Tu`y bu't: Ca^u Ho` Tho^n Da~

[AnHai Doan <anhai@cs.washington.edu>]

>From VHNT:
                   Ca^u Ho` Tho^n Da~ 
                                                     DDan Ha`

  Nhie^`u ngu+o+`i khi mo+'i dde^'n que^ hu+o+ng to^i no+i
Qua?ng tri., thu+o+`ng hay co' ca?m gia'c e nga.i, so+.
se^.t, vi` khi mo+'i nghe dde^'n mo^.t vu`ng dda^`y lam so+n
chu+o+'ng khi', ma?nh dda^'t eo he.p ddu+o+.c gio+'i ha.n
ba(`ng mo^.t be^n la` bie^?n, mo^.t be^n ru+`ng. Khi' ha^.u 
quanh na(m hai mu`a vo+'i mu`a he` na('ng cha'y, na('ng nung
ngu+o+`i la`m he'o co? kho^ ca^y; mu`a ddo^ng thi` mu+a
da^`m u+o+'t dda^'t, mu+a kho^ng ngo+'t la`m su?ng la^`y
nhu+~ng vu`ng cao nguye^n dda^'t ddo?, la`m u'a ta`n lu'a
ma. cu?a vu`ng ddo^`ng ba(`ng. Trong nhu+~ng nga`y vu+`a
cho+'m thu, ca'c khu ru+`ng la' ca^y sa('p nga~ ma`u va`ng
va` ru.ng da^`n, ba('t dda^`u nhu+~ng co+n mu+a nga^u la`nh
la.nh, gio' th i ma.nh la`m rung ddo^? nhu+~ng gio.t nu+o+'c
ma('t cu?a "Chu+'c nu+~ thu+o+ng nho+' Ngu+u lang", nhu+
trong mo^.t chuye^.n co^? ti'ch da^n gian xa xu+a na`o, ca^u
chuye^.n dda^`y tho+ mo^.ng va` la~ng ma.n ma` khi nghe ke^?
la.i cha('c kho^ng ai la.i kho^ng kho?i bu`i ngu`i! Tie^'p
theo la` nhu+~ng co+n ba~o la`m tro^'c go^'c ddo^? ca^y,
ro^`i tie^'p dde^'n la` lu.t lo^.i u+o+'t a't. Kho^ng co'
na(m na`o la.i kho^ng xa?y ra thie^n tai la`m hu+ ha.i mu`a
ma`ng, la`m hao to^?n kho^ng bie^'t bao nhie^u mo^` ho^i
nu+o+'c ma('t cu?a ngu+o+`i da^n que^ dda~ ddo^? xuo^'ng
tre^n ruo^.ng vu+o+`n nu+o+ng ra^~y, ta.o ne^n ca?nh ddo'i
ra'ch la^`m than. Ca^u tu.c ngu+~ thu+o+`ng truye^`n tu.ng
no+i dda^y la`:`"La`m cho co' dde^? mu+a gio' ma` a(n" la`
va^.y, mo^~i na(m co' hai mu`a,mu`a tha'ng ba thi` cu~ng
nho+` Tro+`i mu+a thua^.n gio' ho`a ne^n thu hoa.ch ddu+o+.c
dda^`y ddu?, co`n vu. mu`a tha'ng ta'm thu+o+`ng hay bi.
tha^'t thu, cho ne^n no^ng da^n pha?i tro^`ng the^m ca'c
loa.i hoa ma`u phu. nhu+ khoai sa('n dde^? phu. lu+.c...
(No lo`ng cho+' phu. mo^n khoai, dde^'n na(m tha^n da^.u
la^'y ai ba.n cu`ng!). Ho. thu+o+`ng no'i dde^'n na.n ddo'i
cu?a na(m tha^n da^.u (la` hai na(m 1944-1945), nhu+ nha('c
nho+? cho con cha'u bie^'t mo^.t ba`i ho.c da('ng cay, dde^?
ma` tie^'t kie^.m dde^? ma` ti'ch tru+~ lu+o+ng thu+.c, cu?a
ca?i cho nhu+~ng vie^.c ba^'t thu+o+`ng nhu+: quan, ho^n,
tu+o+ng, te^'...( na(m tha^n da^.u ta.i Qua?ng tri. xa?y ra
na.n ddo'i kinh ho^`n, ga^y ca?nh che^'t cho'c cho ca? ha`ng
tra(m nga`n ngu+o+`i, vi` na(m a^'y bi. xa?y ra mo^.t cuo^.c
khu?ng hoa?ng ve^` chi'nh tri. va` kinh te^' ra^'t tra^`m
tro.ng, trong lu'c ngu+o+`i Nha^.t vu+`a dde^'n tie^'p thu
la~nh tho^?  tu+` tay ngu+o+`i Pha'p, thi` tu+'c to^'c a'p
dda(.t mo^.t the^? che^' qua' kha('c nghie^.t ddo^'i vo+'i
ngu+o+`i da^n, nhu+ ruo^.ng vu+o+`n kho^ng ddu+o+.c tro^`ng
lu'a ma` pha?i tro^`ng dday, tro^`ng da^u nuo^i ta(`m dde^?
khue^'ch tru+o+ng ne^`n ky? nghe^. v/v...). Vi` the^' ma`
na^?y sinh ra nhu+~ng phong tra`o tu+` trong da^n chu'ng
