[history] Nu+o+'c non, non nu+o+'c...[1/2]

[AnHai Doan <anhai@cs.washington.edu>]

Ba'c na`o quan ta^m to+'i li.ch su+? etc thi` mo+`i ddo.c ba`i na`y
cu?a ba'c Vu~ Hoa`ng La^m. To^i chu+a co' tho=`i gian ddo.c ne^n kho^ng 
hie^?u ca'i xe^'p ha.ng va`o li.ch su+? cu?a to^i co' ddu'ng kho^ng.


                                              	Nu+o+'c non, non nu+o+'c...

Vu~ Ho^`ng La^m

Tu+` tre^n kho^ng trung nhi`n xuo^'ng, ca? mo^.t mie^`n ro^.ng lo+'n tu+`
ddo^`ng ba(`ng so^ng Du+o+ng Tu+? (Trung Quo^'c) dde^'n ba'n dda?o Ddo^ng
Du+o+ng xua^'t tri`nh mo^.t ca?nh quan ddo^.c dda'o cu?a Tra'i dda^'t.
Nhu+~ng da~y nu'i tru`ng ddie^.p a(n ngang ra ta^.n bie^?n. No+i cha^n
nu'i xen ke~ nhu+~ng ddo^`ng ba(`ng xanh ri` ma`u lu'a, tre^n ddo' do.c
ngang nhu+~ng con so^ng , con ke^nh va` chi chi't nhu+~ng ho^` ao.
Ngu+o+`i Hoa go.i phong ca?nh a^'y la` "so+n thu?y". Ngu+o+`i Vie^.t cu~ng
va^.y, go.i la` "nu+o+'c non, non nu+o+'c". Ho+n the^', tie^'ng Vie^.t
co`n ghe'p ca? hai tu+` "dda^'t" va` "nu+o+'c" dde^? chi? mo^.t quo^'c
gia, tha^.m chi' khi go.i ta('t chi? du`ng mo^.t tu+` "nu+o+'c", trong khi
co' le~ ba^'t cu+' ngo^n ngu+~ na`o ngoa`i v u`ng Ddo^ng Nam A' , cu`ng
la('m chi? du`ng mo^.t tu+` "dda^'t" ma` tho^i. 

Hai ye^'u to^' ca(n ba?n, hai nguye^n to^', la`m ne^n mo^i tru+o+`ng sinh
tha'i cu?a DdNA' co^? dda.i (bao go^`m mie^`n Giang Nam (phi'a nam so^ng
Du+o+ng Tu+?) thuo^.c Trung Quo^'c nga`y nay va` khu vu+.c DdNA' hie^.n
dda.i) la` dda^'t va` nu+o+'c. Nhu +~ng cu+ da^n DdNA' co^? dda~ sa'ng
ta.o ne^n mo^.t ne^`n no^ng nghie^.p dda canh nhu+ng ca(n ba?n la` tro^`ng
lu'a nu+o+'c. Ho. co' ti'n ngu+o+~ng pho^`n thu+.c (su`ng ba'i su+. sinh
so^i na?y no+?), ho. mong dda^'t va` tro+`i la`m cho mu`a ma`ng bo^.i thu,
mong cha va` me. la`m cho gia ddi`nh ddo^ng ddu'c. Ho. dda~ ke^'t tinh
ddu+o+.c mo^.t trie^'t ly' ddo^.c dda'o ma` ngu+o+`i Ha'n co' le~ dda~
tie^'p thu. tha`nh nguye^n ly' a^m du+o+ng (Yin - Yang). Gia'o su+ Tra^`n
Ngo.c The^m cho bie^'t tu+` "yang " (du+o+ng) cu?a tie^'ng Ha'n la` vay
mu+o+.n tu+` "yang" nghi~a la` "tro+`i, tha^`n" cu?a ca'c ngo^n ngu+~
phu+o+ng Nam. Co`n tu+` "yin" (a^m) ba('t nguo^`n tu+` tie^'ng DdNA' co^?
dda.i vo+'i nghi~a la` "me.". A^m / Du+o+ng la` do Tro+`i / Dda^'t , Cha /
Me. ma` ra (Tra^`n Ngo.c The^m: Trie^'t ly' a^m du+o+ng trong cuo^.c
so^'ng no^ng nghie^.p Nam A'). O^ng cu~ng cho bie^'t the^m: " Kho^ng pha?i
nga^~u nhie^n ma` trong khi tre^n the^' gio+'i, va^.t to^? ca'c da^n to^.c
thu+o+`ng la` mo^.t loa`i ddo^.ng va^.t cu. the^? (chim u+ng, phu+o+.ng
hoa`ng, cho' so'i, bo`... ) thi` ngu+o+`i VN co' va^.t to^? la` mo^.t
ca(.p ddo^i tru+`u tu+o+.ng Tie^n - Ro^`ng...o+? VN, mo.i thu+' thu+o+`ng
ddi ddo^i theo nguye^n ta('c a^m du+o+ng ha`i ho`a: o^ng Ddo^`ng ba` Co
^'t, ddo^`ng Co^ ddo^`ng Ca^.u... Ngay ca? nhu+~ng kha'i nie^.m vay
mu+o+.n ddo+n ddo^.c, khi nha^.p va`o VN, chu'ng cu~ng ddu+o+.c nha^n
ddo^i tha`nh ca(.p: trong khi o+? Trung Hoa, tha^`n mai mo^'i chi? la`
mo^.t o^ng To+ Ho^`ng thi` va`o VN ddu+o+.c bi e^'n tha`nh o^ng To+ ba`
Nguye^.t; o+? A^'n Ddo^. chi? co' Pha^.t O^ng thi` va`o VN xua^'t hie^.n
Pha^.t O^ng Pha^.t Ba`...". 

