[Date Prev][Date Next][Thread Prev][Thread Next][Date Index][Thread Index]
Ha.n ha'n va` co+n mu+a (1/3)
Forward from VKS.
================
HA.N HA'N VA` CO+N MU+A
CA^U CHUYE^.N CU?A TA^M HO^`N
Bu't ky' cu?a Nguye^~n Duy
--------------------------
LO+`I CHA`O TU+` PARIS
"Ki'nh thu+a ca'c qui' ba`, va` toa`n ddoa`n...
Trong buo^?i to^'i nay, ca'c ba.n la` su+' gia? cu?a mo^.t dda^'t
nu+o+'c tha^n thuo^.c vo+'i chu'ng to^i, mo^.t dda^'t nu+o+'c sa'ng
tu+o+i li.ch su+?, va(n hoa' va` hy vo.ng.
Qua HA.N HA'N VA` CO+N MU+A, mo^.t ta'c pha^?m cu?a Ea Sola, ca'c
ba.n se~ ddu+a chu'ng to^i, trong mo^.t khoa?nh kha('c dda(.c bie^.t,
ddo^'i die^.n vo+'i chi'nh ta^m ho^`n mi`nh.
Tho+`i gian qua? co' phai mo+`, nhu+ng lu+o+ng ta^m chu'ng to^i va^~n
hu+o+'ng ve^` nhu+~ng phu't ddau thuo+o+ng ma` ca'c ba.n, nhu+~ng vu~
co^ng tho+`i tre?, dda~ pha?i so^'ng qua cuo^.c chie^'n la^`n thu+'
nha^'t ma` chu'ng to^i la` nhu+~ng ngu+o+`i co' lo^~i.
Gio+` dda^y, ca'c ba.n la` nhu+~ng *Ve^. si~ cu?a truye^`n tho^'ng*,
mo^.t truye^`n tho^'ng hoa` ho+.p li.ch su+? ca^.n dda.i va` li.ch
su+? ddu+o+ng dda.i\.
Ca'c ba.n chi'nh la` ky' u+'c cu?a nhu+~ng ddo^.ng ta'c, nhu+~ng
huye^`n thoa.i, nhu+~ng bie^?u tu+o+.ng, lie^n ke^'t cuo^.c ddo+`i
mo^~i ngu+o+`i trong chu'ng ta. Ha~y gi`n giu+~ nhu+~ng ta`i sa?n qui'
gia' ddo'.
Chu'ng to^i chi? la` nhu+~ng kha'n gia? cha(m chu', la('ng nghe
nhu+~ng ddie^`u ca'c ba.n chia se? trong buo^?i to^'i na`y\.
Ngo^n ngu+~ kha'c bie^.t kho^ng ga^y ca'ch tro+?, bo+?i tho^ng ddie^.p
ma` ca'c ba.n loan truye^`n vu+o+.t tre^n gio+'i ha.n cu?a ngo^n
ngu+~.
DDo' la` va^'n dde^` cu?a HA.N HA'N VA` CO+N MU+A, hie^?n nhie^n,
nhu+ng ddo^`ng tho+`i cu~ng la` cu?a hoa` bi`nh, cu?a ca?m xu'c, no'i
cho cu`ng, la` cu?a nha^n ba?n".
DDo' ... lo+`i cha`o mu+`ng cu?a mo^.t o^ng gia` to'c ba.c, ra^u ba.c
- o^ng Michel Caserta, gia'm ddo^'c Lie^n hoan Nghe^. thua^.t ti?nh
Val de Marne\. O^ng dda~ xem HA.N HA'N VA` CO+N MU+A ho^`i na(m
ngoa'i, va` thu xe^'p mo+`i DDoa`n Ea Sola ve^` nha` ha't Jean Vilar
(Vitr-sur-Seine, ngoa.i o^ phi'a Nam Paris), to^'i nay,
20.5.1996. Chi? co' the^? ddu+o+.c mo^.t xua^'t die^~n tho^i, vi`
sa'ng mai so+'m (21.5) DDoa`n pha?i ra sa^n bay, sang My~.