ddu+'ng le^n cho^'ng Pha'p, kha'ng Nha^.t va` nhu+ the^'
la` chie^'n tranh la.i tie^'p die^~n dde^'n trie^`n mie^n!
Cho dde^'n tho+`i ca^.n dda.i thi` ca'c cu+o+`ng Quo^'c la.i
su+? du.ng ma?nh dda^'t Qua?ng tri. nhu+ la` mo^.t phu+o+ng
tie^.n, mo^.t no+i cho^'n dde^? tranh gia`nh a?nh hu+o+?ng
Quo^'c te^', "Ho. du`ng la`m vu`ng phi qua^n su+." cho ca'c
cuo^.c thi' nghie^.m vo~ khi' dda.n du+o+.c, ha(`ng nga`y
dda~ ddo^? xuo^'ng ha(`ng nga`n ta^'n bom cu`ng vo+'i
thuo^'c khai quang dda~ ta`n pha' he^'t nhu+.a so^'ng cu?a
thie^n nhie^n, ha`ng ra`o ddie^.n tu+? vo+'i ba~i cho^ng
mi`n, ke~m gai da(ng kha('p dda^y ddo' dda~ ta.o ne^n ca?nh
che^'t cho^'c va` ga^y thu+o+ng ta^.t cho da^n chu'ng
ddi.a phu+o+ng. Hie^.n tu+o+.ng a^'y cho dde^'n ba^y gio+`
sau ho+n hai mu+o+i na(m cha^'m du+'t chie^'n tranh, nhu+ng
nhu+~ng vu~ khi' gie^'t ngu+o+`i a^'y va^~n co`n na(`m ddo',
dda^`y da^~y nhu+ dang cho+` chu+.c nhu+~ng ai ba^'t
ha.nh!...
   Vi` the^' cho ne^n nhu+~ng ngu+o+`i khi mo+'i cha^n
u+o+'t cha^n ra'o dde^'n vu`ng Qua?ng tri. thi` ho.
thu+o+`ng hay than ra(`ng : " DDe^'n no+i dda^y dda^'t
nu+o+'c la. lu`ng, nghe con chim ke^u cu~ng so+. nghe con
ca' vu`ng cu~ng run!".
     Ca?m gia'c a^'y kho^ng pha?i chi? ddo^'i vo+'i nhu+~ng 
ngu+o+`i vu+`a mo+'i dde^'n, ma` ngu+o+`i da^n ddi.a phu+o+ng 
so^'ng la^u na(m ta.i dda^y cu~ng ca?m tha^'y kho^ng thoa?i 
ma'i, kho^ng an nha`n! Vi` ngoa`i khi' ha^.u kha('c nghie^.t,
lam so+n chu+o+'ng khi', chie^'n tranh ta`n pha' co`n co' 
thu' du+~ hoa`nh ha`nh nu+~a! Nhu+ ta.i ddi.a phu+o+ng co' 
ca^u tu.c ngu+~: "Na'c khe me`o, beo la`ng Ro.ng", (nhu+~ng 
con suo^'i pha't xua^'t tu+` vu`ng Ta^n la^m, Khe sanh dda^`u 
nguo^`n cu?a con so^ng Vi~nh ddi.nh, co' con suo^'i mang te^n 
la`"Khe me`o" vi` nu+o+'c suo^'i trong va('t, ddu+'ng tre^n 
bo+` co' the^? nhi`n xuye^n suo^'t du+o+'i lo`ng khe, tha^'y 
ddu+o+.c so?i ca't na(`m du+o+'i dda'y, nu+o+'c trong dde^'n 
the^' cho ne^n mo+'i go.i la` suo^'i trong nhu+ ma('t me`o, 
the^' nhu+ng khi mu'c nu+o+'c ddem ddun so^i thi` nu+o+'c 
a^'y la.i bie^'n tha`nh ma`u ti'm nha.t, nu+o+'c uo^'ng ra^'t 
ddo^.c. Cu~ng co' the^? giu+~a vu`ng tha^m u ca^y co^'i la` 
mo^i tru+o+`ng thi'ch ho+.p cho muo^~i mo`ng va` ca'c loa.i 
co^n tru`ng co' mang vi khua^?n truye^`n be^.nh. Cu+ da^n o+? 
dda^y pha^`n nhie^`u dde^`u "ma(.t bu?ng da chi`" nha^'t la` 
tre? em bo+~i ha^.u qua? cua? ca'c chu+'ng be^.nh so^'t re't 
va` sa'n la~i! Nga`nh Y te^' ta.i dda^y thi` la.i thie^'u 
tho^'n ddu? thu+' ne^n kho^ng dda'p u+'ng nhu ca^`u cho mo^.t 
chu+o+ng tri`nh pho`ng ngu+`a va` tri. lie^.u\.( Nho+' la.i 
tru+o+'c dda^y khi co`n la`m li'nh, ddi ha`nh qua^n tre^n ca'c 
vu`ng cao nguye^n nhu+ Khe sanh, Lao ba?o, Ba lo`ng, A sao, A 
lu+o+'i\... DDo+n vi. chu'ng to^i kho^ng ai tra'nh kho?i be^.nh 
so^'t re't ru+`ng, ma(.c da^`u ai na^'y dde^`u pha?i mang theo 
dda^`y ddu?  ca'c loa.i thuo^'c pho`ng ngu+`a be^.nh so^'t 
re't va` da^`u no'ng dde^? tru+` muo^~i, va('t... Co`n ta.i 