Suy nga^~m tu+` tro^'ng ddo^`ng va` nhu+~ng huye^`n ti'ch, gia'o su+
Tra^`n Quo^'c Vu+o+.ng cu~ng pha't hie^.n ra trie^'t ly' a^m du+o+ng ma`
o^ng go.i la` "trie^'t ly' lu+o+~ng pha^n va` lu+o+~ng ho+.p Nu'i -
Nu+o+'c" cu?a ngu+o+`i Vie^.t co^?. Trong huy e^`n thoa.i ve^` nguo^`n
go^'c da^n to^.c, truye^.n Tra(m Tru+'ng, A^u Co+ la` me. tie^n A^u o+?
nu'i, La.c Long Qua^n la` bo^' ro^`ng La.c o+? bie^?n, hai ngu+o+`i la^'y
nhau: lu+o+~ng ho+.p A^u La.c, ro^`i chia con, nu+?a le^n nu'i, nu+?a
xuo^'ng bie^ ?n: lu+o+~ng pha^n A^u La.c. Ngu+o+`i xu+a kho^ng die^~n
dda.t tu+ duy nhu+ chu'ng ta ba^y gio+`. Ho. die^~n dda.t ba(`ng ngo^n
ngu+~ "huye^`n bi'", ngo^n ngu+~ bie^?u tu+o+.ng chu+' kho^ng ba(`ng
nhu+~ng kha'i nie^.m, danh ly' nhu+ chu'ng ta nga`y nay. T ra^`n Quo^'c
Vu+o+.ng dda~ ca(n cu+' va`o nhu+~ng ke^'t qua? kha?o co^? dde^? gia?i ma~
nhu+~ng huye^`n ti'ch ve^` tho+`i so+ su+? cu?a nu+o+'c ta. Theo o^ng,
La.c Long Qua^n la` ngu+o+`i anh hu`ng tu+` bie^?n to+'i, tu+` so^ng le^n,
die^.t "Ngu+ Tinh", " Mo^.c Tinh", "Ho^` Tinh", khai sa'ng mie^`n cha^u
tho^?, do.n ddu+o+`ng cho con cha'u xa^y du+.ng va(n minh cha^u tho^?
so^ng Ho^`ng. Va` ngu+o+`i con trai theo me. A^u ve^` mie^`n ddo^`i nu'i
dda~ le^n ngo^i Vua Hu`ng (Bo^ Khun, tie^'ng Vie^.t co^? nghi~ a la` bo^'
cu?a ca'c thu? li~nh) cu~ng la`m sa'ng to? mo^.t quy lua^.t ddi.a chi'nh
tri.: mie^`n trung du la` xua^'t pha't ddie^?m ddi.a ly' cu?a su+. hi`nh
tha`nh nhu+~ng nha` nu+o+'c dda^`u tie^n (Tra^`n Quo^'c Vu+o+.ng: Tu+`
huye^`n ti'ch dde^'n li.ch su+?: Ma^'y va^'n dde^` phu+o+ng pha'p lua^.n
va` phu+o+ng pha'p cu. the^?).  Ha`nh lang no^'i mie^`n nu'i cao nguye^n
Va^n Nam - Ta^y Ta.ng, kho^ng gian cu?a ngu+o+`i Ta.ng - Mie^'n va` Ta`y -
Tha'i co^?, vo+'i bie^?n Ddo^ng cu?a so'ng gio' Tha'i Bi`nh D u+o+ng,
kho^ng gian cu?a cu+ da^n Nam Dda?o - Ma~ Lai co^?, cha^u tho^? so^ng
Ho^`ng la` no+i tie^'p xu'c ddan xen, giao tie^'p, bie^'n ddo^?i va` ho`a
ho+.p cu?a nhu+~ng sa('c tha'i va(n ho'a "non" va` "nu+o+'c" kha'c nhau,
dde^? na?y sinh mo^.t ne^`n va (n ho'a xo'm la`ng tra?i da`i tu+` cha^n
nu'i to+'i gia'p bie^?n cu?a nhu+~ng cu+ da^n tro^`ng lu'a nu+o+'c (Tra^`n
Quo^'c Vu+o+.ng: bddd). Gia'o su+ Keith Taylor cu~ng nha^.n ddi.nh: ne^`n
va(n ho'a Ddo^ng So+n (cu?a ngu+o+`i Vie^.t co^?) la` "ne^`n va(n ho'a
hu+o+'ng bie^?n giao ho`a vo+'i mo^.t mo^i tru+o+`ng lu.c ddi.a". O^ng
vie^'t: "Ne^`n va(n minh Ddo^ng So+n la` mo^.t to^?ng ho+.p va(n ho'a ta'c
tha`nh bo+?i nhu+~ng cu+ da^n so^'ng trong mo^.t mo^i tru+o+`ng ddi.a
chi'nh tri. ddo^.c dda'o. Nhu+~ng cu+ da^n na`y dde^'n ca? tu+` nu'i la^~n
tu+` bie^?n" (Keith W. Taylor: The Birth of Viet Nam). 