&&&
Ta^'t ca? affiches qua?ng ca'o SECHERESSE ET PLUIE dde^`u dda~
bbi. mo^.t ba(ng gia^'y da'n che'o: COMPLET (he^'t cho^~).
Nha` ha't Jean Vilar cha^.t ni'ch ngu+o+`i. Toa`n ngu+o+`i Ta^y. Le?
te? mu+o+i la(m ngu+o+`i Ta, co' ngu+o+`i dda~ xem vo+? mu'a na`y ta.i
Paris, Bruxelles, nay va^~n dda(.t ve', xem nu+~a\.
Ho^m vu+`a to+'i Pha'p, ti`nh co+` ga(.p dda.o die^~n Huy Tha`nh, nha`
ddie^.n a?nh Tha^?m Vo~ Hoa`ng va` ddoa`n la`m phim ve^` cu. To^n
DDu+'c Tha('ng, chu'ng to^i mo+`i ho. ddi xem. Nhu+ng kho^ng xoay
ddu+o+.c cho^~. Ban to^? chu+'c ho^.i die^~n cho bie^'t, kho^ng the^?
nha^.n the^m ngu+o+`i\. Chu+a bao gio+` ngu+o+`i dda^`y nhu+ the^'
na`y\. Cho^~ he^'t tu+` tua^`n tru+o+'c, ke^? ca? cho^~ *thoa? thua^.n*
tre^n tu+`ng ba^.c thang lo^'i ddi\. Ea Sola dda`nh mo+`i kha'ch xem
buo^?i du+o+.t vo+? tru+o+'c khi bie^?u die^~n chi'nh thu+'c.
La.i ti`nh co+` ga(.p ca'c nghe^. si~ ki.ch no'i, DDoa`n Du~ng, Tra^`n
Minh Ngo.c, Tha`nh Lo^.c ... (sang dde^? bie^?u die^~n vo+? "O^ng
Jordain o+? Sa`i go`n), to+'i dda^y xem vo+'i ve' dda(.t tru+o+'c.
Tay ba('t, ma(.t mu+`ng. Ngu+o+`i chen ngu+o+`i ne^m cha(.t ca'c ha`ng
ghe^'.
Tie^'ng o^`n a`o na'o nhie^.t la(.ng da^`n, la(.ng da^`n theo a'nh
dde`n nha` ha't tu+` tu+` to^'i, ra^'t tu+` tu+`, nhu+ na('ng chie^`u
li.m ddi tre^n ca'nh ddo^`ng lo^ nho^ go^'c ra. dda^`u ngu+o+`i\.
Hoa`n toa`n dde^m.
Va` hoa`n toa`n im ...
Su+. im la(.ng dde^'n ni'n tho+? chi'nh la` lo+`i cha`o mu+`ng vo^
ngo^n trang tro.ng nha^'t.
LA` TA, TA HA'T NHU+~NG LO+`I CU?A TA
Mo^.t bo'ng tra('ng ddo^.i no'n thi`nh li`nh hie^.n cuo^'i ma`n dde^m
tie^`n su+? - hi`nh a?nh ngu+o+`i ddu+a ddu+o+`ng va`o ca^u chuye^.n
na('ng mu+a.
Tie^'ng mo+ ho^` dda^u ddo' lao xao. Tie^'ng suo^'i? Tie^'ng la'?
Tie^'ng vo.ng ve^` mo^.t co~i xa xa(m na`o? Cha^`m cha^.m ga^`n ho+n,
cha^`m cha^.m ne't ho+n... tie^'ng chuo^ng - tie^'ng mo~ - tie^'ng
tro^'ng - tie^'ng dda`n ... nhe. va` mo?ng, nhuye^~n va`o nhau, se
tha`nh so+.i a^m da^~n lo^'i.
Bi`nh minh tro+? ve^` ca'nh ddo^`ng sa^n kha^'u, cu~ng ba^`n tha^`n
nhu+ khi hoa`ng ho^n ra ddi. Tru`ng ddie^.p nu'i non cu?a phu+o+ng
ddo^ng thu?y ma(.c hie^.n le^n. Hie^.n le^n mo^.t vu`ng que^ vo+`i
vo+.i, nha^'p nho^ hi`nh tu+o+.ng o^ng ba`, to^? tie^n ngu+o+`i
Vie^.t. Kho^ng gian nghi le^~ tha^.t thie^ng lie^ng. *Khu'c ha't
gia'o dda^`u* ra^'n ru+'c:
Sinh ngang ngu` ...o.n (ngo.n) nu'i
So^'ng do.c tri` ... ie^`n (trie^`n) so^ng
...