vu`ng Cua` la` mo^.t thung lu~ng ddu+o+.c bao bo.c chung quanh 
ba(`ng ru+`ng nu'i, co' mo^.t ngo^i la`ng na(`m giu+~a tru~ng 
tha^'p co' nhie^`u cho^~  la`m ruo^.ng, cho ne^n da^n la`ng 
dda(.t te^n la` "la`ng Ro.ng", la`ng na^`y na(`m ga^`n mo^.t 
khu ru+`ng co' ra^'t nhie^`u thu' du+~ nhu+ co.p, heo ru+`ng 
thu+o+`ng hay ke'o ve^` pha' hoa.i mu`a ma`ng cu~ng nhu+ dde 
do.a ti'nh ma.ng cua? da^n la`ng, dde^? dde^` pho`ng nhu+~ng 
ba^'t tra('c co' the^? xa^?y ra, ho. pha?i ca^'t nha` sa`n 
dde^? o+? hay la`m nha` ba(`ng ca^y ru+`ng tha^.t cha('c 
cha('n. DDe^m dde^m muo^'n ddi dda^u thi` ho. du`ng ca^y ddo't 
bo' la.i tha`nh bo', ddo^'t le^n la`m dduo^'c soi ddu+o+`ng 
va` tru+` thu' du+~ (tie^'ng ddi.a phu+o+ng go.i la` ca'i 
che^`n) ngoa`i ra ho. co`n la`m ba^~y dde^? sa^.p thu' ru+`ng. 
Tra^u bo` cu~ng pha?i la`m chuo^`ng cha('c cha('n ba(`ng ca^y 
ru+`ng (go.i la` ca'i ra`n) chu+' kho^ng the^? buc kho+i kho+i 
ngoa`i ddu+o+`ng nhu+ ca'c no+i kha'c.
     Nhu+ng khi dde^'n sinh so^'ng ta.i Qua?ng tri. mo^.t 
tho+`i gian ro^`i thi` ho. dda^m ra ghie^`n, kho^ng pha?i 
ho. ghie^`n vi` bu`a me^ thuo^'c lu', kho^ng pha?i ho. ghie^`n 
vi` no+i cho^'n a^'y dda~ ddem la.i cho ho. mo^.t cuo^.c so^'ng 
vu+~ng cha?i ve^` kinh te^', dde^? ddu+o+.c an nha`n ma` vui 
so^'ng ca?nh ddie^`n vie^n! Bo+?i vi` ngoa`i thie^n tai, co`n 
la` no+i dda~ chi.u nhie^`u oan nghie^.t ve^` chie^'n tranh 
dai da(?ng, khie^'n cho ta^m ho^`n ho. pha?i chai li`, ddo+`i 
so^'ng thi` vo+'i nhu+~ng ba^'t tra('c chu+.c cho+`, ddo'i 
nghe`o va` thie^'u tho^'n ddu? thu+' ... Nhu+ va^.y ddie^`u 
gi` dda~ khie^'n cho ho. pha?i ga('n bo' vo+'i cuo^.c so^'ng 
no+i dda^y\? Co' le~ chi? co`n la` ti`nh ca?m, chi? co`n nhu+~ng 
ky? nie^.m na`o ddo' dda~ ghi la.i trong ta^m ho^`n ho., khie^'n 
cho ho. pha?i luye^'n lu+u pha?i ga('n bo'... 
Ky? nie^.m a^'y co' the^? la` hu+o+ng lo`ng cu?a Tie^n to^? , co' 
the^? la` ne^'p so^'ng cha^'t pha'c ma` hie^`n hoa`, ddo+n so+ 
ma` ho^`n nhie^n cu`ng vo+'i ti`nh keo so+n cu?a ba` con la`ng 
xo'm... Nhu+~ng mo^'i lie^n he^. a^'y la` mo^.t cha^'t keo ga('n 
lie^`n ddo+`i so^'ng vo+'i nhau nhu+ anh em mo^.t nha`. (ti`nh ca?m 
a^'y cu~ng co' the^? la` ti`nh ddo^`ng ba`o, ddu+o+.c ba('t nguo^`n 
tu+` huye^`n thoa.i Me. A^u co+ sinh tra(m tru+'ng, no+? tha`nh 
tra(m con, na(m mu+o+i con le^n nu'i, na(m mu+o+i con xuo^'ng 
bie^?n nhu+ng nu'i va` bie^?n va^~n na(`m trong mo^.t To^?  quo^'c, 
cho ne^n con cha'u sau na^`y dde^`u va^~n la` anh em) .
     Ca'c cuo^.c sinh hoa.t la`ng xa~, ho. thu+o+`ng ga(.p go+? 
nhau o+? ngoa`i ddo^`ng ruo^.ng, trong ca'c buo^?i ho^.i he`, 
ga(.p nhau trong nhu+~ng nga`y mu`a ddang ga'nh lu'a ve^` tre^n 
con ddu+o+`ng la`ng tho+m mu`i to'c ra., ho. chia xe? cu`ng nhau 
nhu+~ng nie^`m vui khi ddu+'ng nhi`n ra ca'nh ddo^`ng chi'n va`ng 
tri~u dda^`y bo^ng lu'a va` nha^'t la` nhu+~ng ddie^.u ho` ca^u 
ha't cu?a nhu+~ng dde^m gia~ ga.o du+o+'i tra(ng...
                         

