ma` tho+`i
gian qua' ga^'p ru't, ne^n con tha^'y ra^'t kho'.

"Cu. Ho^` lie^`n ca('t ngang:

"- Co' kho' mo+'i pha?i ca^`n dde^'n chu'.

Ke^? dde^'n ddo' anh DDang nga^?n pha('t le^n nhi`n to^i\.  Ve? gia`
nua, cu`ng qua^~n tre^n con ngu+o+`i anh nhu+ ddu+o+.c tru't bo?
he^'t.  Da'ng da^'p oai phong, khi' pha'ch cu?a ngu+o+`i chie^'n si~
ca'ch ma.ng luo^n luo^n ddu+'ng o+? ha`ng xung ki'ch la.i hie^.n
nguye^n hi`nh.

"Nhu+ chu' bie^'t dda^'y - gio.ng anh vu.t tro+? ne^n sang sa?ng -
to^i la` mo^.t nha` tuye^n truye^`n, ddo^.ng vie^n thie^n ha., chuye^n
nghie^.p.  The^' ma` la^`n na`y to^i la.i bi. o^ng cu. ddo^.ng vie^n,
ddo^.ng vie^n mo^.t ca'ch ta`i ti`nh, ba(`ng mo^.t lo+`i tha^.t nga('n
go.n, tha^.t gia?n di.!  Nghe o^ng cu. no'i va^.y lu'c ddo' to^i
tha^'y trong con ngu+o+`i mi`nh bu+`ng bu+`ng khi' the^', muo^'n la^.p
ne^n nhu+~ng ky` ti'ch, nhu+~ng chie^'n co^ng tha^.t vang do^.i\...
To^i no'i vo+'i o^ng cu.:

"- Thu+a cu., cu. dda~ da.y nhu+ va^.y thi` con xin nha^.n nhie^.m
vu..  Con xin hu+'a se~ co^' ga('ng he^'t su+'c dde^? hoa`n tha`nh
tro.ng tra'ch.

"Cu. Ho^` ddu+'ng le^n, ba('t tay to^i, da'ng bo^. gu+o+ng ma(.t nom
ra^'t vui ve?, ba(`ng lo`ng.

"- The^' thi` chu' tro+? ve^` ba('t tay ngay va`o vie^.c tie^'n ha`nh
nhu+ the^' na`o\.

"To^i cha`o cu. ra ve^`, lo`ng ra.o ru+.c, la^ng la^ng... nhu+ng khi
vu+`a bu+o+'c xuo^'ng he^'t nhu+~ng ba^.c the^`m ro^.ng the^nh thang
cu?a Ba('c Bo^. Phu?, to^i cho+.t nghi~ ra mo^.t ddie^`u\.  To^i
lie^`n quay tro+? la.i pho`ng ho.p.  Cu. Ho^` va^~n co`n ddu+'ng o+?
ddo'.  Cu. ho?i ngay:

"- Chu' co`n ca^`n gi` nu+~a\?

"- Thu+a cu.,- to^i no'i - dde^? hoa`n tha`nh ddu+o+.c tro.ng tra'ch,
xin cu. trao cho con mo^.t ca'i quye^`n...

"- Quye^`n gi`, chu' cu+' no'i ddi\.

"- Thu+a cu., quye^`n ddu+o+.c huy ddo^.ng ta^'t ca? nhu+~ng gi` ca^`n
thie^'t cho vie^.c to^? chu+'c buo^?i le^~, ve^` ngu+o+`i cu~ng nhu+
ve^` cu?a\...

"- DDu+o+.c, to^i trao cho chu' ca'i quye^`n ddo'.  Ne^'u ai ho?i huy
ddo^.ng theo le^.nh cu?a ai, cho phe'p chu' ddu+o+.c tra? lo+`i: Theo
le^.nh cu?a Chu? ti.ch Ho^` Chi' Minh!