Gio.t ma`u mo+~ phu` sa ma'u
To^? ti ... ie^n (tie^n) to^i mo+? cu` ... o~i (co~i) tu+` xu+a ...
Gio.ng cha`o go^'c kho?e va` sa'ng cu?a ba` Ddoa`n Thi. Ke^'t (51
tuo^?i) co`n nguye^n cha^'t que^ nha`, ca'ch pha't a^m chu+a bi. pha
che^'. Nu+o+'c ma('t la`m sao, khi tha^'y va` nghe, giu+~a thu? ddo^
nu+o+'c Pha'p, ngu+o+`i no^ng da^n thu+' thie^.t cu?a la`ng mi`nh ha't
ra^'t tu+. tin giu+~a dda'm ddo^ng *ta^y, dda^`m* la. hoa('c:
Ngu+o+`i nay cu` ... o`n (co`n) nho+' kie^'p xu+a kho^ng
Ro+m ra. rri ... io^'i (ro^'i) rri ... ien (ren) nhu+~ng ca'nh ddo^`ng
...
Tha^`n ti ... ie^n (tie^n) ba?y sa('c ca^`u vo^`ng xa xo^i
Gia^'c mo+ o+? phi ... i'a (phi'a) cha^n tro+`i
Chu+' na`y ai o+i ...
Mo^.t gio.ng ha't nha` nghe^` na`o ddo' kho^ng the^? *ddu+'ng*
ddu+o+.c trong khu'c ha't mo^.c ma.c lu'a khoai a^'y. Nho+', ho^m to^i
ddi cu`ng Ea Sola ti`m dde^'n nha` ba` Ke^'t (xa~ An Khe^, Quy`nh
Phu.) dde^? thu+? gio.ng, ba` ddang la(.n lo^.i ngoa`i ddo^`ng. Re't
va` to^'i. Ba` la^.t dda^.t cha.y ve^`, qua^`n o^'ng cao o^'ng tha^'p,
le'p nhe'p bu`n ruo^.ng. Tha('p dde`n le^n. Va` ha't. Vu+`a ddo'
tho^i, dda~ tha'ng Gie^ng na(m 1995 ...
&&&
Tu`ng ... Tu`ng! Ca('c tu`ng ... Ca('c tu`ng ... Ca('c tu`ng ...
To^i tha^`m nhi.p theo te^n ngu+o+`i da'nh tro^'ng: Ba'c Tu`ng
... Ba'c Tu`ng ... Ba'c Tu`ng ...
Da`n nha.c che`o ddie^u luye^.n, do la~o nghe^. si~ Ddo^~ Tu`ng (66
tuo^?i) ca^`m ca'i, do^`n da^.p truye^`n ddi nhu+~ng rung ddo^.ng tinh
te^'. Lu'c nhe. gio', lu'c ma.nh sa^'m, lu'c kha('c khoa?i tha^n
pha^.n ... Tuye^.t ky~ co^ng phu!
Tre^n ne^`n nha.c xa xu+a nhu+ ne^`n ruo^.ng, ddoa`n la~o no^ng "ra
ddo^`ng". A'o mu+a. No'n la'. DDo^.ng ta'c mu'a co^? so+ bie^?u
tu+o+.ng nghe^` no^ng. Ca(.m cu.i gi` va^.y? Nho^? ma. ? Ca^'y lu'a ?
La`m co? ? Mu'a ? Kho^ng mu'a ? Mu'a nhu+ kho^ng mu'a ? ... Ddan nhau,
thu+.c va` a?o, hi`nh va` sie^u hi`nh.
Ba` cu'i lom khom ti`m gi` trong dda^'t
Da^'t soi ba` va.n ve^'t cha^n chim
Ba` ddi ti`m ha.t ga.o ...