      Ho` o+i\...
      DDu+'ng be^n ni khe ngo' qua be^n te^ khe tha^'y bu.i tre, 
      bu.i tru+`a bu.i ddu+.ng
      Ngo' xuo^'ng du+o+'i so^ng no. co' ma^'y ho`n dda', 
      ho`n du+.ng ho`n na(`m
      Thie^'p vo+'i cha`ng la` dda.o nghi~a tra(m na(m 
      Da^~u mai sau kho^ng tha`nh cho^`ng vo+., nhu+ng so+'m 
      vie^'ng to^'i tha(m cu~ng ti`nh!     
     
 Nhu+~ng hi`nh a?nh nhu+ bu.i tre, ho`n dda' chi? la` nhu+~ng 
bie^?u tu+o+.ng dde^? vi' von, so sa'nh ma` tho^i, chu+' no' kho^ng 
lie^n quan gi` dde^'n ti`nh ca?m cu?a con ngu+o+`i, ma` o+? dda^y 
"dda.o nghi~a" mo+'i la` quan tro.ng, no' chi'nh la` ru+o+`ng co^.t 
cu?a gie^`ng mo^'i, la` cha^'t keo dde^? ra`ng buc va` ba?o ve^. 
ca'i ti`nh ca?m thie^ng lie^ng dda~ in sa^u trong ta^m kha?m cu?a 
mo.i ngu+o+`i\. Nhu+~ng ngu+o+`i dda~ so^'ng chung vo+'i nhau cu`ng 
xo'm, cu`ng la`ng thi` da^?u kho^ng pha?i la` ba` con ho. ha`ng, 
kho^ng pha?i la` anh em ruo^.t thi.t, da^~u kho^ng tha`nh ti`nh 
nghi~a vo+. cho^`ng vo+'i nhau\... Nhu+ng cu`ng chia xe? nhu+~ng 
nie^`m vui no^~i buo^`n, hay tha(m vie^'ng va` giu'p ddo+? la^~n 
nhau trong lu+'c hoa.n na.n, thi` ddo' cu~ng la` nhu+~ng an u?i 
ca^`n thie^'t cho chu'ng ta trong ddo+`i so^'ng na^`y ro^`i (Ba` 
con xa kho^ng ba(`ng la'ng gie^`ng ga^`n ma`!). Ti`nh ca?m a^'y 
cu~ng kho^ng ha(?n chi? da`nh cho nhu+~ng ngu+o+`i dda~ chung 
so^'ng vo+'i nhau la^u na(m, ma` co`n ddo^'i vo+'i nhu+~ng 
ngu+o+`i mo+'i cu`ng ha.nh ngo^., cho du` chi? la` mo^.t kha'ch 
va~ng lai :

