Ti'nh ca'ch.... (1)

[Truong Trong Hoang <g3937464@mahidol.ac.th>]

Ca'c ba'c tha^n me^'n,

Ve^` thread Ti'nh ca'ch na`y tu+` nay tui se~ tho^'ng nha^'t ghi Subject
la`: Ti'nh ca'ch.... (so^' thu+' tu+ n)

No^.i dung kho^ng ba`n chuye^.n ly' lua^.n kho^ queo nu+~a ma` se~ co^'
ga('ng la`m no' phong phu' sinh -do^.ng ho+n. Ra^'t ca'm o+n ca'c ba'c
theo do~i va` u?ng ho^. . :)

- Da^`u tie^n xin phe'p -du+o+.c tri'ch -da(ng mo^.t ba`i vie^'t ve^`
tho^n nu+~ VN cu?a ta'c gia? Ba`ng Ba' La^n. Hy vo.ng ca'c ba'c enjoy no'.

---------------------------------------------------------------------------
    Tho^n nu+~ Vie^.t Nam trong Ca dao .

    Co' the^? no'i kho^ng ngoa ra(`ng muo^'n bie^'t ro~ phong tu.c,ta^.p
qua'n, ne^'p so^'ng, ti'nh ti`nh cu?a nha^n da^n VN, ta chi? vie^.c ti`m trong
ca dao, tu.c ngu+~ .

    Vi` va^'n -de^` na`y bao qua't, ro^.ng lo+'n qua', ne^n chu'ng to^i xin
chi? -de^` ca^.p mo^.t khi'a ca.nh cu?a va^'n -de^` . -Do' la` phu. nu+~ hay
-du'ng ho+n Tho^n nu+~ Vie^.t Nam trong ca dao .

    Ngay tu+` lu'c co`n a(~m ngu+?a cho -de^'n khi bie^'t la^~y bie^'t bo`, em
ga'i que^ VN lo+'n le^n da^`n da^`n trong nhi.p vo~ng, trong tie^'ng ha't cu?a
ba` ru cha'u, me. ru con, chi. ru em:

        "Ca'i ngu? ma`y ngu? cho la^u,
    Me. ma`y -di ca^'y -do^`ng sa^u chu+a ve^` .
        Ba('t -du+o+.c con ca' ro^, tre^,
    Tro`ng co^? lo^i ve^` cho ca'i ngu? a(n . . ."

    Ma^'y va^`n ca dao mo^.c ma.c, bi`nh di. -da~ tha^'m va`o tie^`m thu+'c
-du+'a tre? ne^n sau na`y lo+'n le^n tha`nh chi., tha`nh me. ro^`i tha`nh ba`,
no' -da~ ha't -di ha't la.i kho^ng bie^'t la` la^`n thu+' bao nhie^u -de^? ru
em, ru con ro^`i ru cha'u theo nhi.p vo~ng -du+a ke~o ke.t -de^`u -de^`u . . .

    Tha^'m thoa't con be' -de^? to'c tra'i -da`o cun cu't nga`y na`o nay -da~
giu'p -do+~ -du+o+.c me. trong nhu+~ng vie^.c la(.t va(.t nhu+: que't nha`,
be^' em, cha(n tra^u, ca('t co? . . .Va` nhu+~ng va^`n ca dao ma` no' -da~
nghe ngu+o+`i lo+'n ha't thi` nay no' ha't la.i -de^? ru em .

    Nhu+ng ro^`i na(m tha'ng tro^i qua, tuo^?i tho+ nhu+o+`ng cho tuo^?i da^.y
thi` con ga'i cu~ng nhu+ ca^y ma. -da~ tha`nh ca^y lu'a mo+n mo+?n to^'t
tu+o+i . Nhu+~ng ca^u -do^`ng dao nga^y tho+, lu'c na`y, kho^ng co`n su+'c
ha^'p da^~n nhu+ nga`y na`o nu+~a . Thay va`o -da^'y, co^ thie^'u nu+~ -do^`ng
que^ u+a ha't va` thuo^.c nhie^`u ca^u ha't hue^ ti`nh . Trong ruo^.ng lu'a
nu+o+ng da^u, tre^n vu+o+`n khoai ba~i sa('n, co^ thu+o+`ng cu`ng chu'ng ba.n
vu+`a la`m vie^.c, vu+`a ca^'t cao tie^'ng gu+?i ta^m tu+ trong ca^u ho`
gio.ng ha't ve'o von:

        To^'i qua sa'ng tra(ng to+` mo+`,
    Em -di ga'nh nu+o+'c ti`nh co+` ga(.p anh .
        Va`o vu+o+`n ha'i qua? cau xanh,
    Bo^? ra la`m sa'u mo+`i anh xo+i tra^`u .
        Tra^`u na`y te^m nhu+~ng vo^i ta^`u,
    Giu+~a -de^.m ca't ca'nh, -do^i -da^`u que^' cay .
        Mo+`i anh xo+i mie^'ng tra^`u na`y,
    Du` ma(.n, du` nha.t, du` cay, du` no^`ng .
        Du` cha(ng ne^n vo+., ne^n cho^`ng,
    Xo+i da(m ba mie^'ng cho lo`ng nho+' thu+o+ng !