Cu~ng trong ba`i Tu+` huye^`n ti'ch dde^'n li.ch su+?, Tra^`n Quo^'c
Vu+o+.ng cho ra(`ng truye^.n So+n Tinh Thu?y Tinh pha?n a?nh "cuo^.c tranh
gia`nh quye^`n lu+.c giu+~a ca'c thu? li~nh Vu`ng Cao va` Vu`ng Tha^'p"
va` "vie^.c So+n Tinh tha('ng Thu?y Tin h _ vu+o+.t le^n tre^n su+. pha?n
a'nh vie^.c cho^'ng lu~ lu.t, dda('p dde^ pho`ng lu.t cu?a ngu+o+`i Vie^.t
co^?...  co' the^? hie^?u la` su+. bie^?u hie^.n ca'i u+u the^' chi'nh
tri.  cu?a mie^`n dda^'t cao nu'i Ta?n _ ddi.a ba`n go^'c cu?a me. A^u,
Vua Hu`ng, cu~ng nhu+ cu?a Hai Ba` Tru+ng sau na`y _ ddo^'i vo+'i mie^`n
dda^'t tha^'p lu'c ba^'y gio+`". Va` o^ng ke^'t lua^.n : 

"Vie^.t Nam _ ddo' la` va(n ho'a Nu+o+'c ddu+o+.c dda('p bo^`i va` lie^n
ke^'t ba(`ng nhu+~ng a?nh hu+o+?ng chi'nh tri. Nu'i non. 

Nu+o+'c non, non nu+o+'c, nu+o+'c non nha`... la` nhu+ va^.y ddo'." 

Pha?i cha(ng co^ng thu+'c su'c ti'ch na`y se~ ddu'ng (ba(`ng nghi~a bo'ng,
di~ nhie^n) cho toa`n bo^. li.ch su+? VN cho dde^'n nay chu+' kho^ng chi?
rie^ng cho tho+`i dda.i ca'c Vua Hu`ng (ne^n Tra^`n Quo^'c Vu+o+.ng dda~
kho^ng ghi "Va(n Lang" va` go.i t ha(?ng "Vie^.t Nam" ) ? 

Tru+o+'c khi thu+? duye^.t la.i die^~n tri`nh li.ch su+? VN tu+` go'c
nhi`n ddi.a chi'nh tri., tu+o+?ng cu~ng ne^n dda?o qua mo^.t so^' quan
nie^.m ca(n ba?n cu?a ca'i nhi`n co' le~ co`n mo+'i me? vo+'i sa'ch vo+?
tie^'ng Vie^.t na`y, tuy co' le~ kho^ng thu+.c su+. mo+'i me? so vo+'i tu+
duy Vie^.t co^?. 

Trong ddi.a chi'nh tri., ngu+o+`i ta tu+ duy qua "phe'p bie^.n chu+'ng",
trong "the^? lu+o+~ng pha^n lu+o+~ng ho+.p" cu?a hai ye^'u to^' dda^'t
lie^`n va` bie^?n ca?. Chu'ng la`m ne^n nhu+~ng kho^ng gian co+ so+? cu?a
hoa.t ddo^.ng kinh te^' mo^.t xa~ ho^ .i, va` qua ddo', la`m ne^n co+ so+?
kho^ng gian cu?a quye^`n lu+.c mo^.t nha` nu+o+'c. Ngu+o+`i ta pha^n
bie^.t nhu+~ng da^n to^.c la`m ruo^.ng va` nhu+~ng da^n to^.c ddi bie^?n,
nhu+~ng nha` nu+o+'c no^ng nghie^.p vo+'i nhu+~ng nha` nu+o+'c thu+o+ng
ma. i, nhu+~ng quo^'c gia "lu.c ddi.a" vo+'i nhu+~ng quo^'c gia "ha?i
du+o+ng". 

Di~ nhie^n, kho^ng nha^'t thie^'t la` ddi.a ly' quye^'t ddi.nh chi'nh
tri.. Song ne^'u kho^ng la`m su+. quy chie^'u to+'i ddi.a ly' (ddi.a ly'
tu+. nhie^n va` ddi.a ly' nha^n va(n) thi` se~ ra^'t kho' co' the^? hie^?u
ddu+o+.c nhu+~ng ha`nh xu+? cu?a chi' nh tri.. Dde^? pha^n bie^.t mo^.t
quo^'c gia "dda.i du+o+ng" vo+'i mo^.t quo^'c gia "dda.i lu.c", co' the^?
du+.a va`o hai tie^u chi'. Bie^?u hie^.n so+ ca^'p cu?a mo^.t quo^'c gia
"dda.i du+o+ng" la` ta^`m mu+'c cao cu?a ca'c hoa.t ddo^.ng kinh te^' ga('
n vo+'i bie^?n nhu+ khai tha'c ta`i nguye^n bie^?n, va^.n ta?i bie^?n va`
ngoa.i thu+o+ng bie^?n, co' khi ca? hoa.t ddo^.ng cu+o+'p bie^?n. Bie^?u
hie^.n thu+' ca^'p la` ti'nh mo+?, co+?i (tru+o+`ng ho+.p quo^'c gia
"dda.i du+o+ng") hay ki'n, ddo'ng (tru+ o+`ng ho+.p quo^'c gia "lu.c
ddi.a") cu?a xa~ ho^.i no'i chung, cu?a ne^`n kinh te^' va` chi'nh tri.
no'i rie^ng, tru+o+'c he^'t la` ddo^'i vo+'i the^' gio+'i be^n ngoa`i, sau
ddo' la` vo+'i chi'nh ba?n tha^n trong nu+o+'c. Nhu+~ng u+'ng xu+? ddo'
xua^'t tri`nh ne^`n va(n ho'a cu?a co^.ng ddo^`ng cu+ da^n. 