"Co^ng vie^.c dda^`u tie^n la` to^i tha?o mo^.t tho^ng ca'o nga('n
go.n -- anh ga('p the^m ma^'y vie^n cha? co'c trong ba't hu+o+ng bo?
ra ddi~a ro^`i ke^? tie^'p -- no^.i dung nhu+ sau: Nga`y 2/9/1945,
chi'nh phu? ca'ch ma.ng la^m tho+`i se~ la`m le^~ ra ma('t quo^'c da^n
ddo^`ng ba`o, tuye^n ngo^n DDo^.c La^.p ta.i vu+o+`n hoa Ba DDi`nh.
DDo^`ng ba`o na`o co' nhie^.t ta^m, muo^'n go'p su+'c, go'p cu?a va`o
vie^.c to^? chu+'c nga`y le^~ li.ch su+? tro.ng dda.i na`y, xin mo+`i
dde^'n Ho^.i Qua'n Tri' Tri, Pho^' ha`ng Qua.t ga(.p ban to^? chu+'c.
Tho^ng ba'o ddu+o+.c gu+?i ngay dde^'n ta^'t ca? ca'c ba'o ha(`ng
nga`y, ye^u ca^`u dda(ng le^n trang nha^'t, vo+'i ha`ng chu+~ ti't
tha^.t lo+'n cha.y he^'t trang ba'o.  5 gio+` sa'ng ba'o pha't ha`nh,
8 gio+` ngu+o+`i dda~ ke'o dde^'n vo`ng trong vo`ng ngoa`i cha^.t
Ho^.i Qua'n.  Ngu+o+`i ghi te^n va`o ca'c ddo^.i co^ng ta'c, ngu+o+`i
go'p tie^`n, go'p va`ng, go'p va?i vo'c, go^~ va'n.  Nhie^`u ngu+o+`i
tu+` cho^'i kho^ng la^'y gia^'y bie ^n nha^.n:"Bie^'t bao nhie^u anh
hu`ng lie^.t nu+~ go'p xu+o+ng ma'u cho ne^`n ddo^.c la^.p, dda^u co'
la^'y gia^'y bie^n nha^.n."  Ho. no'i va^.y\.

"To^i mo+`i mo.i ngu+o+`i du+. cuo^.c ho.p cho+'p nhoa'ng, va` ddu+a
ra y' kie^'n:

"- Vie^.c ca^`n thie^'t tru+o+'c tie^n la` pha?i du+.ng mo^.t le^~
DDa`i DDo^.c La^.p tha^.t dde.p, tha^.t lo+'n, tha^.t uy nghi, xu+'ng
dda'ng vo+'i nga`y li.ch su+? tro.ng dda.i na`y ta.i trung ta^m
vu+o+`n hoa Ba DDi`nh, dde^? chi'nh phu? Ca'ch Ma.ng la^m tho+`i
ddu+'ng le^n ra ma('t. Va^.y ddo^`ng ba`o na`o hie^.n co' ma(.t o+?
dda^y co' the^? dda?m nhie^.m tro.ng tra'ch ddo'?

"Mo^.t ngu+o+`i tra.c ngoa`i 30 tuo^?i, a(n ma(.c lo^'i nghe^. si~,
ddeo ki'nh tra('ng, bu+o+'c ra no'i:

"- To^i la` hoa. si~ Le^ Va(n DDe^..  To^i xin ti`nh nguye^.n nha^.n
vie^.c du+.ng Le^~ DDa`i\.  Tru+a nay to^i se~ mang ba?n pha'c tha?o
Le^~ DDa`i dde^'n dde^? Ban To^? Chu+'c xem tranh cu?a to^i\.

"To^i ba('t tay ho.a si~ no'i:

"- To^i ddu+o+.c bie^'t te^n tuo^?i anh tu+` la^u va` cu~ng nhie^`u
la^`n ddu+o+.c xem tranh cu?a anh.  To^i xin thay ma(.t ban to^?
chu+'c he^'t su+'c hoan nghe^nh nhie^.t ta^m ddo'ng go'p cu?a anh.
Nhu+ng Le^~ DDa`i DDo^.c La^.p la` mo^.t co^ng tri`nh kie^'n tru'c,
tuy du+.ng ga^'p ru't, ta.m tho+`i, nhu+ng pha?i dda.t ddu+o+.c
nhu+~ng tie^u chua^?n kho^ng the^? thie^'u cu?a no' nhu+ su+. vu+~ng
cha('c, su+. ha`i ho`a co^ng tri`nh vo+'i to^?ng the^?.  No'i vi' du.
ne^'u kho^ng vu+~ng cha('c, ma^'y chu.c con ngu+o+`i ddu+'ng le^n, no'
ddo^? su.p xuo^'ng thi` nga`y le^~ coi nhu+ tha^'t ba.i\.  Bo+?i va^.y
ca^`n co' mo^.t kie^'n tru'c su+ pho^'i ho+.p vo+'i anh.

"Mo^.t ngu+o+`i tre? tuo^?i a(n ma(.c chi?nh te^`, tu+` trong dda'm
ddo^ng bu+o+'c ra tu+. gio+'i thie^.u:

"- To^i la` kie^'n tru'c su+ Ngo^ Huy Quy`nh, cu`ng hoa.t ddo^.ng tong
Ho^.i Va(n Ho'a Cu+'u Quo^'c vo+'i anh Pha.m Va(n Khoa\.  Ho^m qua
to^i ddu+o+.c anh Khoa cho bie^'t y' ddo^` cu?a Ban To^? Chu+'c, to^i
dda~ ve~ xong ba?n dde^` a'n thie^'t ke^' le^~ dda`i\.

