Thu+? nhi`n ve^` xu hu+o+'ng trong tho+`i su+. cu?a van ho.c Vie^.t nam (II)

[Aiviet Nguyen <aiviet2@yahoo.com>]

(Tie^'p theo)

  Do`ng cuo^.c ddo+`i tro^i kho^ng pha?i theo ddu+o+`ng tha(?ng ma`
theo nhu+~ng ddu+o+`ng ga^'p khu'c ddan cho^`ng che'o nhu+ mo^.t so+.i
chi? ro^'i, cu~ng co' khi xoa'y tro`n. Su+. pha't trie^?n cu?a ca'c y'
tu+o+?ng trong tho+`i su+. va(n ho.c Vie^.t nam cu~ng va^.y. Tha^.t
kho' nha^.n die^.n ne^'u kho^ng la^`n theo tu+`ng ddoa.n cu?a mo^.t
so+.i chi?. Su+. pha't trie^?n la('n do`ng la('m khu'c dda^`y tra('c
tro+? nay la`m ngu+o+`i ta co' ca?m gia'c mo^.t ma.ch suy nghi~ chao
dda?o ddo^?i chie^`u 180 ddo^. Hai y' ddo^` gio^'ng he^.t nhau ma` ke?
la` ngu+o+`i ddo^?i mo+'i, ke? theo ddo'm a(n ta`n ba^'t lu+o+ng. Hai
y' ddo^` tra'i ngu+o+.c tu+`ng chu+~ ma` ngu+o+`i ddi tru+o+'c mo+?
tie^`n dde^` cho ngu+o+`i sau. Va(n ho.c cu~ng chi'nh la` cuo^.c
ddo+`i.

    O+? giai ddoa.n nhu+~ng na(m 80, va(n ho.c la.i co' nhu+~ng thu+?
nghie^m mo+'i. Ba ho`n dda' ta?ng la.i co' nhu+~ng bu+o+'c tie^'p no^'i
quan tro.ng. Con ngu+o+`i ca' nha^n co' nhie^`u ma(.t nha^n ba?n nhu+ng
ha`o hu`ng cu?a Nguye^~n Ma.nh Tua^'n ddu+o+.c tie^'p no^'i ba(`ng bi
ki.ch ca' nha^n dda'ng thu+o+ng trong Tho+`i Xa va('ng cu?a Le^ Lu+.u. 
Ddo' la` bu+o+'c phu? ddi.nh quan tro.ng cuo^'i cu`ng ddu+a va(n ho.c
va`o mo^.t ddi.a ha.t mo+'i cu?a nhu+~ng so^' pha^.n ca' nha^n buo^`n
bi tha?m. Ngu+o+`i ta kho^ng co`n bi. choa'ng va'ng bo+?i cuo^.c phie^u
lu+u cu?a nhu+~ng so^' pha^.n rie^ng re~ nu+~a. Va(n ho.c tu+` tu+`
ho`a nha^.p va`o nhu+~ng so^' pha^.n ca' nha^n tu+` tho+`i Nam Cao.
Ngu+o+`i ta thu+o+`ng que^n Nguye^~n Ma.nh Tua^'n trong chuo^~i tie^'p
no^'i giu+~a Tho+`i Xa va('ng va` va(n ho.c cu?a mo^.t tho+`i ma`
Nguye^~n Minh Cha^u dda~ vie^'t lo+`i ai ddie^'u.

   Ne^'u nhu+ Nguye^~n Minh Cha^u va` Hoa`ng Ngo.c Hie^'n chu? tru+o+ng
ro+`i bo? thu+' "va(n di~ ta?i dda.o" dde^? ti`m to+'i nhu+~ng su+'
me^.nh cao ca? cho va(n ho.c, thi` nhu+~ng nha` va(n xung ki'ch cu?a
ddo^?i mo+'i trong tho+`i ky` na`y la.i pha?i du+.a chu? ye^'u va`o
mo^.t loa.i va(n "di~ ta?i dda.o" dde^? tie^'p tu.c. Be^n kia bo+` a?o
vo.ng, Tie^?u thuye^'t Vo^ dde^` cu?a Du+o+ng Thu Hu+o+ng va` ca'c ky'
su+. cu?a Ba'o Va(n nghe^. nhu+ Vua Lo^'p, Dde^m A^y dde^m gi` du` co'
nhu+~ng ba`i ga^y xu'c ddo^.ng sa^u sa('c va^~n la` "va(n di~ ta?i
dda.o".

