XA~ HO^.I NHA^.T BA?N

[Ta Thang Anh <thang-t@is.aist-nara.ac.jp>]

   Hi folks,

 Tre^n VNSA co' ra^'t nhie^`u va^'n dde^` hay muo^'n tham gia vo+'i
ca'c ba'c song ke.t tho+`i gian qua'.

 Nha^n mo.i ngu+o+`i ddang ba`n ve^` "Jap. prof behaviour" to^i se~
post some articles xung quanh XA~ HO^.I NHA^.T BA?N cu?a anh DDo^~
Tho^ng Minh tre^n Mekongcenter dde^? ca'c ba'c tham kha?o.

 Co' le~ nhie^`u ngu+o+`i trong chu'ng ta nha^'t la` nhu+~ng ngu+o+`i
ddang ta.i Nha^.t muo^'n ly' gia?i ta.i sao Nha^.t Ba?n chi? trong
vo`ng 40, 50 na(m la.i co' the^? la`m ne^n nhu+~ng ddie^`u "tha^`n
ky`" ve^` kinh te^' nhu+ va^.y. Tra? lo+`i dda^`y ddu?, chi'nh xa'c
ve^` ca^u ho?i na`y tha^t la` kho', ca^`n pha?i co' mo^.t ban chuye^n
nghie^n cu+'u ve^` Nha^.t Ba?n thi` may ra mo+'i co' ca^u tra? lo+`i
ta`m ta.p ddu+o+.c. Theo to^i ca^u no'i hi`nh tu+o+.ng cu?a Tha^`y
Bu`i Minh Tie^u - mo^.t trong nhu+~ng chuye^n gia dda^`u tie^n va`
ha`ng dda^`u ve^` ddie^.n tu+? dda(.c bie^.t la` Ky~ Thua^.t So^'vo+'i
to^i khi ddang vie^'t thesis ta.i DHBK Ha` No^.i (Tha^`y Bu`i Minh
Tie^u nay dda~ ma^'t) :

 "Mo^.t ngu+o+`i Vie^.t Nam thi` ba(`ng mu+o+`i ngu+o+`i Nha^.t song
mu+o+`i ngu+o+`i Nha^.t la.i ba(`ng mo^.t 100 ngu+o+`i Vie^.t Nam" 

co' le~ cu~ng ly' gia?i pha^`n na`o ca^u ho?i na`y. Xin ca'c chuye^n
gia ve^` ca'c li~nh vu+.c bo^? sung the^m.

Tha^n me^'n,
Tha('ng,
Nara, Japan.

Ps. Anh DDo^~ Tho^ng Minh kho^ng pha?i la` nha` chuye^n nghie^n cu+'u
ve^` li.ch su+? va` va(n ho'a Nha^.t Ba?n vi` va^.y co' gi` kho^ng
dda^`y ddu?, chi'nh xa'c mong mo.i ngu+o+`i bo^? sung chi?nh ly'.


/////////////////////////////////////////////////////////////


           NGU+O+`I NHA^.T BA?N VA` NGO^N NGU+~

Ngu+o+`i Nha^.t Ba?n la` pha tro^.n cu?a ca'c da^n to^.c ba?n ddi.a
vo+'i ngu+o+ `i Hoa, DDa.i Ha`n, Ma~n Cha^u, Eskimo\... thuo^.c
gio^'ng da va`ng. Da'ng ngu+o+`i lu`n ma^.p, nhu+ ng nay pha't trie^?n
ma.nh ve^` chie^`u cao cu~ng nhu+ tuo^?i tho.. Theo tho^'ng ke^ na(m
199 0, chie^`u cao trung bi`nh cu?a pha'i nam la` 171,3 cm va` pha'i
nu+~ la` 158,4 cm. Theo tho^'n g ke^ na(m 1995, tuo^?i tho. trung
bi`nh pha'i nam la` 77 tuo^?i va` pha'i nu+~ la` 83
 tuo^?i, la` da^n to^.c gia ta(ng tuo^?i tho. nhanh nha^'t va` nay
ddu+'ng dda^`u the^' gio+' i\. Ho. ra^'t kho?e ma.nh, de?o dai, ngay
phu. nu+~ cu~ng co' the^? ddu+'ng la`m vie^.c ca? nga`y, n hie^`u
ngu+o+`i 70, 80 tuo^?i va^~n co`n ha(ng ha'i la`m vie^.c, kho^ng pha?i
tham tie^`n vi` ho . ra^'t gia^`u, nhu+ng vi` thi'ch la`m vie^.c,
dde^'n ddo^. the^' gio+'i go.i ho. la` "labor ani mal" (con va^.t lao
ddo^.ng). DDa(.c bie^.t phu. nu+~ thu+o+`ng ngu+.c nho?, co' ngu+o+`i
cha^n ra^'t to ne^n ddu+o+.c go.i la` cha^n "daikon" (dda.i ca(n: cu? 
ca?i, cha^n cu? ca?i ddo^'i vo+'i Vie^.  t Nam thi` dda^u co' gi` go.i
la` to, nhu+ng dda^y la` cu? ca?i Nha^.t Ba?n, to ga^'p 3, 4 la^`n cu?
ca?i Vie^.t Nam), cu+o+`m tay phu. nu+~ Nha^.t co' the^? lo+'n ho+n
cu+o+`m tay thanh nie^n Vie^.t, ddo^i khi ho. ddeo ddo^`ng ho^` dda`n
o^ng cu~ng vu+`a\. La`n da phu. nu+~ thu+o+`ng la'ng mi.n, va` dda(.c
bie^.t ba`n tay ca'c co^ thu+o+`ng nuo^.t na` ra^'t dde.p.