Go^'c ga'c cu?a ne^`n va(n ho'a VN la` mo^.t ta?ng ne^`n va(n ho'a chung
cho nhu+~ng cu+ da^n ba?n ddi.a cu?a DdNA' co^? dda.i ddu+o+.c ddi.nh
hi`nh trong tho+`i dda.i ddo^` ddo^`ng va`o khoa?ng suo^'t thie^n nie^n
ky? I tru+o+'c Ta^y li.ch. Trong tho+`i dda.i na`y o+? khu vu+.c hi`nh tam
gia'c ga^`n tu+o+ng u+'ng vo+'i mie^`n Ba('c VN nga`y nay, no+i giao
tie^'p va` ho`a ho+.p cu?a hai nguo^`n va(n ho'a Nu'i non va` Bie^?n ca?,
dda~ na?y sinh mo^.t ne^`n va(n minh ru+.c ro+~, quen go.i la` va(n minh
Dd o^ng So+n (do te^n la`ng Ddo^`ng So+n o+? Thanh Hoa', no+i dda~ pha't
hie^.n dda^`u tie^n ra nhu+~ng di va^.t kha?o co^? cu?a ne^`n va(n minh
na`y). A?nh hu+o+?ng cu?a va(n minh Ddo^ng So+n dda~ lan ro^.ng va` a(n
sa^u ho+n ba^'t cu+' a?nh hu+o+?ng cu?a m o^.t ne^`n va(n ho'a ngoa.i lai
na`o sau na`y o+? DdNA' , du` ddo' la` va(n minh Trung Hoa, A^'n Ddo^.,
Ho^`i gia'o hay Ta^y phu+o+ng. Phi'a ba('c no' lan to+'i ddo^`ng ba(`ng
Du+o+ng Tu+?, phi'a nam to+'i ca'c dda?o cu?a Indonesia, phi'a ta^y to+'i
bang Assam cu?a A^'n Ddo^. nga`y nay, co' the^? dde^'n ca? dda?o
Madagascar o+? cha^u Phi, co`n ve^` phi'a ddo^ng, tha^.m chi' co' mo^.t
va`i ba(`ng chu+'ng le? te? cho phe'p ddoa'n ra(`ng a?nh hu+o+?ng cu?a
va(n minh Ddo^ng So+n dda~ vu+o+n to+'i ta^.n ca'c d da?o cha^u Dda.i
Du+o+ng va` ca? cha^u Nam My~. 

Hoa.t ddo^.ng kinh te^' chu? ye^'u cu?a ngu+o+`i Vie^.t co^? tho+`i Ddo^ng
So+n la` la`m ruo^.ng. Song cu~ng do su+. pho^`n thi.nh cu?a no^ng
nghie^.p ma` nhu+~ng nghe^` thu? co^ng (nhu+ ddu'c tro^'ng ddo^`ng) va`
buo^n ba'n trao ddo^?i sa?n va^.t cu?a mi e^`n ddo^`ng ba(`ng vo+'i mie^`n
nu'i va` mie^`n bie^?n cu~ng nhu+ giu+~a ca'c ddi.a phu+o+ng theo ddo' ma`
pha't trie^?n. Trung ta^m ddu'c tro^'ng ddo^`ng cu?a DdNA' co^? dda.i la`
mie^`n dda^'t cu?a ca'c Vua Hu`ng. Mie^`n na`y na(`m tre^n giao ddie^?m c
u?a hai tuye^'n giao tho^ng quan tro.ng o+? DdNA' tho+`i ddo^`ng thau va`
sa('t so+'m: 

* Tuye^'n do.c theo lu+u vu+.c so^ng Ho^`ng ddo^? tu+` cao nguye^n Va^n
Qui' (ta^y nam TQ) ra vi.nh Ba('c Bo^.. Co' thuye^'t ta'o ba.o cho ra(`ng
dda^y la` dda^`u mu't cu?a con ddu+o+`ng bie^?n xuye^n Tha'i Bi`nh
Du+o+ng. 

* Tuye^'n ven bie^?n cha.y tu+` bo+` bie^?n ddo^ng nam TQ hie^.n nay, qua
vi.nh Ba('c Bo^. to+'i vi.nh Tha'i Lan. 