       Ai ve^` pho^' Hi , so^ng Ca^`u
       DDe^? thu+o+ng dde^? nho+', dde^? sa^`u cho ai\?
       DDe^? sa^`u cho kha'ch va~ng lai
       DDe^? thu+o+ng dde^? nho+' cho ai\? dde^? sa^`u!
  
  DDe^? sa^`u cho kha'ch va~ng lai, hay dde^? sa^`u cho ngu+o+`i 
o+? la.i\? Cu~ng chi? la` nhu+~ng ca^u ho?i ddu+o+.c la(.p ddi 
la(.p la.i nhu+ mo^.t no^~i i du`ng da(`ng giu+~a ke? o+? ngu+o+`i 
ddi, nhu+ no^~i luye^'n tie^'c mo^.t ca'i gi` tha^.t mo+ ho^`, nhu+ng 

bie^'t ro^`i dda^y se~ ta`n phai theo ly bie^.t! Nghe no' tha^.t 
la` ngo^?n ngang tra(m mo^'i, bo+?i vi` ca^u ho?i tru+o+'c thi` chi? 
thua^`n tuy' la` mo^.t ca^u ho?i, chi? ca^`n mo^.t ca^u tra? lo+`i 
la` xong thi' du. nhu+: (ne^'u bie^'t ra(`ng em dda~ la^'y cho^`ng, 
anh ve^` la^'y vo+. the^' la` xong!) , nhu+ va^.y la` dda~ ddu+o+.c 
gia?i quye^'t mo^.t ca'ch thoa? dda'ng ro^`i, kho^ng co`n gi` dde^? 
ma` pha^n va^n nu+~a ca?. The^' nhu+ng ca^u ho?i cuo^'i cu`ng mo+'i 
chi'nh la` va^'n dde^` ca^`n pha?i suy lua^.n, vi` no' vu+`a la` 
mo^.t ca^u ho?i ma` cu~ng vu+`a la` mo^.t lo+`i than! Mo^.t ca^u 
ma` tha`nh ra hai ca^u, mo^.t ca^u ho?i va` mo^.t lo+`i than cha(ng? 
Cu~ng co' the^? la('m chu+', (DDe^? thu+o+ng dde^? nho+' cho ai\? 
dde^? sa^`u\...), mo+'i nghe thi` cu~ng chi? la(.p la.i ca^u ho?i 
tru+o+'c, nhu+ng nhi`n ky~ thi` ddoa.n sau la.i ddu+o+.c (hay bi.) 
dda?o ngu+~, cho ne^n kho^ng bie^'t dda^y la` ca^u ho?i hay ca^u 
tra? lo+`i dda^y\? Chu+~ "dde^? sa^`u" treo lo+ lu+~ng o+? phi'a 
dda`ng sau nhu+ mo^.t no^~i than tra'ch ai ddo', no' kho^ng co`n 
na(`m trong pha.m vi ca^u ho?i nu+a~, ma` no' dda~ ro+'t la.i 
dda(`ng sau nhu+ co`n lu+u luye^'n mo^.t ca'i gi`, tha^.t thie^'t 
tha bie^'t ma^'y\? Ca^u ho?i ke^' tie^'p cu~ng ba('t nguo^`n tu+` 
manh nha ti`nh ca?m:

        Ra ve^` co' nho+' em kho^ng?
        Hay la` xuo^i buo^`m thua^.n gio' bie^.t mong xa chu+`ng!