   Ngu+o+`i ta cu~ng tha^'y nha` va(n ca?nh sa't ddo`i ho?i de.p loa.n
trong va(n nghe^., mu+u ddo^` phu.c ho^`i tu+ ca'ch cu?a nho'm ba?o
thu? dda~ bi. xo'a so^? trong tho+`i ky` tru+o+'c sau khi o^ng Nguye^~n
Va(n Linh ke^u go.i "co+?i tro'i cho va(n nghe^.". Ngu+o+`i ta co' ca?m
gia'c va(n nghe^. tu+. tro'i buo^.c minh nhie^`u ho+n.

  Cuo^'i tho+`i ky` na`y ngu+o+`i ta tha^'y xua^'t hie^.n nhu+~ng ta`i
na(ng thu+.c thu. nhu+ Nguye^~n Huy Thie^.p, Pha.m Thi. Hoa`i. Nguye^~n
Huy Thie^.p no^?i tie^'ng so+'m ho+n vo+'i Tu+o+'ng ve^` Hu+u. Nhu+ la`
tie^'p no^'i ma.ch suy nghi~ vo+'i Tho+`i Xa va('ng NHT 
muo^'n ca?m tho^ng vo+'i nhu+~ng ngu+o+`i hu`ng cu?a mo^.t tho+`i xa
va('ng ddo^`ng tho+`i cu~ng gio'ng ho^`i chuo^ng chia tay vi~nh vie^~n
vo+'i nhu+~ng anh hu`ng tra^.n ma.c so^'ng vo+'i ly' tu+o+?ng dde^?
bu+o+'c va`o mo^.t cuo^.c so^'ng thu+.c ta.i tuy o^ tro.c, nho^' nha(ng
nhu+ng ra^'t ngu+o+`i. Ne^'u Tho+`i Xa va('ng nhu+ muo^'n he't le^n
no^~i ua^'t u+'c thi` Tu+o+'ng ve^` hu+u la.i bi`nh tha?n bie^.n ho^.
tru+o+'c mo^.t su+. tha^.t dda~ vi~nh vie^~n ra ddi.
Tho+`i Xa Va('ng la` su+. khai pha', nhu+ng Tu+o+'ng ve^` hu+u mo+'i
la` gia' tri. va(n ho.c co' ti'nh vi~nh cu+?u ho+n.

   Sau ddo' NHT va` PTH la` nhu+~ng ca^y bu't ddu+o+.c ddo.c nhie^`u
nha^'t. Ho. kho^ng co`n pha?i dda(.t va^'n dde^` "ca' nha^n" hay "ta^.p
the^?" "ta?i dda.o" hay "va(n chu+o+ng". Hai ca^y bu't na`y ra^'t
ddie^u luye^.n trong phong ca'ch khai tha'c nhu+~ng ngo'c nga'ch rie^ng
tu+ mo^.t ca'ch ca^`u ky` nha^'t. Ca^`u ky` ca^?n tro.ng trong ha`nh
va(n, luo^n luo^n ti`m nhu+~ng khi'a ca.nh la. lu`ng te^' nhi. trong
no^.i ta^m. Nguye^~n Huy Thie^.p co`n ta'o to+.n cho.c va`o nhu+~ng
vu`ng rie^ng tu+ cu?a ca'c vi~ nha^n, dde^? ddu+a ho. ve^` ddo+`i
thu+o+`ng, ddo+`i thu+.c.

  Hai nha` va(n na`y co' the^? no'i la` ta.o tha`nh gio.ng solo chi'nh
cho nhie^`u na(m cho dde^'n khi no' tro+? tha`nh nha`m cha'n. Su+.
pha't trie^?n cu?a ddo+`i so^'ng no^.i ta^m con ngu+o+`i la` kho^ng
cu`ng. 
Luo^n luo^n ca^`n co' tie^'ng no'i mo+'i.

   Trong tho+`i ky` na`y ba('t dda^`u co' nhu+~ng khuynh hu+o+'ng 
tro+? ve^` nhu+~ng chuye^.n gia? tu+o+?ng hoa(.c tho^ tu.c dde^? ddo^'i
la^.p vo+'i 
gio.ng solo ca^`u ky` va` ddo+`i thu+o+`ng. Ddo' la` su+. cho^'i bo?
tu+ tu+o+?ng cu?a Ly ho^n va` dda^.p pha' thu+.c ta.i cu?a mo^.t tie^?u
thuye^'t to^i kho^ng nho+' te^n cu?a Nha^.t Tua^'n. Mo^.t gio.ng tra^`n
tru.i va` khinh ba.c nhu+ the^' cu~ng ta.o ne^n mo^.t su+. pho^'i a^m
kha' hay vo+'i gio.ng chi'nh.