Ve^` khuo^n ma(.t ngu+o+`i Nha^.t, theo ca'c nghie^n cu+'u y ho.c
mo+'i dda^y ch o tha^'y dda~ co' nhie^`u bie^'n ddo^?i trong 1-200
na(m qua\. Xem ca'c tranh co^?, nha^'t la` loa .i tranh thu?  a^'n
ho.a no^?i tie^'ng cu?a Nha^.t Ba?n, thu+o+`ng tha^'y ve~ phu. nu+~
Nha^.t ma('t hi' mo^.t mi', lo^ng ma`y mo?ng, mu~i te.t. Nga`y nay
ma('t ho. kha' lo+'n, lo^ng ma`y ra^.m ho +n, va` mu~i cu~ng cao ho+n.
The^m mo^.t ddie^?n nu+~a la` xu+a khuo^n ma(.t vo^'n tro`n, nay
 thi` da`i vi` ca(`m cu?a ho. da`i ra\. Theo y khoa gia?i thi'ch la`
thu+'c a(n nga`y xu+a pha?  i nhai nhie^`u, nha^'t la` tho+`i 3-4.000
na(m tru+o+'c, thu+o+`ng so^' la^`n nhai ga^' p tu+` 5-10 la^`n so
vo+'i ca'c thu+'c a(n me^`m nga`y nay\. Do nhai i't, ba('p thi.t ca(`m
la`m vie^ .c i't ne^n ca(`m bi. tre^~ da^`n xuo^'ng. Mo^.t ddie^?m
kha'c nu+~a la` ngu+o+`i Nha^.t thu+o+`ng
 bi. thie^'u cha^'t vo^i (calcium), ne^n ra(ng hay bi. hu+ va` cu~ng
thu+o+`ng mo.c kho^ng dde^`u, ne^'u ddi nie^`ng cho tha(?ng se~ to^'n
khoa?ng 6.500-8.000 MK.