    Va` mo^.t chie^`u kia co^ da'm ha't ghe.o ca? cha`ng trai -di -du+o+`ng,
la.i co`n cu+o+`i khu'c khi'ch la`m cha`ng ta -do? ma(.t bu+o+'c mau:

        Ho+~i anh -di -du+o+`ng ca'i quan,
    Du+`ng cha^n -du+'ng la.i em than va`i lo+`i .
        -Di -da^u vo^.i ma^'y anh o+i!
    Co^ng vie^.c -da~ co' chi. to^i o+? nha` . . .

    Tho+`i xa xu+a khi chie^'c vo~ng -die^`u co`n la` su+. mo+ u+o+'c chung
cu?a phu. nu+~ VN thi`, o+? la`ng que^, -da so^' tho^n nu+~ -de^`u hu+o+'ng
lo`ng ve^` anh -do^`, tha^`y kho'a:

        La^'y cho^`ng cho -da'ng ta^'m cho^`ng,
    Bo~ co^ng trang -die^?m ma' ho^`ng ra(ng -den .
        Cha(?ng tham ruo^.ng ca? ao lie^`n,
    Tham vi` ca'i bu't ca'i nghie^n anh -do^`!

Su+. thie^n vi. ro~ re^.t a^'y la`m cha`ng no^ng phu cay cu' va` ca(m tu+'c,
kho^ng nhi.n -du+o+.c pha?i le^n tie^'ng ca?nh ca'o ma?i mai:

        Ai o+i cho+' la^'y ho.c tro`,
    Da`i lu+ng to^'n va?i a(n no la.i na(`m!

    Nhu+ng -da^`y mo^.t bu.ng chu+~ nghi~a, anh -do^` -da^u chi.u le'p ve^',
la^.p tu+'c pha?n u+'ng ngay:

        Hay na(`m -da~ co' vo~ng -da`o,
    Da`i lu+ng -da~ co' a'o tra`o nha` vua .
        Hay a(n -da~ co' tho'c kho,
    Vie^.c gi` ma` cha(?ng a(n no la.i na(`m!

    Ly' lua^.n nghe chu+`ng xuo^i tai, ne^n nhie^`u co^ va^~n u+a anh -do^`
ma?nh mai ho+n cha`ng no^ng phu vai u thi.t ba('p, ma(.c da^`u kho^ng pha?i
anh -do^` na`o ro^`i ra cu~ng thanh va^n -da('c lo^. -de^? ma` "ngu+.a anh -di
tru+o+'c, vo~ng na`ng -di sau" . Tuy nhie^n -du+o+.c la`m vo+. anh -do^`, ca'c
co^ va^~n thi'ch va` chi.u kho' thu+'c khuya so+'m ta^`n ta?o nuo^i cho^`ng
a(n ho.c vo+'i ra^'t nhie^`u hy vo.ng o+? tu+o+ng lai:

        Canh mo^.t do.n cu+?a do.n nha`,
    Canh hai de^.t cu+?i, canh ba -di na(`m .
        Canh tu+ bu+o+'c sang canh na(m,
    Tri`nh anh da^.y ho.c cho+' na(`m la`m chi.
        Nu+~a mai chu'a mo+? khoa thi,
    Ba?ng va`ng ra.ng ro+~ ki`a -de^` te^n anh .
        Bo~ co^ng cha me. sa('m sanh,
    Tie^`n lu+ng ga.o tu'i cho anh va`o tru+o+`ng .
        Nghi ve^. -do'ng hai be^n -du+o+`ng,
    Ngu+.a anh -di tru+o+'c vo~ng na`ng theo sau .
        Ke? chie^n ngu+o+`i tro^'ng -dua nhau,
    Tie^'ng khoan ro^.n ri.p tie^'ng mau ra^.p ri`nh .