   Trong lu'c ddo' ra^'t nhie^`u nha` ly' lua^.n dda~ hi`nh tha`nh ba?n
sa('c cu?a mi`nh va` ba`n lua^.n to+'i nhu+~ng va^'n dde^` dda(.t ra
trong tho+`i ky` tru+o+'c tre^n mo^.t ne^`n ta?ng ly' lua^.n sa^u sa('c
ho+n. Tuy nhie^n cu~ng do vie^.c phong ho.c ha`m ho.c vi. bu+`a ba~i
kho^ng thie^'u nhu+~ng ke? ddo^?i mo+'i ba^'t lu+o+ng, nhu+~ng ho.c
gia? gia? danh, hoa(.c nhu+~ng ke? ba?o thu? vu. lo+.i dda^~y ra^~y
trong mo.i phe cu?a ca'c cuo^.c tranh lua^.n.

   Tuy nhie^n ca'c kie^.n tu+o+'ng ddo^?i mo+'i trong tho+`i ky` na`y
va^~n chu? tru+o+ng "chu+`a tri' thu+'c ra". Chi? tru+` su+. bo^.t
pha't cu?a Nguye^~n Huy Thie^.p trong Cu'n ve^` "anh ba.n tie^'n si~
ngu+~ va(n", no'i chung thi` mo^.t phong ca'ch ddo^` ga`n A' Ddo^`ng
(NHT) hay tri' thu+'c Ta^y phu+o+ng (PTH) ho+i tha^m thu'y chu+~ nghi~a
va^~n ddu+o+.c coi tro.ng. Nhu+~ng nha^n va^.t Pho' Tie^'n Si~ bu.ng
phe^. vinh tha^n phi` gia la` pha?n die^.n tu+o+.ng tru+ng cho chu?
nghi~a ca' nha^n cu?a tho+`i tru+o+'c da^`n da^`n tro+? ne^n nha.t
nhe~o va` bi. que^n la~ng.

   Khi gio.ng solo dda~ tro+? tha`nh cu~ mo`n "nhu+ Tra'i Dda^'t" ( PTH
ve^` NHT), chu+~ nghi~a ca^`u ky` dda~ tha`nh sa'o ro^~ng, ddo^?i mo+'i
dda~ tha`nh ma(.t na. cho su+. ba^'t lu+o+ng ta tha^'y xua^'t hie^.n
ca'c nha^n va^.t nhu+ Mai Quo^'c Lie^n, Tra^`n Ma.nh Ha?o trong ly'
lua^.n "phe^ bi`nh" . Trong va(n ho.c co' the^? tha^'y mo^.t gio.ng
ddie^.u pha' the^? trong hi`nh thu+'c nhu+ Phan Thi. Va`ng Anh, pha'
bo? nhu+ Nguye^~n Thi. Thu Hue^. va` so^' lu+o+.ng ddo' nga`y ca`ng
nhie^`u.

   Ne^'u so sa'nh Mai Quo^'c Lie^n, Tra^`n Ma.nh Ha?o
( co^' nhie^n hai o^ng na`y kha'c nhau ) vo+'i ca'c nha^n va^.t ba?o
thu? cu?a tho+`i ky` tru+o+'c nhu+ Vu~ Ddu+'c Phu'c, Huye^`n Kie^u, Mai
ngu+~ ( nhu+ Hoang Linh) thi` thu+.c la` la^`m. Bo+?i va^'n dde^`
tho+`i su+. nga`y nay kho^ng co`n la` ba?o thu? hay ddo^?i mo+'i. Va^'n
dde^` dda(.t ra la` gia? va` cha^n. Ne^'u nhu+ Mai Quo^'c Lie^n la`
mo^.t nha` ly' lua^.n sa('c be'n tu+o+?ng nhu+ ba?o thu?. O^ng kho^ng
kie^ng ne^? ai, tha(?ng tuo^.t va` tha^.t ne^n kho^'i ke? cu~ng
kie^`ng. Tra^`n Ma.nh Ha?o la` tay pha?n ly' lua^.n ba(`ng lu+o+ng
na(ng bi`nh da^n, kho^ng ca^`n ba'c ho.c. Ra^'t sa('c sa?o, gia?n ddo+n
va` kho^ng thie^'u nanh no.c anh bo'c tra^`n mo.i bao bi` tri' thu+'c
ho.c vi. Ngu+o+`i tha(?ng tha('n, mo+'i me? nhu+ anh kho^ng chi.u cu`ng
loa.i vo+'i nhu+~ng ke? ddo^.i lo^'t ddo^?i mo+'i, nhu+ng ba^'t lu+o+ng
( chu+~ du`ng cu?a Mai Quoc Lien).  To^i nghi~ TMH ca(m ghe't ddu?
thu+' ho.c thuye^'t ba bi., ddeo ki'nh kho^ng so^' gia? danh tri'
thu+'c. Dde^? ddo^'i la^.p la.i anh kho^ng du`ng ly' lua^.n ba'c ho.c
ma` du`ng mo^.t thu+' ly' lua^.n gia?n ddo+n nhu+ cu?a chu' be' trong
Hoa`ng dde^' o+? truo^n`g cua? Andersen. 