Ta^m tri' bi`nh thu+o+`ng, co' khi ho+i cha^.m, nhu+ng nho+` kho^ng
nga.i kho' k ha(n va` chi.u kho' ho.c ho?i ne^n pha't trie^?n ra^'t
nhanh. Mang na(.ng tinh tha^`n DDo^ng Ph u+o+ng nhu+ng cu~ng du nha^.p
ma.nh me~ tinh tha^`n Ta^y Phu+o+ng. Co' ti'nh nguye^n ta('c du`
 kho^ng thi'ch, ra^'t ky? lua^.t, co' tinh tha^`n ta^.p the^? cao\. 
Ne^n ta'ch rie^ng mo ^.t ngu+o+`i Nha^.t thi` ye^'u nhu+ng ta^.p the^?
cu?a ho. thi` ra^'t ma.nh. DDa(.c bie^.t ra^'t tro .ng le^~ nghi~a
nha^'t la` ngu+o+`i gia` hay ngu+o+`i co' ddi.a vi., khi ga(.p ma(.t
cu~ng nhu+ khi tu+ ` gia~, cu'i cha`o ma^'y la^`n mo+'i xong. Ho+i
mo^.t ti' la` ca'm o+n va` xin lo^~i\. Nhu+ng co' d die^?m la. la`
ddo^i khi ca^'p tre^n la ma('ng ca^'p du+o+'i ra^'t na(.ng, ra^'t dai
tru+o+'c ma(.t n hu+~ng ngu+o+`i kha'c, ma(.c du` ddo^i khi ca^'p
du+o+'i kho^ng co' lo^~i hay chi? pha.m lo^~i nho?. La . ho+n nu+~a
la` tuy la ma('ng nhu+ va^.y nhu+ng la.i i't dde^? bu.ng, kho^ng thu`
dai, sau ddo' la.i
 la`m vie^.c nhu+ thu+o+`ng. Ca^'p du+o+'i i't khi da'm ca~i la.i
ca^'p tre^n, ta^'t nhie^n co' kh i chi.u kho^ng no^?i thi` ca^'p
du+o+'i xin nghi?. Trong tru+o+`ng hay co^ng ty, quan he^. dda` n anh
va` dda`n em ddo^i khi na(.ng ho+n quan he^. gia ddi`nh. Ca'c ca^u
la.c bo^. the^? thao ha y vo~ trong dda.i ho.c va^~n du`ng hi`nh pha.t
ha`nh xa'c va` coi ddo' la` mo^.t pha^`n cu?a
 su+. ta^.p luye^.n, ngu+o+`i Vie^.t o+? Nha^.t la` xu+' vo~ thua^.t
no^?i tie^'ng ma` kho^ng ma^'y a i da'm theo ho.c. Khi dda`n anh
dda'nh dda`n em, thi` dda`n em chi? ra'ng chi.u ddu+.ng chu+' kho^ng d
a'm dda'nh la.i, va` dda(.c bie^.c ca'c dda`n anh kha'c kho^ng ai can
du` tha^'y dda'nh ra^'t na( .ng, cha^?y ma'u\...  (ddo^i khi dda`n em
cha(?ng co' lo^~i, ma` chi? vi` dda`n anh ddang tu+'c chuye^ .n gi`
ddo'). DDa`n em kho^ng da'm ve^` ma'ch bo^' me., ha^`u nhu+ kho^ng co'
chuye^.n ke'o anh em, ba.n be` tra?  thu` (co' le~ vi` cho nhu+ va^.y
la` ye^'u he`n?). DDo^i khi vi` va^.y xa^?y ra chuye^.n dda'ng tie^'c
nhu+ ca'c em nho? bi. ba.n uy hie^'p ba('t no^.p nhie^`u tie^`n ma` lo
kh o^ng no^?i ne^n tu+.  tu+?.

Ho. ra^'t ky~ lu+o+~ng trong vie^.c a(n uo^'ng, sa.ch se~ va` chi.u
kho' lau chu `i nha` cu+?a, thu+o+`ng ma(.c ddo^` tra('ng khi la`m
vie^.c, nhu+ ta`i xe^' taxi ddeo ga(ng tr a('ng, phu. nu+~ khi ma(.c
"kimono" ddi de'p (ho+? go't) du`ng ta^'t tra('ng, ddo^i khi bo^. 
ddo^` cu ?a tho+. su+?a xe cu~ng ma^`u tra('ng... Xe ho+i nha` dda
so^' so+n tra('ng, nhu+ng ma(.t kha'c ca 'c xe sang tro.ng thi` so+n
ma^`u dden. Va?i ma^`u ddo? tra('ng tu+o+.ng tru+ng cho vui tu+ o+i
treo trong ca'c di.p ho^i le^~, co`n dden tra('ng la` ma^`u buo^`n,
ddi du+. dda'm tang thu +o+`ng ma(.c toa`n dden.