    Nhu+ng kho^ng pha?i co^ na`o cu~ng thi'ch la^'y anh -do^` tha^`y kho'a;
cu~ng co' co^ nghi~ kha'c . Va` -da^y ta ha~y nghe mo^.t tho^n nu+~ tho? the?
no^~i lo`ng:

        Mo^.t na(m la` mu+o+`i hai ky`,
    Em ngo^`i em ti'nh co' gi` cha(?ng ra:
        Tha'ng gie^ng a(n te^'t o+? nha`,
    Tha'ng hai ro^~i ra~i quay ra nuo^i ta(`m .
        Tha'ng ba -di ba'n va?i tha^m,
    Tha'ng tu+ -di ga(.t, tha'ng na(m tro+? ve^` .
        Tha'ng sa'u em -di buo^n be`,
    Tha'ng ba?y tha'ng ta'm tro+? ve^` -dong ngo^ .
        Chi'n mu+o+`i ca('t ra. -do^`ng mu`a;
    Mo^.t cha.p vo+' pha?i anh -do^` da`i lu+ng .
        Anh a(n ro^`i anh la.i na(`m,
    -De^? cho em pha?i quanh na(m lo phie^`n .
        Cha(?ng tha` la^'y chu' lu+.c -die^`n,
    Ga.o bo^` tho'c -do^'ng co`n phie^`n no^~i chi  ?

    Song le du` la^'y anh -do^` anh kho'a hay ga' nghi~a vo+'i no^ng phu, ca'c
co^ cu~ng va^~n pha?i hai su+o+ng mo^.t na('ng, -da^`u ta('t ma(.t to^'i lo
ga'nh va'c giang so+n nha` cho^`ng . Vi` anh -do^` anh kho'a thu+o+`ng nghe`o
ma` co^ng vie^.c nha` no^ng thi` quanh na(m va^'t va? . Cho ne^n nhan sa('c
cu?a ca'c co^ kho' giu+~ -du+o+.c la^u be^`n:

        Mo^.t nga`y hai bu+~a co+m -de`n,
    Co`n gi` ma' pha^'n ra(ng -den, ho+~i cha`ng!

    -Da~ the^', nhie^`u khi la.i vo+' pha?i anh cho^`ng kho^ng chi.u cha(m lo
la`m a(n ma` co`n cho+i bo+`i co+` ba.c . Vo+. khuye^n can thi` sinh su+. la`m
a^`m cu+?a a^`m nha` . Gia ca?nh tha^.t la` cha'n na?n . Ta ha~y nghe na`ng
than tho+? cu`ng chi. em be` ba.n:

        Cho^`ng em no' cha(?ng ra gi`,
    To^? to^m, xo'c -di~a no' thi` cho+i hoang .
        No'i ra xa^'u thie^'p ho^? cha`ng,
    No' gia^.n no' pha' tan hoang cu+?a nha`!
        No'i -da^y co' chi. em nha`:
    Co`n da(m ba thu'ng tho'c vo+'i mo^.t va` ca^n bo^ng
        Em ba'n -di tra? no+. cho cho^`ng,
    Co`n a(n he^'t nhi.n cho ha? lo`ng cho^`ng con!

    Pha?n u+'ng ba(`ng ca'ch nha` co`n chu't gi` nha(.t nha.nh -di ba'n he^'t
-de^? "tra? no+. co+` ba.c cho cho^`ng", -de^? me. con "he^'t nhi.n" cho ca'm
ca?nh vo+'i -da^'t tro+`i, -de^? anh cho^`ng hu+ tra('ng ma('t ra!

    Pha?n u+'ng tie^u cu+.c, nhe . nha`ng nhu+ va^.y; co' le~ chi? co' ca'c
co^ tho^n nu+~ VN mo+'i la`m -du+o+.c! Vi` tha'i -do^. na`y -do`i ho?i nhie^`u
-du+'c ti'nh: kho^ng nhu+~ng nhu mi` hie^`n ha^.u ma` co`n pha?i nhie^`u
nha^~n nhi.n, gia^`u hy sinh .

    Nha^~n nhi.n, hy sinh, thu? thu+o+`ng an pha^.n, e'p mi`nh trong khuo^n
kho^? kha('t khe cu?a le^~ gia'o, cha^'p nha^.n mo.i ba^'t co^ng cu?a ne^`n
lua^n ly' co^? truye^`n . . .-Do' la` ba?n ti'nh cu?a phu. nu+~ VN xu+a
-du+o+.c -da`o ta.o kha('t khe trong gia'o ly' Kho^?ng Ma.nh . Cho ne^n ta
kho^ng la. tru+o+'c ca?nh co' le~ chi? co' o+? nu+o+'c ta tru+o+'c -da^y ma`
hie^'m tha^'y o+? xa~ ho^.i na`o kha'c tre^n the^' gio+'i:

        Cho^`ng gia^.n thi` vo+. la`m la`nh,
    Mie^.ng cu+o+`i ho+'n ho+? ra(`ng anh gia^.n gi` ?
        Thu+a anh, anh gia^.n em chi  ?
    Muo^'n la^'y vo+. le~ em thi` la^'y cho !