   Ne^'u nhu+ NHT kho^ng tu+. ddo^?i mo+'i ddu+o+.c thi` PTH co' the^?
nha^.p cuo^.c cho+i mo+'i. Chi. chuye^?n tu+` gio.ng va(n sa.ch se~
nhu+ ly nhu+ lau sang mo^.t gio.ng cho+. bua' ha^`m ho^' va` ne^.n ngay
dda'm tri' thu+'c ddie^?n hi`nh trong cuo^'n Mary Se^'n.

   Trong khi PTH ddang co`n loay hoay ti`m ddu+o+`ng ti`m dde^'n ca'c
gia' tri. va(n ho.c ddi'ch thu+.c ba(`ng con ddu+o+`ng dda^`y cho^ng
gai na`y, thi` nhu+~ng kie^.n tu+o+.ng pha' the^? dde^? ti`m ca'i gia?
ca'i cha^n dda~ cha'n cuo^.c cho+i. Nhu+ng co`n la.i ra^'t nhie^`u
nhu+~ng ta`i na(ng ta^`m thu+o+`ng tu+o+?ng nha^`m phu+o+ng tie^.n la`
no^.i dung ho`a nha^.p va`o mo^.t gio.ng mo^ ta? nhu+~ng dda.o ddu+'c
ddo^`i ba.i cha'n chu+o+`ng. Dda^y ddo' co' nhu+~ng ke? 
muo^'n ti`m ca'c loa.i ly' thuye^'t ba bi. dde^? trang bi. bie^.n ho^.
cho lo^'i so^'ng ddo'. Coi nhu+ ddo' la` mo^.t ta^'t ye^'u tu+. nhie^n.
Tho+`i ky` ti`m gia? cha^n na`y va^~n chu+a ke^'t thu'c ( hoa(.c chi?
mo+'i ba('t dda^`u). Chu+a co' nhu+~ng tha`nh tu+.u la`m co^.t mo^'c.
Kho^ng bie^'t se~ co' hay kho^ng. Sau tho+`i ky` na`y va(n ho.c Vie^t
nam se~ co`n co' nhu+~ng cuo^.c phie^u lu+u na`o? To^i kho^ng bie^'t,
nhu+ng cha('c cha('n ta se~ tha^'y nhu+~ng gia' tri. va` va^'n dde^`
mo+'i dda(.t ra va` no^'i tie^'p logic pha't tie^?n va` tro^i ddi nhu+
cuo^.c ddo+`i.

   Trong ba`i na`y to^i kho^ng nha('c to+'i nhu+~ng ta'c pha^?m co'
ta^`m co+~ ho+n ha(?n cu?a 25 na(m qua. Trong so^' ddo' co' Di ca?o
cu?a CLV, Tho+ Le^ Dda.t, No^~i buo^`n chie^'n Tranh cu?a Ba?o Ninh,
tie^?u thuye^'t cu?a Ho^` Anh Tha'i, Nha^.t Tua^'n, truye^.n nga('n
cu?a Le^ Minh Khue^ va` ra^'t nhie^`u nhu+~ng ta'c pha^?m kha'c ma`
to^i thi'ch hoa(.c kho^ng thi'ch. Chu'ng la` nhu+~ng no^'t tha(ng dde^?
ca^n ba(`ng vo+'i nhu+~ng loa.i va(n chu+o+ng re? tie^`n, loa.i va(n ca
ngo+.i mo^.t chie^`u thu? cu+.u, khu'c ca?i lu+o+ng ba^'t lu+o+ng la?i
nha?i va` no^~i a?m a?nh vo^ duye^n ve^` su+. tro+? la.i cu?a bo'ng ma
Stalinism xung quanh ca'i ne^`n chung vo+'i nhu+~ng cuo^.c phie^u lu+u
y' thu+'c trong va(n ho.c cu?a CHU'NG TA./.

Cheers
Aiviet   





    





_________________________________________________________
Do You Yahoo!?
Get your free @yahoo.com address at http://mail.yahoo.com