     O+? ddo+`i ca?nh ho+.p tan thi` la`m sao ma` tra'nh kho?i\? 
Va^~n bie^'t va^.y nhu+ng khi dda~ dan di'u vo+'i nhau ro^`i, thi` 
ai ba('t mi`nh pha?i xa la'nh nhu+~ng u+o+'c mo+ tha^`m ki'n? Cu?a 
mo^.t la^`n dda~ cu`ng ai he.n bie^?n the^` non! DDa~ mo^.t la^`n 
cu`ng ai no'i ca^u u+o+'c he.n, cho ne^n no^~i pha^n va^n cu+' ddeo 
dda(?ng ma~i kho^ng tho^i!
                          
        Ra ve^` sao dda(.ng ma` ve^`?
        Bo? non bo? nu+o+'c, bo? ma^'y lo+`i the^` cho ai!
     
     Bo? non, bo? nu+o+'c... thi` cha('c la` co' the^? bo? ddu+o+.c, 
vi` dda^y kho^ng pha?i la` no+i "cho^n Nhau ca('t Ro^'n", dda^y 
kho^ng pha?i la` que^ hu+o+ng xu+' so+? chi cu?a mi`nh, thi` dde^'n 
hay ddi cu~ng kho^ng tha`nh va^'n dde^` chi ma^'y\... Nhu+ng co`n 
"ma^'y lo+`i the^`" no' mo+'i la` ra('c ro^'i la`m sao\? Bo? la.i 
cho ai dda^y\? ...
     DDo^'i vo+'i nhu+~ng ngu+o+`i mo+'i quen bie^'t thi` ho. chi? 
bo'ng gio', vo+'i lo+`i le~ tuy cho+n cha^'t nhu+ng thie^'t tha, 
tuy que^ mu`a nhu+ng go'i ghe'm mo^.t ti`nh ca?m thie^.t tha^m 
thu'y dde^'n ddu+o+`ng na`o\... Co`n ddo^'i vo+'i nhu+~ng ngu+o+`i 
(xa xo^i chi ddo' ma` la^`m, pha?i hu+o+ng hu+o+ng be'n, pha?i 
tra^`m tra^`m tho+m) thi` sao\? Ho. co' ddo^'i dda~i vo+'i nhau nhu+ 
the^' cha(ng? Co' le~ la` kho^ng dda^u, vi` ho. co' ca^`n chi pha?i 
"bo'ng gio'" cho the^m me^.t, la.i pha?i ddi vo`ng vo tam quo^'c 
cho hao xa(ng to^'n nho+'t? Cho me^.t tri' phi' su+'c, cu+' ddi 
tha(?ng mo^.t du+o+`ng mu+.c ta`u, dde^? "tha^u nga('n ddu+o+`ng 
ve^`", ma(.c da^`u ddo^i khi va^~n bie^'t ra(`ng: "Tha(?ng mu+.c 
ta`u thi` ddau lo`ng g " dda^'y! :

         Ma^'y anh chu+a vo+. quanh na(m
         DDe^m ddo^ng la.nh gia' anh na(`m vo+'i ai\?