    Tha^.t la` ngoan, tha^.t la` hie^`n, tha^.t la` "Vie^.t Nam" o+? ca'i
tho+`i co`n na(.ng ne^` a?nh hu+o+?ng Nho gia'o . O+? ca'i tho+`i ma` me.
luo^n luo^n nha('c nho+? con ga'i kho^ng -du+o+.c "ho.c tho'i chua ngoa",
pha?i luo^n luo^n "tu+o+i ta('n", pha?i "khoan a(n bo+'t ngu?" -de^? "lo toan
cho cho^`ng" . . .nghi~a la` luo^n luo^n chi.u thie^.t mo.i be^` -de^?
-du+o+.c tie^'ng la` da^u hie^`n, vo+. -da?m:

        Con o+i! Me. ba?o con na`y:
    Ho.c buo^n ho.c ba'n cho ta`y ngu+o+`i ta .
        Con -du+`ng ho.c tho'i chua ngoa,
    Ho. ha`ng ghe't bo?, ngu+o+`i ta che^ cu+o+`i .
        Du` no du` -do'i cho tu+o+i,
    Khoan a(n bo+'t ngu? lie^.u ba`i lo toan .
        Pho`ng khi -do'ng go'p vie^.c la`ng,
    -Do^`ng tie^`n ba't ga.o lo toan cho cho^`ng . . .
        Tru+o+'c la` -da('c nghi~a cu`ng cho^`ng,
    Sau la` ho. ma.c se~ kho^ng che^ cu+o+`i .
        Con o+i! Nho+' ba^'y nhie^u lo+`i . . .

    Trong ca dao, co^ tho^n nu+~ VN co`n hie^.n ra du+o+'i nhie^`u khi'a ca.nh
-da'ng ye^u, -da'ng me^'n, -da'ng tro.ng va` cu~ng -da'ng thu+o+ng . . .Nhu+ng
tho^i, xin ngu+ng no'i -de^? mo+`i ba.n -do.c la('ng nghe . . .Vi` tre^n
thu+?a ruo^.ng -da(`ng kia, co^ -dang vu+`a la`m vu+`a gu+?i ta^m ti`nh trong
gio.ng ca quye^'n ru~:

        Co' -de^m ra -du+'ng -da(`ng ta^y,
    Tro^ng le^n chi? tha^'y bo'ng ma^y ta` ta` .
        Co' -de^m ra -du+'ng vu+o+`n hoa,
    Tro^ng le^n chi? tha^'y sao ta` xanh xanh .
        Co' -de^m tho+ tha^?n mo^.t mi`nh,
    Mo^.t -de^m thu+'c ca? na(m canh ro~ ra`ng .
        Co' -de^m ta.c -da' ghi va`ng,
    Nga`y na`o em cha? nho+' cha`ng, cha`ng o+i!
        Thu+o+ng mi`nh la('m la('m, mi`nh o+i!
    Nho+' mie^.ng mi`nh no'i, nho+' lo+`i mi`nh than .
        Nho+' mi`nh nhu+ nho+' la.ng va`ng,
    Kha't khao vi` ne^'t, mo+ ma`ng vi` duye^n .
        Nho+' mi`nh nhu+ bu't nho+' nghie^n,
    Nhu+ mu+.c nho+' gia^'y, nhu+ thuye^`n nho+' so^ng .
        Nho+' mi`nh nhu+ vo+. nho+' cho^`ng,
    Nhu+ chim nho+' to^?, nhu+ ro^`ng nho+' ma^y .

    Va` ba^y gio+` mo^~i khi nho+' ve^` -do^`ng ruo^.ng na(m xu+a, ta kho^ng
the^? kho^ng nho+' -de^'n co^ tho^n nu+~ nga`y na`o vo+'i kha(n vuo^ng mo?
qua., vo+'i ta` a'o tu+' tha^n, vo+'i tie^'ng cu+o+`i ho^`n nhie^n, vo+'i
gio.ng ca trong tre?o, nho? nhoi ma` cu+'ng ca'p, ti`nh tu+' ma` di.u da`ng .
. . Nhu+~ng hi`nh a?nh de^~ thu+o+ng tha^n me^'n a^'y cu+' mo+` da^`n, nha.t
da^`n vo+'i tho+`i gian, va` ro^`i ra co' le~ chi? co`n ti`m tha^'y trong
nhu+~ng va^`n tho+ da^n to^.c !

Ba`ng Ba' La^n