EM cu'i lom khom ti`m gi` trong dda^'t
Dde^? ma'i dda^`u nga^.m ve^'t re^u phong
Em ddi ti`m ha.t ga.o ...
(Khu'c ha't ha.t ga.o)
Nhu+~ng hi`nh ngu+o+`i gia^'u ma(.t vo^ danh nhu+ ddo+`i ngu+o+`i,
mo?ng manh trong cuo^.c cho+i vo^ thu+'c cu?a Na('ng va` Mu+a - hai
the^' lu+.c sie^u nhie^n ngu+. tri. ba^`u tro+`i, thi nhau kha('c
nghie^.t va` tha?n nhie^n ha`nh ha. sinh linh ma(.t dda^'t.
Na('ng o+i ... na('ng toa?
Ta cho'i lo.i thi` ta thie^u ddo^'t ...
Na('ng tuo^n do`ng ...
Na('ng cuo^`n cuo^.n cha'y ... thie^u ...
(Khu'c ha't Ma(.t tro+`i)
Mu+a ro+i ngan nga't be^n tro+`i
Pha'o ran sa^'m se't
Cho'p ngo+`i hoa dda(ng
Ma^y dden xo~a to'c xoay va^`n ...
(Khu'c ha't co+n mu+a)
Chu+'ng kie^'n con ngu+o+`i vo^ danh chi.u ddu+.ng nha^~n na.i va`
cho^'ng cho.i thie^n nhie^n quye^'t lie^.t, *O^ng Na('ng* cu`ng *Ba`
Mu+a* y' thu+'c da^`n ve^` cuo^.c cho+i ddo^.c a'c cu?a ho., ca? hai
chung ke^'t *Khu'c ha't La^.p mu`a*:
Ho^~n mang cu`ng tro+`i
Ro^'i loa.n cuo^'i dda^'t
Ga^.p ghe^`nh ddu+o+`ng tra^`n gian ...
Do.c ngang mu+a na('ng pha^n ranh gio+'i
Ke? mu` lo`a nay ddau chung co~i ngu+o+`i ...
Nghe^. si~ u+u tu' Va(n Mo+?n (Ddoa`n che`o Tha'i Bi`nh) va`
nghe^. si~ u+u tu' Thanh Hoa`i (Nha` ha't che`o Trung U+o+ng) song
song dda.t the^m tha`nh co^ng mo+'i vo+'i nhu+~ng khu'c ha't cu?a *O^ng
Na('ng, Ba` Mu+a*, theo ca'c la`n ddie^.u co^? va` kho'. Kho', ngay ca?
trong ma^'y ca^u "la^?y Kie^`u" ddo+n so+ tu+o+?ng nhu+ qua' de^~:
Ca'nh co` to'c tra('ng u+u tu+
Cong cong bo^ng lu'a cu'i nhu+ lu+ng ngu+o+`i.
...
Ma^y tro^i nho+` gio' cu?a tro+`i
La` ta ta ha't nhu+~ng lo+`i cu?a ta ...
A^m nha.c la` so+.i da^y tha^`n kinh, ca^u ha't tho^?i linh ho^`n va`o
ddie^.u mu'a\.
BAO DDO+`I MO^.T NA('NG HAI SU+O+NG
Bo^. go~ pha't lo^i, tho^i thu'c nhi.p tro^'ng tra^.n.
Mu+o+`i bo^'n "nu+~ die^~n vie^n ba^.c cu." ddo^.t ngo^.t xua^'t
tha^`n. Thoa('t ddi\. Thoa('t cha.y\. Thoa('t ddu+'ng. Ddo^.ng ta'c
mu'a bie^'n hoa', phu+'c ta.p.
Trang phu.c bie^?u tu+o+.ng ddu+o+.c thay ba(`ng trang phu.c thu+o+`ng
nga`y. A'o ca'nh tra('ng. Qua^`n dden. Con ngu+o+`i a?o tro+? ve^` con
ngu+o+`i thu+.c. Vu+`a gio^'ng nhau. Vu+`a kha'c
nhau. Cao\. Tha^'p. Ma^.p. Ga^`y. Ra(ng dden. To'c va^'n. Cha^n
dda^'t. Kho^ng hoa' trang. Kho^ng bo+.n chu't son pha^'n. No^m na sa^n
kha^'u chie^'u co'i. Ba mu+o+i chie^'i co'i tra('ng Ddoa`n mang tu+`
Vie^.t Nam, kha^u lie^`n tha`nh mo^.t chie^'u che`o lo+'n.