     Thie^.t nghe cu~ng kho' tra? lo+`i dda^y co' pha?i kho^ng ca'c 
ba.n "tu mi nam tu+?"? Ai dda^u la.i ddi ho?i ca('c co+' nhu+ the^' 
na^`y, bie^'t ma^`n ra(ng ma` tra? lo+`i cho xuo^i thuye^`n ma't 
ma'i\? Bie^'t la`m sao ma` tra? lo+`i cho nghe ddu+o+.c ca'i lo^~ 
tai\? La`m sao ma` mo+? ra mo^.t con ddu+o+`ng uye^n nguye^n cho 
co~i ddi ve^` kho?i co^ ddo+n gia' la.nh? Bo+?i vi` anh vo^'n la` 
mo^.t ke? que^ mu`a da^n da~, nghe`o kho' mo^.t ddo+`i thi` la`m sao 
da'm cu`ng ngu+o+`i dde^? "go^'i phu.ng cha(n loan"? Bo+?i vi` anh 
chi? la` mo^.t ga~ tie^`u phu ddo^'n cu?i thi` la`m sao da'm mo+ 
u+o+'c ddu+o+.c na(`m vo+'i ai\? Bo+?i vi` tha^n pha^.n cu?a anh 
"Kho' nghe`o o+? cho^'n so+n la^m, mai than chie^`u cu?i, ga(.p 
tra^`m ho.a may", ca'i ho.a may na^`y cu~ng hie^'m hoi la('m ddo', 
vi` tra^`m la` mo^.t loa.i g  quy' hie^'m, thi` la`m sao ma` ba('t 
ddu+o+.c giu+~a hu+ kho^ng? Cho ne^n ca^u ho?i na^`y xem ra dda~ 
bi' lo^'i, kho^ng ti`m ddu+o+.c ca^u tra? lo+`i thi` tha^'y cu~ng 
ma^'t ma(.t ca? "dda^'ng nam nhi", ma` ca^u tra? lo+`i kho^ng 
ddu+o+.c chi' ly' thi` la`m sao tra'nh kho?i mie^.ng ddo+`i 
hay do`m ngo', thi. phi\? Cho ne^n cu~ng co' ngu+o+`i pha?i suy 
nghi~ na't o'c dde^? ti`m ra ca^u tra? lo+`i dde^? ho.a may cu+'u 
va~n ti`nh the^'! May thay mo^.t dda^'ng nho tha^m uye^n ba'c dda~ 
thay the^' chu'ng ta dde^? "go+? ro^'i to+ lo`ng"!:

         Em ho?i chi chuye^.n a^'y cho ma^'t co^ng
         Ne^'u no'ng thi` anh na(`m ngu? tha(?ng, ma` la.nh thi` 
         na(`m cong kho' gi`?

     La`nh thay, la`nh thay mo.i vie^.c dda~ ddu+o+.c gia?i quye^'t 
o^?n tho?a ro^`i, vi` anh dda^y dda^u pha?i co`n ca'i die^.n 
"a(n chu+a no, co chu+a a^'m" nu+~a dda^u, ma` pha?i ddi ma('c mu+u 
ca'i pha^.n "thuye^`n quye^n" dda'nh co+` co`n chu+a sa.ch nu+o+'c 
ca?n? Ne^'u co`n ca^u na`o ho'c hie^?m nu+~a thi` cu+' ddem ra, ne^'u 

anh tra? lo+`i kho^ng dda(.ng thi` anh nguye^.n se~ "la`m pha^.n 
dda`n ba` nhu+ em!". 

           Anh tre`o le^n ca^y sung cu~ng bie^'t mu`i sung su+o+'ng
           Anh che^ to+ anh ke'n lu.a, thi` lu.a cu~ng la` ta(`m
           Em ddo^' anh mo^.t na(m mu+o+`i hai tha'ng, tha'ng mo^ 
           kho^ng ra(`m ru+'a anh?

     DDo^'i thi` pha?i dda'p, ho?i thi` di~ nhie^n pha?i tra? lo+`i 
nhu+ng ca^u ho?i na^`y cu~ng ho+i co' pha^`n gay ca^'n, vi` tha'ng 
na`o la.i tha'ng kho^ng co' ra(`m? "No'" dda~ kho^n ngoan ddi na(`m 
chi'nh giu+~a dde^? kho?i ma^'t pha^`n me^`n, du` ai co' ke'o qua 
ke'o 
la.i thi` tre^n tha^n no' cu~ng ddu? cha(n a^'m vo+'i ne^.m e^m, ba^y 

chu+` bie^'t ti`m mo^ ra mo^.t tha(`ng "da.i" dda~ ddu+o+.c na(`m 
giu+~a ma` la.i bo? ma^'t pha^`n me^`n dda^y em? Tho^i thi` "pho'ng 
lao thi` pha?i theo lao", dda~ lo+~ leo le^n lu+ng co.p ro^`i thi` ai 
da.i gi` nha`o xuo^'ng cho bi. co.p vo^`? Va^~n bie^'t to+ vo+'i lu.a 
thi` cu~ng pha't xua^'t tu+. ta(`m, ma` con ta(`m thi` cu~ng chi? la` 
loa`i sa^u cho+' quy' ho^` chi dda^y ma` anh pha?i cho.n? Nhu+ng 
mo^.t na(m mu+o+`i hai tha'ng ma` tha'ng mo^ la.i kho^ng co' ra(`m thi` 
la.i la` mo^.t ca^u ho?i "ba^'t thu+o+`ng"! Nhu+ng du` sao ddi nu+~a thi` 
anh cu~ng pha?i va^.n du.ng ca'i "tri' tho^ng minh" dde^? tra? lo+`i 
ca'i ca^u la('t le'o:
         