Ta.i mo^.t so^' dda^`u mu't cu?a ca'c tuye^'n ddu+o+`ng na`y dda~ hi`nh
tha`nh nhu+~ng ddo^ thi. - tra.m di.ch. Nhu+~ng ddo^ thi. - tra.m di.ch
na`y se~ tro+? tha`nh trung ta^m quye^`n lu+.c cu?a ca'c nha` nu+o+'c co^?
dda.i. o+? mie^`n Ba('c VN nga`y nay , tho+`i ky` tru+o+'c Ba('c thuo^.c,
no^?i le^n hai tha`nh pho^' co^?: Vie^.t Tri` _ trung ta^m nu+o+'c Va(n
Lang cu?a ca'c Vua Hu`ng, va` Co^? Loa _ trung ta^m nu+o+'c A^u La.c cu?a
Vua Thu.c (Tra^`n Quo^'c Vu+o+.ng: Ddo^ thi. co^? Vie^.t Nam). Tra^`n Q
uo^'c Vu+o+.ng vie^'t ve^` su+. hi`nh tha`nh nha` nu+o+'c co^? dda.i
dda^`u tie^n o+? VN: "No^ng nghie^.p pha't trie^?n, thu? co^ng nghie^.p ,
dda(.c bie^.t nghe^` ddu'c ddo^`ng, re`n sa('t, la`m ddo^` go^'m, da^u
ta(`m ra^'t pha't trie^?n va` bu+o+'c dda ^`u ta'ch ro+`i kho?i nghe^`
no^ng (pha^n co^ng lao ddo^.ng xa~ ho^.i theo qui mo^ lo+'n la^`n II, theo
F. Engels). Nhu ca^`u trao ddo^?i pha't trie^?n ma.nh: mie^`n nu'i ca^`n
muo^'i, ha?i sa?n, ga.o..., mie^`n xuo^i ca^`n qua(.ng mo? (thie^'c,
ddo^`ng, chi`, ke~m, sa('t...) va` la^m sa?n... Trong bo^'i ca?nh ddo',
mie^`n trung du tro+? tha`nh tra.m di.ch: Vie^.t Tri`, tha`nh pho^' co^?
nga~ ba so^ng, no+i ho^.i tu. cu?a ba lu+u vu+.c so^ng (Dda`, Ho^`ng, Lo^)
cu~ng la` ba vu`ng nu'i co' qua(.ng mo? va` la^m sa?n, o+? vu`ng thung
lu~ng ca^'y lu'a ne^'p va` to?a ro^.ng xuo^'ng cha^u tho^? ven bie^?n,
tro+? tha`nh ddo^ thi. - tra.m di.ch dda^`u tie^n cu?a ngu+o+`i Vie^.t
co^?, tro+? tha`nh trung ta^m cu?a nha` nu+o+'c Va(n Lang. Mo^.t hi`nh
tha'i nha` nu+o +'c co^? dda.i dda^`u tie^n dda~ pha't trie^?n cao ho+n
ba?n (la`ng), mu+o+`ng (lie^n la`ng) to+'i mu+'c lie^n mu+o+`ng va` sie^u
la`ng. Nga~ ba Vie^.t Tri`, ba?n tha^n no' la` mo^.t vu`ng (bo^. hay bo^.
la.c cu?a su+? cu~) tro^`ng lu'a (lie^n la`ng), nhu +ng ddu+o+.c khoa'c
the^m chu+'c na(ng tra.m di.ch, ca'i ga.ch no^'i cu?a mie^`n nu'i - mie^`n
xuo^i, do ddo' dda~ sie^u vie^.t le^n tre^n no^ng nghie^.p ma` tro+?
tha`nh ddo^ thi. - di.ch tra.m vo+'i he^. tho^'ng thuye^`n ma?ng du+o+'i
so^ng va` he^. tho ^'ng voi - gu`i tre^n ddu+o+`ng bo^. xuye^n so+n,
xuye^n do.c thung lu~ng" (Tra^`n Quo^'c Vuo+.ng: Ddo^ thi. co^? Vie^.t
Nam). 

Su+. hi`nh tha`nh nha` nu+o+'c Va(n Lang co' lie^n quan dde^'n mo^.t
bie^'n ddo^?i ddi.a chi'nh tri.. Co' mo^.t su+. ddo^?i ngo^i giu+~a mie^`n
nu'i non vo+'i mie^`n bie^?n ca? trong giao di.ch vo+'i mie^`n cha^u tho^?
so^ng Ho^`ng theo chie^`u hu+o+'ng q uan he^. nga`y ca`ng dda^.m vo+'i
mie^`n nu'i. Tra^`n Quo^'c Vu+o+.ng vie^'t : "Ne^'u o+? tho+`i cuo^'i dda'
mo+'i - dda^`u tho+`i dda.i ddo^`ng, ta tha^'y no^?i le^n mo^'i lie^n he^.
ro^.ng ra~i giu+~a mie^`n ven bie^?n VN va` mie^`n ven bie^?n Ddo^ng Na m
Hoa Nam ( co' the^? dda'nh da^'u su+. di ddo^.ng cu?a dda'm da^n cu+
thuo^.c ngu+~ he^. malayo - poline'sien), thi` dde^'n cuo^'i tho+`i dda.i
ddo^`ng - dda^`u tho+`i dda.i sa('t, tho+`i dda.i Ddo^ng So+n, tho+`i
dda.i Tro^'ng Ddo^`ng, ta la.i tha^'y no ^?i le^n mo^'i lie^n he^. cha(.t
che~ Vie^.t - Ddie^`n - Da. Lang tu+` ddo^`ng ba(`ng Ba('c Bo^. va` Ba('c
Trung Bo^. qua ca'c thung lu~ng Vie^.t Ba('c, Ta^y Ba('c ma` mo'c no^'i
vo+'i mie^`n nam Qua?ng Ta^y, Qui' Cha^u, Va^n Nam; la` mo^'i lie^n he^.
giu +~a ca'c khu vu+.c La.c Vie^.t _ o+? cha^u tho^? so^ng Ho^`ng _, A^u
Vie^.t hay A^u Ta^y _ o+? khu vu+.c Vie^.t Ba('c va` nam Qua?ng Ddo^ng -
Qua?ng Ta^y _, Da. Lang o+? Qui' Cha^u _ tre^n ddu+o+`ng ha`nh lang sang
dda^'t Thu.c _, Ddie^`n o+? Va^n Nam _ t re^n ddu+o+`ng ha`nh lang sang
mie^`n ddo^`ng co? Trung A' , tre^n ddu+o+`ng ha`nh lang giu+~a mie^`n
cha^u tho^? ca'c so^ng lo+'n o+? DdNA... " ( Tra^`n Quo^'c Vu+o+.ng :
Ma^'y y' kie^'n ve^` tro^'ng ddo^`ng va` ta^m thu+'c Vie^.t co^?). 