To^i ru+ng ru+ng nha^.n die^.n tu+`ng ngu+o+`i cu. the^? tu+`ng
ngu+o+`i vo+'i nhu+~ng ca'i te^n ra^'t chi la` tru+`u tu+o+.ng:
Vin - Ra(m - Tho+i - Tho+'p - Ma^'m - Canh - Ca't
Lu+~u - Be' - Ru+o+.c - Riu - Ke^'t - Tu+o+?ng - Xua^n
Hai ca^u tha^'t ngo^n thuo^.c tru+o+`ng pha'i *cu+.c ta('c ti.* a^'y,
to^i dda~ che'p va`o lo`ng tu+` ho^`i o+? Quy`nh Phu., tha'ng 3 na(m
ngoa'i, khi vie^'t giu`m ca'c ba` ca'c ba` nhu+~ng ba?n ly' li.ch va`
ddo+n xin xua^'t ngoa.i la^`n dda^`u\.
Hoa`n ca?nh gia ddi`nh ca'c ba`, kho^ng no'i ra thi` cha? ai
bie^'t. Ba` Tri.nh Thi. Ra(m co' cho^`ng hy sinh na(m 29 tuo^?i
(tho+`i cho^'ng Pha'p), con trai mo^.t hy sinh na(m 25 tuo^?i (tho+`i
cho^'ng My~), ba cha'u ngoa.i hie^.n va^~n ta.i ngu~.
Ba` Bu`i Thi. Ru+o+.c - nu+~ chie^'n si~ pha'o binh tu+` 1950 dde^'n
nga`y hoa` bi`nh (1954), ho^.i vie^n Ho^.i cu+.u chie^'n binh.
Ba` Nguye^~n Thi. Riu tu+`ng ddu+'ng trong ddo^.i ngu~ "chi. em du
ki'ch Tha'i Bi`nh, ca lo^ ddo^.i le^.ch vu+`a xinh vu+`a gio`n,
ngu+o+`i ta nha('c chuye^.n cho^`ng con, la('c dda^`u ngua^y ngua^?y:
em co`n dda'nh Ta^y" (Ca dao kha'ng chie^'n).
...
Ha^`u nhu+ ai cu~ng co' ngu+o+`i tha^n che^'t trong vu. ddo'i A^'t
Da^.u (1945). Ha^`u he^'t, dde^`u co' cho^`ng hoa(.c con la`
bo^. ddo^.i, thu+o+ng binh, lie^.t si~. Nghe^` nghie^.p chuye^n mo^n:
la`m ruo^.ng, la`m ruo^.ng, va` la`m ruo^.ng ... Ta^'t ca? cu`ng *can
to^.i* ddo^ng con, i't nha^'t ba, nhie^`u nha^'t chi'n. Ba` Nguye^~n
Thi. Vin, 77 tuo^?i, co' ddo^ng cha'u cha('t nha^'t: "Khoa?ng ba
mu+o+i ddu+'a"!
Kho^ng ai la` die^~n vie^n chuye^n nghie^.p. Tho+`i tre?, ca'c ba`
tham gia ca mu'a ho^.i la`ng. Nhu+~ng ba`i ha't xu+a, nhu+~ng ddie^.u
mu'a co^? ngu? ye^n la^u ro^`i trong nhu+~ng co+ the^? dda~ ddi qua
tho+`i con ga'i qua' xa ro^`i, nay ddo^.t nhie^n ddu+o+.c dda'nh
thu+'c da^.y\. Ngu+o+`i dda'nh thu+'c, kho^ng ai kha'c, la` Nguye^~n
Thuy? Ea Sola ma` ca'c ba` quen go.i tri`u me^'n: "Co^ gia'o Thuy?".
&&&
Lu'c na`y, to^i tha^`m ho?i, ca'c ba` ddang mu'a dda^'y u+, hay la`
ddang tri`nh ba`y chi'nh cuo^.c ddo+`i ho.?
