[Va(n Ho'a] Ta^'m bia dda'

[VIPS <proxy098@hotmail.com>]

Ta^'m bia dda' 

Co' the^? con ro^`ng tre^n bia se~ mo+`, do`ng chu+~ se~ phai, nhu+ng
co`n ngu+o+`i Vie^.t Nam thi` nhu+~ng ta^'m bia dda' kia co`n ngo+`i
ngo+.i, ba^'t cha^'p tho+`i gian va` se~ cha(?ng phai mo+`.
Hi`nh nhu+ khi ro+`i nhu+~ng qua? nu'i kho^?ng lo^` trie^.u tuo^?i,
tro+? tha`nh ta^'m bia so+ sinh, ca'i pho^i dda', ca'i kho^'i su` si`
a^'y dda~ lua^n ho^`i sang kie^'p kha'c. Sau khi dda~ ddo+'n ddau bi.
va.t ddi, dde~o ddi, ddu.c ddi nhu+~ng cho^~ thu+`a, thi` ta^'m bia
tro+? tha`nh mo^.t sinh linh co' ta^m ho^`n rie^ng, khuo^n ma(.t va`
tie^'ng no'i rie^ng, tro+? ne^n linh thie^ng va` la^y lan nie^`m linh
thie^ng a^'y ra xung quanh. 
Nho? nha^'t la` nhu+~ng ta^'m bia ddo+n so+ du+.ng la`m mo^. chi' o+?
nghi~a trang lie^.t si~ hoa(.c tha ma que^ la`ng, chi? gia?n ddo+n ma^'y
do`ng chu+~ nho? ghi te^n ngu+o+`i na(`m dda^'y, ma` tho+`i gian va`
mu+a na('ng, so+.i thu+`ng tra^u, nhie^`u khi la`m cho nga? nghie^ng lu
mo+` khie^'n ngu+o+`i so^'ng cha.nh lo`ng mo^~i Te^'t thanh minh va`
nga`y Ta?o mo^. tru+o+'c xua^n. Co`n to lo+'n, thi` cu~ng kho^ng i't,
bia dda' ra?i ra'c kha('p no+i, ddu+o+.c tho+` ki'nh to^n vinh hay la~ng
que^n vu`i da^.p... Chu+a ai co' the^? tho^'ng ke^ xem dda^'t nu+o+'c ta
co' bao nhie^u bia dda'. 
Co' nhu+~ng ta^'m bia hi`nh tru. vuo^ng, bo^'n ma(.t dde^`u co' ghi
kha('c lo+`i lo+`i cha^u ngo.c nhu+ o+? Chu`a Hun Co^n So+n, no+i
Nguye^~n Tra~i tu+`ng ve^` nghe tho^ng reo suo^'i ha't. Co' nhu+~ng
ta^'m bia hi`nh chu+~ nha^.t, tha^n mo?ng tha(?ng ddu+'ng, tre^n dda^`u
la` hi`nh ba'n nguye^.t, la` nu+?a va`nh tro`n, la` mo^.t ca'nh cung a(n
tha(?ng xuo^'ng hai ddu+o+`ng tha(?ng vai bia nhu+ ta tha^'y trong
"ru+`ng bia" tie^'n si~ o+? Va(n Mie^'u Ha` No^.i va` pho^? bie^'n
kha('p ddi.a phu+o+ng tre^n mie^`n Ba('c, ca'i no^i va(n hoa' cu?a ca?
to^? quo^'c ta. La.i co' nhie^`u ta^'m bia nhu+ ngu+o+`i ddo^.i mu~
bi`nh thie^n, hoa(.c cong hoa(.c pha(?ng, cho+`m xuo^'ng hai tha^n bia
ro^`i mo+'i tho't la.i, tha(?ng xuo^'ng theo chie^`u tha(?ng ddu+'ng,
ma` xu+' Hue^' pha^`n lo+'n co' nhu+~ng ta^'m bia hi`nh na`y. 
Bia mie^`n Ba('c pha^`n nhie^`u, co' khi la` ha^`u he^'t, dde^`u tra^`m
tu+ tre^n lu+ng nhu+~ng con ru`a dde^? ho^`n bia kho^ng lu'n va`o co?
dda^'t. Ta'm mu+o+i hai ta^'m bia Tie^'n si~ ma^'y trie^`u dda.i co`n
kia, to nho? kha'c nhau, co' xanh bo'ng, co' re^u mo+`, co' nu+'t ne?,
va` tha^n pha^.n con ru`a cu~ng co' con tho+`i gian la`m chu'ng bi.
thu+o+ng, vo+~ mai, me? tra'n, nhu+ng ta va^~n nhu+ nghe tha^'y lo^~
mu~i chu'ng pha^.p pho^`ng ho+i tho+?. 