"Anh Quy`nh tra?i ro^.ng cuo^.n gia^'y can ca^`m sa(~n trong tay le^n
ma(.t ba`n.  DDo' chi'nh la` toa`n ca?nh le^~ dda`i DDo^.c La^.p ma`
sau na`y chu' ddu+o+.c nhi`n tha^'y in hi`nh tre^n ba'o chi'..  Ba?n
ve~ tha^.t dde.p, tha^.t chi tie^'t, ti? mi?...le^~ dda`i vo+'i to^?ng
the^? vu+o+`n hoa Ba DDi`nh, vi. tri' du+.ng le^~ dda`i, chie^`u cao,
chie^`u ro^.ng, ma(.t ba(`ng, ma(.t ca('t ngang, ca('t do.c le^~
dda`i, ddo^. lo+'n ca'c xa go^~, to^?ng die^.n ti'ch ma.t va'n o^'p
la't, v.v...

Sau khi nghe anh Quy`nh thuye^'t ri`nh, to^i xem xe't, ca^n nha('c
ro^`i dda(.c bu't ky' duye^.t va`o ba?n thie^'t ke^', ddo'ng da^'u ban
to^? chu+'c.  To^i no'i vo+'i anh Le^ Va(n DDe^. va` anh Ngo^ Huy
Quy`nh:

"- Ban To^? Chu+'c quye^'t ddi.nh giao co^ng tri`nh na`y cho 2 anh.
Anh Quy`nh phu. tra'ch thie^'t ke^', thi co^ng, anh DDe^. phu. tra'ch
trang tri'. 2 anh ca^`n bao nhie^u nguye^n va^.t lie^.u, nha^n co^ng,
anh Pha.m Va(n Khoa va` ddo^.i co^ng ta'c se~ lo cha.y dda^`y ddu?.
Hie^.n chu'ng to^i co' mo^.t kho ba nga`n thu+o+'c len ddo?, ca^`n
du`ng bao nhie^u, ca'c anh cu+' la^'y du`ng.  DDu'ng 5 gio+` sa'ng
nga`y 2/9, to^i se~ de^'n nghie^.m thu le^~ dda`i\.  Chu'c ca'c anh
hoa`n tha`nh nhie^.m vu..

(footnote: Kie^'n tru'c su+ Ngo^ Huy Quy`nh sau na`y co' tho+`i la`m
thu+' tru+o+?ng Bo^. Xa^y Du+.ng.  Ho.a si~ Le^ Va(n DDe^., theo ta.p
chi' Ba'ch Khoa Saigon 1963, sang La Ma~, ddu+o+.c phong ho.a su+..
DDu+o+.c chi'nh Gia'o Hoa`ng Pie XII trao cho vie^.c trang hoa`ng
ddie^.n Vatican.)

"Sau nga`y 31/8, to^i dde^'n Ba('c Bo^. Phu? ga(.p cu. Ho^` nhu+ cu.
dda~ chi? thi..  Sau khi nghe to^i ba'o ca'o nga('n go.n dda^`y ddu?,
ve^` ta^'t ca? mo.i vie^.c co' lie^n quan dde^'n nga`y le^~, cu. no'i
gio.ng he^'t su+'c nghie^m trang:

"- Chu' pha?i nho+' nga`y mo^`ng hai tha'ng chi'n sa('p to+'i se~ la`
mo^.t nga`y li.ch su+?.  DDo' la` nga`y khe'p la.i cuo^.c ca'ch ma.ng
tha'ng Ta'm, va` nga`y khai sinh nu+o+'c Vie^.t Nam Da^n Chu? Co^.ng
Ho`a\.

"O^ng DDang o+i!  O^ng DDang o+i!..."  Tie^'ng con ni't go.i nheo
nhe'o ngoa`i cu+?a, nga('t ngang ca^u chuye^.n cu?a anh.  To^i nhi`n
tha^'y 2 chu' be' tra.c 9, 10 tuo^?i, mo^~i chu' ca^`m mo^.t ca`nh
tre, dda^`u ca`nh tre tho~ng thu+o+.t mo^.t con ra('n nu+o+'c, mi`nh
nho? ba(`ng chuo^i dao, dda^`u bi. dda^.p da^.p co`n ri? ma'u tu+o+i\.

- O^ng co' ddo^?i ra('n nu+o+'c kho^ng a.?