            Em tre`o le^n ca^y cam cu~ng bie^'t la` ca^y cam kho^? 
            Em che cha`i em cho.n la'i, thi` la'i cu~ng la` gai
            Mo^.t na(m mu+o+`i hai tha'ng, tha'ng dda`o hoa ke^'t 
            tra'i la` tha'ng kho^ng ra(`m em o+i!

     DDo^'i dda'p nhu+ va^.y thi` co`n ba('t be? va`o dda^u\? Vi` 
cha`i va` la'i thi` cu~ng la^'y tu+` ca^y gai dde^? tha^'t dde^? 
no^'i, ma(.c da^`u la' gai co`n du`ng dde^? la`m ba'nh i't, ddu+o+.c 
nhie^`u co^ng du.ng cho da^n que^ nhu+ cu~ng chi? la` loa`i ca^y co? 
da.i mo.c kha('p ven ru+`ng, thi` co' gi` quy' ba'u dda^u ma` pha?i 
cho.n lu+.a\? 
     Co`n "tha'ng dda`o hoa ke^'t tra'i" thi` mo+'i chi'nh la` ca'i 
tha'ng hie^'m quy' nha^'t tre^n ddo+`i, cho ne^n tha'ng a^'y kho^ng 
co' "nga`y ra(`m" la` pha?i, ne^'u ai kho^ng tin thi` ha~y cu+' 
tro^`ng hoa dda`o ma` ddo+.i xem!
Bo+?i vi` tha'ng a^'y no' dda(`m tha('m nhu+ ti`nh ca?m cu?a ca'c 
thanh nie^n thie^'u nu+~ o+? no+i ddo^`ng que^ tho^n da~ ti`nh ca?m 
a^'y no' tho+m nga't nhu+ co? no^.i hoa ddo^`ng, cha^n phu+o+ng nhu+ 
mo^.t ma`u ba't nga't cu?a ca'nh ddo^`ng lu'a va`ng, ddang na(`m 
tra?i da`i pho+i mi`nh trong na('ng so+'m... Ti`nh ca?m a^'y dda~ 
go'i ghe'm mo^.t ba?n cha^'t ddo^n ha^.u nhu+ng cha^n tha`nh, dda~ 
the^? hie^.n qua ddie^.u ho` ca^u ha't cu?a mie^`n da^n da~. Ta^m 
su+. a^'y dda~ ga('n lie^`n vo+'i ne^'p so^'ng ha`ng nga`y nhu+ 
ho+i tho+?, ddem nguo^`n vui dde^'n nhu+ bao tie^'ng cu+o+`i do`n 
tan cu?a trai ga'i trong la`ng, mo^~i la^`n ga(.p nhau dda^`u ngo~.
     Khi mo+'i mo+? ma('t cha`o ddo+`i chu'ng ta dda~ nghe tie^'ng 
ru cu?a Me., tie^'ng ha't cu?a anh, ca^u ho` cu?a chi.\...Ho`a cu`ng 
bao nie^`m ye^u me^'n cu?a ba` con xo'm gie^`ng, la` nhu+~ng cha^'t 
lie^.u dda~ nuo^i du+o+~ng cho chu'ng ta kho^n lo+'n, a^'p u? cho 
chu'ng ta co' mo^.t ta^m ho^`n phong phu' ve^` ne^`n va(n ho.c da^n 
gian, ma` no' va^~n tie^`m ta`ng trong chu'ng ta, no' va^~n chie^'m 
ngu+. nguy nga giu+~a lo`ng mo.i ngu+o+`i  du` co`n o+? no+i que^ 
nha`, hay kho^ng may pha?i nghi`n tru`ng xa ca'ch! Vi` ne^`n va(n 
ho.c a^'y dda~ cha^'t chu+'a dda^`y ti'nh cha^'t cu?a da^n to^.c 
Vie^.t, ta.o nguo^`n vui cho gia ddi`nh va` xa~ ho^.i ./. 


DDan  Ha`
-----------------------------