Nu+o+'c Vie^.t tho+`i va(n minh Ddo^ng So+n, xu the^' chung la` nga`y
ca`ng lu.c ddi.a ho'a, do su+. lu.c ddi.a ho'a cu?a chi'nh he^. sinh tha'i
ba?n xu+' cu~ng nhu+ do nhu+~ng a?nh hu+o+?ng cu?a ca'c ne^`n va(n ho'a
"lu.c ddi.a" be^n ngoa`i, ma(.c du` go ^'c ga'c so+ kho+?i cu?a no' la`
mo^.t ne^`n va(n ho'a "dda.i du+o+ng". 

Cuo^'i the^' ky? III tr. TL, Thu.c Pha'n (Tu'c Pha('n, nghi~a la` dda'nh
gia(.c, mo+? dda^'t, mo+? mu+o+`ng) la^.t Vua Hu`ng, la^.p nu+o+'c A^u
La.c, ro+`i ddo^ tu+` Vie^.t Tri` ve^` Co^? Loa, tu+` mo^.t ddo^ thi. nga~
ba so^ng mie^`n trung du ve^` mo^.t ddo^ thi. o+? giu+~a mie^`n cha^u
tho^? co^?, la.i ga^`n bie^?n ho+n (Tra^`n Quo^'c Vu+o+.ng: Ddo^ thi. co^?
Vie^.t Nam). Su+. le^n ngo^i cu?a vua Thu.c co' the^? coi la` chie^'n
tha('ng cu?a the^' lu+.c chi'nh tri. vu`ng tha^'p ddo^'i vo+'i the^' lu+.c
c hi'nh tri. vu`ng cao ma` ca'c vua Hu`ng dda.i die^.n (Thu.c Pha'n
ddu+o+.c Ru`a Va`ng giu'p va` bi. Ga` Tra('ng pha', con Thu.c Pha'n la`
Mi. Cha^u ( Me^' Cha^u _ tu+'c na`ng Ngo.c Trai). 

Na(m 179 tru+o+'c Ta^y Li.ch, do bi. ma^'t bi' ma^.t co^ng nghe^. vu~ khi'
(no? tha^`n) va`o tay ti`nh ba'o ddi.ch (Tro.ng Thu?y), nu+o+'c A^u La.c
cu?a Thu.c Pha'n bi. nu+o+'c Nam Vie^.t cu?a Trie^.u Dda`, mo^.t nu+o+'c
Vie^.t nu+?a Ha'n ho'a o+? mie^`n cha^u tho^? Cha^u Giang (ti?nh Qua?ng
Ddo^ng, Trung Quo^'c nga`y nay) tho^n ti'nh. Vua Thu.c thua cha.y pha?i
xuo^'ng ta`u ra kho+i ddi "ti. na.n chi'nh tri." ( o^ng ddu+o+.c tha^`n
Ru`a Va`ng tu+` du+o+'i bie^?n hie^.n le^n ru+o+'c ddi). 

Vo+'i vie^.c A^u La.c cu?a mie^`n cha^u tho^? so^ng Ho^`ng tro+? tha`nh
mo^.t pha^`n va` la` pha^`n tro.ng ta^m kinh te^' cu?a nu+o+'c Nam Vie^.t
ma` trung ta^m chi'nh tri. ddo'ng o+? Phie^n Ngung (Qua?ng Cha^u nga`y
nay), co' the^? la` ca'c hoa.t ddo^.ng ga('n vo+'i bie^?n cua? A^u La.c
dda~ tro+? ne^n so^'ng ddo^.ng ho+n vi` su+. giao lu+u giu+~a hai mie^`n
ddo^`ng ba(`ng so^ng Ho^`ng va` Cha^u Giang ddu+o+.c thu+.c hie^.n chu?
ye^'u qua ma.n bie^?n. Cu~ng co' kha? na(ng la` du+o+'i tho+`i vua Thu.c,
ti 'nh hu+o+'ng bie^?n cu?a nu+o+'c A^u La.c dda~ tro+? ne^n ma.nh ho+n
cu?a nu+o+'c Va(n Lang tho+`i vua Hu`ng. 

Su+. xua^'t hie^.n nu+o+'c Nam Vie^.t nu+?a Ha'n ho'a va` su+. tho^n ti'nh
A^u La.c cu?a Nam Vie^.t co' the^? coi la` su+. tho^'ng nha^'t ca'c nha`
nu+o+'c Vie^.t co^? du+o+'i a?nh hu+o+?ng va(n ho'a Ha'n; song y' nghi~a
chi'nh cu?a no' trong tru+o+`ng ky ` li.ch su+? la.i na(`m o+? cho^~ no'
la` ma`n gia'o dda^`u cu?a mo^.t ta^'n bi ki.ch ke'o da`i ha`ng nga`n na(m
sau. Ddo' la` ta^'n bi ki.ch pha?i na(`m sa't na'ch mo^.t dde^' quo^'c
cu+.c ky` hu`ng ma.nh va` cu+.c ky` tru+o+`ng to^`n va` na(`m ngay tre^ n
hu+o+'ng ba`nh tru+o+'ng chu? dda.o cu?a dde^' quo^'c na`y. 