Bao ddo+`i mo^.t na('ng hai su+o+ng
Chi`m no^?i con ddu+o+`ng la(.n lo^.i bu+o+'c cha^n.
...
Nu+o+'c ma('t la` nu+o+'c ma('t sa
Do`ng nu+o+'c ma('t lu+o+.n nhu+ la` do`ng so^ng
...
Ca'nh ddo^`ng ma(.n muo^'i mo^` ho^i
Ca^y lu'a dda.p tro+`i ddo^.i dda^'t ddu+'ng le^n
(Khu'c ha't ca'nh ddo^`ng)
Nhu+~ng gu+o+ng ma(.t ngu+o+`i me. kha('c kho^? ma` cu+o+ng
nghi.\. Nhu+~ng lo`ng ba`n tay tra('ng chi`a ra\. Nhu+~ng lo`ng ba`n
cha^n xa'c chi`a ra (To^i o+'n la.nh, la^`n dda^`u nhi`n tha^'y hi`nh
tu+o+.ng ta'o to+.n dde^'n the^' tre^n sa^n kha^'u: ca'c ba` qui`
sa^'p ba'i la.y to^? tie^n, ddo^`ng loa.t chi`a ta^'t ca? lo`ng ba`n
cha^n ve^` phi'a kha'n gia?).
Nhu+~ng nu. cu+o+`i tie^u to^'n nhie^`u nu+o+'c ma('t.
Va`, a?nh cha^n dung nhu+~ng con ga'i, con trai hy sinh trong chie^'n
tranh, ca'c ba` ru't tu+` trong tu'i a'o ca'nh tra('ng, chi`a ra, a^'n
tha(?ng va` ma.nh, ddo'ng da^'u va`o ky' u+'c ngu+o+`i ddo^'i die^.n.
Mu'a\. Kho^ng mu'a\. Mu'a nhu+ kho^ng mu'a ...
Khi khoan thai\. Khi a`o a.t. Khi la(.ng im. Ma.nh me~, de?o dai va`
dde.p dde^'n kho^ng ngo+`, ca'c "die^~n vie^n la~o no^ng" cu?a chu'ng
ta ke'o lie^`n mo^.t ma.ch cuo^.c tho^i mie^n dda^`y ca?m hu+'ng
nghe^. thua^.t suo^'t 75 phu't die^~n.
Mu'a kho^ng ca^`n phie^n di.ch. Ngo^n ngu+~ co+ the^? truye^`n tha(?ng
to+'i co+ the^?. Khoa?ng im la(.ng cu~ng cuo^`n cuo^.n ca?m
u+'ng. La(.ng im o+? dda^y co' tie^'ng no'i va` a^m nha.c rie^ng cu?a
no', ru ca? kho^'i ngu+o+`i dda^`y nha` ha't im pha(ng pha('c, im
da(`ng da(.c ...
Lua^n ho^`i Ha.n ha'n vo+'i Co+n mu+a
Nha^n ddi.nh tha('ng thie^n ta^m dda~ nie^.m
Co`n ngu+o+`i co`n tha('m nu+o+'c non xu+a ...
(Khu'c ha't Vi~ Thanh)
Bao nhie^u ngu+o+`i vu+`a nu+o+'c ma('t long lanh vu+`a vo^~ tay
cuo^`ng nhie^.t, khi vo+? mu'a ke^'t thu'c ba(`ng *Khu'c ha't Vi~
Thanh* va` nhu+~ng bu+'c ve~ truye^`n tha^`n ca'c danh nha^n nu+o+'c
Vie^.t lu+?ng lo+ ro+i xuo^'ng tu+` tro+`i. A't ca? tie^'ng tro^'ng
e^'ch tu+ng bu+`ng cua? chu' be' cha(n tra^u Nguye^~n Quang Dda.t,
tie^'ng pha'o tay no^? ra.p, tu+`ng ddo+.t, tu+`ng ddo+.t, la.i tu+`ng
ddo+.t. Ba phu't. Na(m phu't ...
Hi`nh nhu+ chi? co`n mo^~i to^i ngo^`i im la(.ng, ddu+.c ma(.t.
(to be continued)