Anh DDang bo? ba't ddi~a bu+o+'c ra cu+?a, xem xe't ca^?n tha^.n 2 con
ra('n nu+o+'c, ro^`i ho?i: "Ca'c cha'u ddi.nh ddo^?i nhu+ the^' na`o
na`o\?.  "O^ng cho cha'u mo^~i con 2 ca'i vo? bao ba so^'."  "Ca'c
chu' ddu+`ng co' gio+? tho'i ba('t che.t! - gio.ng no'i va` da'ng bo^.
cu?a anh dda~ chuye^?n ha(?n sang gio.ng cu?a di.ch vu. ddo^?i cha'c -
mo^~i con ra('n na`y chi? gia' tri. ba(`ng 2 con co'c.  Nhu+ng tho^i
thi` o^ng dda`nh chi.u thie^.t va^.y, mo^~i con mo^.t vo? bao ba so^',
ca'c chu' co' ddo^?i thi` ddo^?i, kho^ng ddo^?i thi` tho^i!".

2 chu' be' nga^`n ngu+` mo^.t lu'c, ro^`i no'i:

- Chu'ng cha'u ddo^?i a..

Anh quay va`o mo+? kho'a tu?, cho.n la^'y 2 ca'i vo? bao ba so^',
ddu+a cho mo^~i chu' mo^.t ca'i, va` ca^`m la^'y 2 con ra('n.  2 chu'
be' cu~ng xem xe't 2 ca'i vo? bao ca^?n tha^.n kho^ng ke'm o^ng DDang
xem xe't 2 con ra('n.  Mo^.t chu' no'i:

- O^ng ddo^?i cho cha'u ca'i vo? bao kha'c, ca'i na`y be^n trong
kho^ng co' to+` gia^'y va`ng.

Anh ca^`m ca'i vo? bao xem la.i, cu+o+`i:

- DDu+o+.c, o^ng se~ ddo^?i cho vo? bao kha'c.  Sau na`y chu' ma` la`m
ca'n bo^. thu mua thi` nha` nu+o+'c se~ kho^ng pha?i chi.u thua
thie^.t.

Anh ca^`m 2 con ra('n bo? va`o ca'i ro^? con o+? go'c nha`, ma(.t
tu+o+i ha(?n le^n, nhu+ ngu+o+`i buo^n ba'n vu+`a vo+' ddu+o+.c mo'n
ho+`i:

- Thi.t ra('n co`n bo^? ho+n thi.t co'c.  To^'i nay to^i se~ dda~i
chu' mo'n ra('n om rie^`ng me?.  A(n va`o chu' se~ tha^'y ta(ng lu+.c
ga^'p bo^.i, co' the^? dda.p xe mo^.t ma.ch le^n dde^'n be^'n pha`
Ta^n DDe^....

To^i o+? la.i cho+i vo+'i anh DDang 3 nga`y, thue^ mo^.t anh pho'
nha'y o+? xa~ tre^n xuo^'ng chu.p ma^'y "po^" la`m ky? nie^.m.  Bu+~a
co+m tie^~n to^i, anh co' ve? buo^`n.  Vu+`a du`ng ddu~a te'm ma^'y
khu'c ra('n om ma(.n cha't no^?i muo^'i trong ddi~a, anh vu+`a no'i:

- Hie^.n to^i ddang co^' ga('ng hoa`n tha`nh thie^n ho^`i ky' thua^.t
la.i ta^'t ca? nhu+~ng gi` co' lie^n quan dde^'n the^' su+., ke^? tu+`
khi to^i bu+o+'c cha^n va`o con ddu+o+`ng hoa.t ddo^.ng ca'ch ma.ng
cho dde^'n nhu+~ng na(m tha'ng ga^`n dda^y\... Trong ho^`i ky', to^i
se~ dde^` ca^.p dde^'n nhu+~ng su+. vie^.c ma` tu+` tru+o+'c dde^'n
nay to^i chu+a he^` tie^'t lo^. vo+'i ai\.  Vi' du. nhu+ ba?n tha?o
Ba?n Tuye^n Ngo^n DDo^.c La^.p cu. Ho^` vie^'t...co`n hay ma^'t, ne^'u
co`n thi` ba^y gio+` ddang o+? dda^u\.  Hoa(.c cu. ddi.nh su+?a hai
ca^u trong ba?n tuye^n ngo^n nhu+ng kho^ng ki.p vi` ba?n chi'nh dda~
ddu+a in ma^'t ro^`i\.  La` tru+o+?ng ban to^? chu+'c nga`y le^~, to^i
pha?i phu. tra'ch vie^.c in a^'n nhu+~ng ta`i lie^.u co' lie^n quan
dde^'n va^.n me^.nh dda^'t nu+o+'c na`y\... Nhu+ chu' bie^'t dda^'y,
hie^.n nay trong ba?o ta`ng HCM cu~ng nhu+ ba?o ta`ng Li.ch Su+?
kho^ng co' ba?n tha?o tuye^n ngo^n ddo^.c la^.p... to^i so+. se~ la`m
kho^ng ki.p ma^'t, ga^`n 80 tuo^? i dda^`u ro^`i co`n gi`, ma` la.i
kho^ng co' ddie^`u kie^.n la`m vie^.c, ban dde^m coi nhu+ chi.u
che^'t, dde`n ddo'm tu` mu`, ddu'ng la` ddo'm tha^.t...