Na(m 111 tr. TL , nu+o+'c Nam Vie^.t bi. nha` Ha'n xa^m chie^'m, va` theo
ddo' nu+o+'c A^u La.c cu~ cu~ng tro+? tha`nh la~nh tho^? cu?a "thie^n
trie^`u". Nam Vie^.t ddo^?i tha`nh Giao Cha^u cu?a nha` Ha'n. Dde^' quo^'c
Trung Hoa dda~ vu+o+n to+'i bo+` bie ^?n phi'a ba('c cu?a Ddo^ng Nam A' .
Cu~ng trong khoa?ng tho+`i gian na`y, tu+` phi'a ta^y, ca'c a?nh hu+o+?ng
va(n ho'a va` kinh te^' cu?a A^'n Ddo^. ba('t dda^`u tha^m nha^.p Ddo^ng
Nam A' . Sa(~n co' tie^`m lu+.c kinh te^' ma.nh nha^'t mie^`n nam dde^'
quo^'c Trung Hoa, la.i la` ma?nh dda^'t cu+.c nam cu?a dde^' quo^'c, Giao
Cha^u _ ma` trung ta^m kinh te^' la` qua^.n Giao Chi? tu+'c mie^`n cha^u
tho^? so^ng Ho^`ng _ tro+? tha`nh dda^`u mo^'i giao lu+u ca? kinh te^'
la^~n va(n ho'a giu+~a Trung Quo^'c va` A^'n Ddo^. tre^n ma.n bie^?n.
Nhu+~ng ngu+o+`i ddi bie^?n quo^'c te^' dda~ lo+.i du.ng gio' mu`a (gio'
ddo^ng ba('c va`o mu`a ddo^ng va` gio' ta^y nam va`o mu`a ha.) dde^? ddi
ve^` giu+~a hai the^' gio+'i Hoa - A^'n ngang qua Ddo^ng Nam A' . Dda^'t
Gi ao Chi? vo+'i trung ta^m Luy La^u (thuo^.c nam pha^`n ti?nh Ba('c Ninh
cu~) ddo'ng vai tro` cu+?a ngo~ cu?a Trung Hoa tho^ng sang A^'n Ddo^., va`
dda^`u ca^`u cu?a A^'n Ddo^. va`o Trung Hoa. 

Va`o tho+`i nha` Ha'n va` tho+`i Nam - Ba('c trie^`u tie^'p theo, hoa.t
ddo^.ng kinh te^' cu?a cha^u Giao dda~ ra^'t nho^.n nhi.p ve^` ma.n
bie^?n. Ca'c ca?ng - thi. lo+'n nha^'t ven bie^?n Ddo^ng cu?a dde^' quo^'c
Trung Hoa dda~ ra ddo+`i: Phie^n Ngung ( Qua?ng Cha^u) o+? ha. lu+u Cha^u
Giang va` Luy La^u ro^`i Long Bie^n o+? ha. lu+u so^ng Ho^`ng, La.ch
Tru+o+`ng o+? ha. lu+u so^ng Ma~. Tuy nhie^n tu+` the^' ky? VI - VII,
Trung Hoa bu+o+'c va`o tho+`i ky` Tu`y - Ddu+o+`ng, mo^.t tho+`i dda.i
thi.nh tri.  mo+'i, va` o+? mie^`n Li~nh Nam cu?a dde^' quo^'c _ phi'a nam
da~y Ngu~ Li~nh, tu+'c hai cha^u Giao (ba('c Vie^.t Nam) va` Qua?ng (ti?nh
Qua?ng Ddo^ng) _ co' mo^.t su+. ddo^?i ngo^i. Qua?ng Cha^u dda~ Ha'n ho'a
kha' sa^u sa('c va` dda~ ba('t dda^`u dda^?y Giao Cha^u (tu+` na(m 679
ddu+o+.c nha` Ddu+o+`ng ddo^?i tha`nh An Nam Ddo^ Ho^. Phu?) xuo^'ng ha.ng
hai trong vai tro` cu+?a ngo~ giao tho^ng giu+~a Trung Hoa va` A^'n Ddo^..
Mo^.t su+. ddo^?i ngo^i kha'c cu~ng xa^?y ra cu`ng tho+`i gian o+? khu
vu+.c D do^ng Nam A' A^'n Ddo^. ho'a: su+. suy vong cu?a dde^' quo^'c Phu`
Nam mie^`n vi.nh Tha'i Lan va` su+. hu+ng thi.nh cu?a dde^' quo^'c Sri
Vijaya mie^`n eo bie^?n Malacca trong vai tro` cu+o+`ng quo^'c bie^?n ca?,
kie^?m soa't luo^`ng tho^ng thu+o+ng tre^ n bie^?n giu+~a Trung Hoa va`
A^'n Ddo^.. 