Ta^'m bia Vi~nh La(ng trong Cha^u Hoan, nay la` Thanh Hoa', ghi ta.c
lo+`i va(n Nguye^~n Tra~i ke^? ve^` su+. nghie^.p la^~y lu+`ng cu?a Le^
Tha'i To^? pha?i cha(ng la` lo+'n nha^'t, co' phie^n ba?n trong ba?o
ta`ng li.ch su+?. Ta^'m bia trong Khie^m La(ng thi` chi'nh vua Tu+.
DDu+'c dda~ tu+. tha?o lo+`i "bi ky'" ngay tu+` lu'c o^ng vua thi si~
na`y mo+'i le^n ngo^i. 
Nhu+~ng ta^'m bia dda' Vie^.t Nam dda~ qua thu+? tha'ch tho+`i gian.
Nhie^`u ta^'m co' so^' pha^.n long ddong, lang ba.t dde^'n go'c sa^n,
ba^.c the^`m, ca^`u ao da^n da~, nhu+ ta^'m bia cu?a tu+` ddu+o+`ng o^ng
nghe` Vu~ To^ng Phan, do mo^n sinh o^ng du+.ng sau khi o^ng ma^'t va`
tru+o+`ng Ho^` DDi`nh kho^ng co`n nu+~a (nay la` toa` ba'o Nha^n da^n),
no' lu+u la.c xuo^'ng Ba.ch Mai Ho^`ng Mai ha`ng tra(m na(m dda^'t bu.i.
Ta^'m bia nho+' co^ng lao ngu+o+`i sinh tha`nh ra chu+~ "quo^'c ngu+~"
Alexandre de Rhode cu~ng to+i ta? gio' mu+a ha`ng ma^'y chu.c na(m, nghe
dda^u sa('p ddu+o+.c tro+? ve^` khuo^n vie^n Thu+ vie^.n quo^'c gia
pho^' Tra`ng Thi. 
Nhu+~ng do`ng te^n ho. na`o cu?a o^ng tie^'n si~ dda.i khoa bi. ddu.c
xoa' ddi, ai va` bao gio+` se~ bo^? cu+'u, tra? la.i li.ch su+? da'ng
nguye^n ve.n mo^.t tho+`i? The^' mo+'i bie^'t Nha^n va(n, Va(n hoa'
mo+'i la` tru+o+`ng to^`n, mo+'i la` linh ho^`n da^n to^.c, cha(?ng co'
gi` bo^i xoa' ddu+o+.c. 
Vie^.t Nam co' ca^u ca dao, ha^`u nhu+ ai cu~ng thuo^.c, bo+?i no' la`
tie^u chi' dde^? so^'ng, dde^? la`m ngu+o+`i, dde^? u+'ng xu+? vo+'i
nha^n gian: Tra(m na(m bia dda' thi` mo`n - Nghi`n na(m bia mie^.ng
va^~n co`n tro+ tro+... Bia mie^.ng la` truye^`n ddo+`i, la` ba?n a'n
cu?a li.ch su+? ba^'t tha`nh va(n cho nhu+~ng ai "lu+u danh thie^n
co^?". 
Ai tu+`ng le^n ddi?nh nu'i Hy Cu+o+ng, ca?m nho+' co^.i nguo^`n tru+o+'c
La(ng mo^. To^? Hu`ng Vu+o+ng, ha(?n dda~ ga(.p mo^.t ta^'m bia dda'
hi`nh tru. dda^`y re^u phong mo+` a?o. Tha^n bia kho^ng mo^.t lo+`i
na`o, chu+~ na`o, nhu+ng ta va^~n nhu+ co`n nghe tha^'y lo+`i Thu.c
Pha'n An Du+o+ng Vu+o+ng du+.ng bia va` the^` "Giu+~ gi`n co+ nghie^.p
Nha` Hu`ng" dda~ ma^'y nghi`n na(m. DDo' la` Co^.t dda' the^` ba^'t tu+?
cu`ng non nu+o+'c. 
Hai ta^'m bia nho? be' tru+o+'c Va(n Mie^'u chi? co' hai chu+~ ddo+n so+
Ha. Ma~. Lo+`i bia nha('c nho+? cho con ngu+o+`i tu+` vo~ng lo.ng ngu+.a
xe dde^'n da^n thu+o+`ng mu~ no'n, khi ddi qua dda^y ha~y nho+' co'
nhu+~ng ngu+o+`i tha^`y ho.c cu?a bao ddo+`i (Va.n the^' su+ bie^?u)
bo+?i dda^y la` no+i tho+` tu+` Kho^?ng Tu+? dde^'n Chu Va(n An, ma`
ngu+o+`i bie^'t to^n tro.ng dda.o ly', to^n tro.ng tri thu+'c, ngu+o+`i
bie^'t "la`m ngu+o+`i" pha?i nho+'.