Ho. ra^'t thi'ch ca ha't, nga`y xua^n ru? nhau ra co^ng vie^n nga('m
hoa Anh DDa `o go.i la` "hanami" (hoa kie^'n) ro^`i cu`ng nhau ha't. 
Hay khi co' tie^.c tu`ng, sau khi n ga` nga` la` ba('t dda^`u ma`n ca
ha't, du` la` ngu+o+`i co' ddi.a vi. nhu+ Thu? Tu+o+'ng
 cu~ng ddo+n ca theo nha.c "Karaoke" ("Karaoke" xua^'t pha't tu+`
Nha^.t Ba?n na(m 1971 do nha.c co^n g Inoue Daisuke chuye^n dde^.m
tro^'ng o+? ngoa.i o^ Kobe sa'ng ta.o ra, go^`m "kara" + "orchestra",
ma` "kara" tie^'ng Nha^.t la` kho^ng va` "orchestra" la` tie^'ng An h
nghi~a la` da`n nha.c ho`a ta^'u, do ddo' "Karaoke" la` chi? tha^u
da`n nha.c cho+i kho ^ng, kho^ng co' ngu+o+`i ha't, ta.m di.ch la`
"nha.c kho^ng lo+`i" (xin ddu+`ng hie^?u theo nghi~a la` ba`i nha.c
chi? co' no^'t ma` kho^ng co' lo+`i) ro^`i ngu+o+`i ta mo+'i ha't theo
nha .c ddo'). Co' khoa?ng 60 trie^.u ngu+o+`i Nha^.t va` 20 trie^.u
ngu+o+`i DDo^ng Nam A'... ddan g ha't Karaoke\.  So^' doanh thu lie^n
quan dde^'n nga`nh na`y le^n to+'i khoa?ng 10 ty? My~ Kim m o^.t na(m.
Ca'c tru+o+`ng Nha^.t tu+` tie^?u ho.c tro+? le^n dde^`u co' "hie^.u
ca", ne^n h o. quen ha't tu+` be', ma(.c du` a^m sa('c kho^ng phong
phu', chi? co' ddo^. 120 a^m (trong khi tie^'ng
 Hoa 420 a^m va` Vie^.t Nam khoa?ng 20.000 a^m). Ca? nam nu+~, la~o
a^'u dde^`u ma(.c "Kimono " , thu+o+`ng la` loa.i mo?ng mu`a he` nhu+
a'o ngu? o+? ca'c ho^.i le^~, va` ra^'t thi'ch mu' a ta^.p the^?, co'
khi le^n dde^'n ca? nga`n ngu+o+`i\. Khi ru+o+'c kie^.u na(.ng mo^.t
va`i ta^'n,
 dda`n o^ng thu+o+`ng ma(.c kho^' tra('ng nga('n o+? tra^`n, dda`n ba`
thi` ma(.c a'o "Kimono" mo?ng v a` qua^`n ddu`i\. Ho+n hi`nh a?nh na`o
he^'t, ca'c cuo^.c ru+o+'c le^~ dda~ no'i le^n ta^'t ca? su+. dd oa`n
ke^'t va` su+'c ma.nh cu?a da^n to^.c Nha^.t Ba?n.

Ngo^n ngu+~ chung cu?a ca? nu+o+'c la` tie^'ng Nha^.t. Tie^'ng no'i
la` pha tro^ .n a^m Nha^.t (Kunyomi) va` a^m Ha'n-Nha^.t (Onyomi)
tu+o+ng tu+. nhu+ Vie^.t Nam va` DDa.i Ha `n. Chu+~ vie^'t la` pha
tro^.n cu?a chu+~ Ha'n, Hiragana, Katakana (loa.i ly' tu+. ddo+n gia?n
t u+o+.ng thanh do ho. ta.o ra du+.a tre^n chu+~ Ha'n vie^'t tha'u,
nhu+ tu+` chu+~ Ha'n la` "an " vie^'t tha'u ddi dde^? chi? a^m "a",
trong khi Vie^.t Nam ta.o ra chu+~ No^m thu+o+`ng la` loa.i ha`i thanh
ma` tie^'ng Nha^.t go.i la` "keisei" (hi`nh thanh) phu+'c ta.p, go^`m
mo^.t pha^`n t u+o+.ng y' va` mo^.t pha^`n tu+o+.ng thanh hay kie^m
ca? y') va` sau na`y the^m ca? chu+~ La Ti nh. Tie^'ng Nha^.t tho^ng
du.ng chi? du`ng ddo^. 2.000 chu+~ Ha'n ke`m vo+'i ca'c loa.i ky' tu+.
kha'c. Tuy ho. du`ng so^' chu+~ Ha'n i't ho+n tie^'ng Hoa nhu+ng la.i
co' qu'a nhie^`u a^m ddo.c, nhu+ chu+~ "nha^'t" (vie^'t chi? co' 1
ga.ch ngang) ma` co' 4 a^m tho^ng du.ng va` 16 a^m d u`ng cho te^n
ngu+o+`i hay ddi.a danh, chi'nh ngu+o+`i Nha^.t cu~ng kho^ng the^? 
na`o nho +' ddu+o+.c. Do ddo', tre^n gia^'y to+` thu+o+`ng pha?i co'
the^m khoa?n dde^? ghi ca'ch ddo.c.