Su+. suy vong cu?a An Nam trong kinh te^' bie^?n co' le~ ca`ng ddu+o+.c
thu'c dda^?y bo+?i ca'c quan la.i nha` Ddu+o+`ng. Tha`nh The^' Vy~ vie^'t
trong cuo^'n Ngoa.i thu+o+ng Vie^.t nam ho^`i the^' ky? XVII, XVIII va`
dda^`u XIX : "Bo.n quan to nha` Ddu+o +`ng ddo^`ng tho+`i giu+~ ddo^.c
quye^`n buo^n ba'n lo+'n co' la^`n xin vua Ddu+o+`ng ca^'m kho^ng cho ta`u
be` qua la.i Giao Cha^u, co' le~ vi` ca.nh tranh buo^n ba'n vo+'i ca'c
la'i buo^n o+? Giao Cha^u". Su+. suy vong na`y co' the^? dda~ la` mo^.t
tron g nhu+~ng nguye^n nha^n sa^u xa cho phe'p xu+' Vie^.t cu+.c nam, va`o
dda^`u the^' ky? X cha^'m du+'t ho+n mo^.t nga`n na(m ddo^ ho^. cu?a Trung
Hoa. 

Cuo^.c tho^'ng tri. trong ho+n mo^.t nga`n na(m cu?a Trung Hoa dda~ la`m
bie^'n ddo^?i sa^u sa('c ne^`n va(n ho'a Vie^.t. Ngu+o+`i Vie^.t the^' ky?
X dda~, nhu+ K.W. Taylor nha^.n ddi.nh ve^` "ti'nh Vie^.t"
(Vietnameseness) trong cuo^'n The Birth of Viet Nam, "bie^'t Trung Hoa
dde^'n ca? ca'i hay nha^'t la^~n ca'i do+? nha^'t " va` "ho. dda~ tro+?
tha`nh nhu+~ng chuye^n gia ve^` so^'ng co`n du+o+'i bo'ng cu?a ca'i dde^'
quo^'c ma.nh nha^'t tre^n ddi.a ca^`u". Nhu+ng ngu+o+`i Vie^.t cu~ng dda~
tie^'p nha ^.n va(n ho'a Trung Hoa dde^? ro^`i, nhu+ gia'o su+ Paul Mus
vie^'t trong ba`i Coordonne'es vietnamiens, kho^ng chi.u la`m mo^.t ti?nh
cu?a Trung Hoa, nu+o+'c Vie^.t Nam chi? co`n ddu+o+`ng la`m mo^.t dde^'
quo^'c, o+? mu+'c ddo^. gia?n lu+o+.c. 

Dde^' quo^'c ma` nu+o+'c Vie^.t Nam ba('t dda^`u co' thie^n tu+ tro+?
tha`nh, sau khi ddo^.c la^.p kho?i Trung Hoa, la` mo^.t dde^' quo^'c
kie^?u Trung Hoa. Ddo' la` mo^.t thu+' ta^.p trung ho'a theo xu hu+o+'ng
nga`y ca`ng nha^'t the^? (monolithique) va` nga`y ca`ng "lu.c ddi.a".
Dda.i lu.c ho'a ca? ve^` sinh tha'i, kinh te^' la^~n va(n ho'a, chi'nh
tri. va` Ha'n ho'a la` qua' tri`nh xuye^n suo^'t tho+`i ky` Ba('c thuo^.c.
Tuy nhie^n hai su+. kie^.n nu+~a co' ta'c ddo^.ng ve^` tru+o+`ng ky` cu~ng
dda~ di e^~n ra. Thu+' nha^'t la` su+. tha^'t ba.i cu?a cuo^.c kho+?i
nghi~a Hai Ba` Tru+ng na(m 43 khie^'n mo^.t pha^`n kho^ng nho? da^n cu+
(mang va(n ho'a Ddo^ng So+n) hoa(.c bi. gie^'t hoa(.c bi. ba('t ve^` Trung
Quo^'c hoa(.c pha?i di cu+ ra kho?i xu+', tie^ 'p ddo' la` cuo^.c "bi`nh
ddi.nh" chi'nh tri.-va(n ho'a kho^'c lie^.t cu?a Ma~ Vie^.n _ vie^n
tu+o+'ng dda~ dda'nh ba.i Hai Ba` Tru+ng. Ne^`n va(n minh Ddo^ng So+n
pha?i cha^'m du+'t dde^? bi. thay the^' bo+?i mo^.t ne^`n va(n ho'a Ha'n
ho'a, mo^.t ne^`n va(n ho'a "dda.i lu.c" ho+n nhie^`u. Thu+' hai la` su+.
du nha^.p cu?a dda.o Pha^.t, tu+` ca? hai hu+o+'ng, qua trung gian Trung
Hoa va` tru+.c tie^'p tu+` A^'n Ddo^.. Dda.o Pha^.t, do dda'p u+'ng
ddu+o+.c nhu ca^`u ta^m linh cu?a con ngu+o+`i no'i chung va` nhu ca^`u
ddo^'i tro.ng vo+'i dda.o Nho, dda~ tro+? tha`nh mo^.t pha^`n cu?a va(n
ho'a Vie^.t. Trong gia ddi`nh ca'c ne^`n va(n ho'a Ddo^ng A' (Trung Hoa,
Cao Ly, Nha^.t Ba?n va` Vie^.t Nam) dda.o Pha^.t cu~ng go'p pha^`n ta.o
ne^n nhu+~ng ne't rie^ng cho va(n ho'a Vie^.t Nam. 

                       (Tie^'p theo ky` sau)