Anh im la(.ng mo^.t lu'c la^u, ro^`i nga^?ng le^n nhi`n to^i, no'i
tie^'p:

- Chu' co' bie^'t ddie^`u lo la('ng nha^'t hie^.n nay cu?a to^i la`
gi` kho^ng? -- Kho^ng ddo+.i to^i ddoa'n, anh no'i luo^n -- to^i lo
la('ng nha^'t la` kho^ng bie^'t che^'t o+? dda^u\.  Lu'c so^'ng thi`
to^i o+? nho+` nha` ai cha(?ng ddu+o+.c, o+? dda^y cu~ng nhu+ o+?
tre^n Ha` No^.i\... Nhu+ng lu'c che^'t thi` ngu+o+`i tha^n ma^'y cu~ng
la`m phie^`n ngu+o+`i ta\.  Co' ai muo^'n mo^.t ngu+o+`i kho^ng pha?i
ruo^.t ra` ma'u mu? la.i na(`m che^'t trong nha` mi`nh?  Ngay ca? ca'i
cha'i be^'p na`y cu~ng va^.y, to^i na(`m che^'t se~ la`m phie^`n nha`
tru+o+`ng, ca'c tha^`y co^ gia'o, ca'c cha'u ho.c sinh.  Bo+?i va^.y
ma` 2 na(m nay to^i kho^ng muo^'n le^n Ha` No^.i\.  O+? dda^y, ta.i
que^ hu+o+ng ba?n qua'n, to^i dda~ cho.n sa(~n cho^~ dde^? na(`m
che^'t...Chu' ra dda^y to^i chi? cho, ddu+'ng o+? dda^y cu~ng nhi`n
tha^'y\...

To^i theo anh ra ddu+'ng le^n ca'i tru. xi-ma(ng ca^`u ao ca'.  Gio'
mu`a ddo^ng ba('c la.nh tha^'u xu+o+ng tho^?i tho^'c va`o ma(.t hai
anh em.  Anh chi? tay ve^` phi'a mo^.t bu'i tre ga^`n cuo^'i xo'm,
ddo+n ddo^.c giu+~a ca'nh ddo^`ng, ngo.n tre ddang va^.t va~ trong
gio' buo^'t:

- DDa^'y, du+o+'i cha^n bu'i tre a^'y co' mo^.t cho^~ tru~ng nhu+ng
ba(`ng pha(?ng, phu? dda^`y la' tre ru.ng, ra^'t vu+`a ngu+o+`i
to^i\... to^i se~ na(`m o+? ddo' che^'t dde^? kho?i pha?i phie^`n
ai\... to^i dda~ cho.n con ddu+o+`ng nga('n nha^'t dde^? co' the^? bo`
ki.p dde^'n ddo' tru+o+'c khi nha('m ma('t xuo^i tay\...

Tro+? va`o nha`, ca? ngu+o+`i to^i no^?i gai, o+'n la.nh, cha('c la`
vi` bi. ca?m la.nh.  To^i do^'c he^'t ru+o+.u ra ba't uo^'ng u+.c
mo^.t ho+i cho^'ng la.nh.  Ru+o+.u va`o lo+`i ra, to^i ca^'t tie^'ng
nga^m ma^'y ca^u tho+ cu?a Phu`ng Cung (trong Nho'm Nha^n Va(n Giai
Pha^?m) go+?i to^i mang ve^` ta(.ng anh:

 Ma(.t ra gio^ng cho+'p Ra.c ma'i phong lu+u Go't nho.c men ve^` tho^n
cu~ Quy` du+o+'i cha^n que^ Tra(m su+. cuo^'i dda^`u Xin que^ ro^.ng
lu+o+.ng Chu't tho^~ pha^`n bo` xe'o cuo^'i tho^n!

Tha'ng 12/1992

Phu`ng Qua'n